Umowa jest to zgodne oświadczenie woli dwóch lub większej ilości osób zmierzające do wywołania określonego skutku. Niekiedy osoby składające oświadczenie woli znajdują się w stanie psychicznym, który wyłącza świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Stan, który prowadzi do wyłączenia świadomości albo swobody w podjęciu decyzji może wynikać z choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub zaburzenia przemijającego, które występuje w chwili wyrażenia konkretnego oświadczenia woli.
Nieważność czynności prawnej złożonej pod wpływem błędu
Umowa zawarta przez osobę będącą w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli będzie dotknięta wadą. Sankcją jest nieważność bezwzględna dla oświadczeń woli złożonych w takim stanie. Na nieważność czynności prawnej może powołać się każdy, kto ma interes prawny w stwierdzeniu nieważności czynności prawnej.
Przykłady czynności wykonanej pod wpływem błędu:
Przykład 1: Nieważność testamentu
Stan zdrowia może mieć wpływ na swobodę testowania w taki sposób, iż doprowadza do takiego osłabienia siły woli, że osoba, która ma wyrazić ostatnią wolę, może się znaleźć pod naciskiem jakiejś osoby i w rzeczywistości wyraża wolę tej osoby nie swoją. W takim przypadku można żądać stwierdzenia nieważności testamentu.
Przykład 2: Nieważność wypowiedzenia umowy o pracę
Pracownik otrzymał od pracodawcy rozwiązanie umowy o pracę w trybie dyscyplinarnym. Jednocześnie pracodawca dał możliwość pracownikowi odejścia z pracy za porozumieniem stron. Przyczyny rozwiązania umowy o pracę w tym trybie były nieprawdziwe, pracownik w obawie przed ziszczeniem się przyczyny rozwiązania umowy o pracę podpisał porozumienie o rozwiązaniu umowy. Czy pracownik może uchylić się od zawartego w ten sposób porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę?
Tak, pracownik może złożyć oświadczenie woli o odstąpieniu od porozumienia powołując się na wadę złożonego oświadczenia woli. Uchylenie się od skutków oświadczenia woli będzie wywoływało skutki prawne z mocą wsteczną. Tym samym, rozwiązanie stosunku pracy zostaje anulowane, a tym samym należy uznać, iż stosunek pracy nadal trwa.
Pozorność złożenia oświadczenia woli
Nieważne jest oświadczenie woli zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych, jeżeli zostało złożone pozornie.
Czynność prawna zawarta dla pozoru skutkuje nieważnością bezwzględną i nie wywołuje żadnych skutków prawnych od początku. Często strony zawierają umowę o pracę dla pozoru, celem uzyskania wyższego świadczenia chorobowego.
Błąd jako podstawa do uchylenia się od skutków czynności prawnej
Zgodnie z Kodeksem cywilnym w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Błąd oznacza mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie spraw lub brak takiego wyobrażenia. Osoba składa wadliwe oświadczenie woli, jeżeli zachodzi niezgodność między rzeczywistością, a mylnym wyobrażeniem o rzeczywistości.
Sąd Najwyższy w wyroku z 24.01.1974 r. wyraźnie wskazał, że możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli zachodzi nie tylko wtedy, gdy błąd dotyczy okoliczności faktycznych, lecz także wtedy, gdy błąd będzie dotyczył okoliczności prawnych, przy czym musi być on istotny i odnosić się do treści oświadczenia woli.
Osoba składająca oświadczenie woli pod wpływem błędu, może powołać się na błąd gdy jest to błąd istotny. Można powołać się na błąd który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu nie złożyłby takiego oświadczenia. Osoba składająca oświadczenie woli pod wpływem błędu może wzruszyć wadliwą czynność prawną, składając kolejne oświadczenie drugiej stronie, które będzie stanowiło uchyleniem się od skutków prawnych pierwotnie dokonanej czynności prawnej. W razie sporu co do ważności podważenia czynności prawnej przez oświadczającego sąd rozstrzyga go w orzeczeniu o charakterze deklaratoryjnym. Będzie to wówczas czynność prawna nieważna od samego początku, ponieważ oświadczenie woli o uchyleniu się od skutków prawnych działa z mocą wsteczną. Osoba podważająca ważność tej czynności prawnej może złożyć oświadczenie woli o uchylenie się od skutków tego oświadczenia w terminie roku liczonym od dnia wykrycia błędu. Zniekształcenie oświadczenia woli przez osobę upoważnioną do złożenia oświadczenia woli wywołuje takie same skutki jak błąd co do czynności prawnych.
Oświadczenie woli a podstęp, czyli wada powodująca nieważność czynności prawnej
Jeżeli błąd wywołała strona umowy podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może wystąpić nawet wówczas, gdy błąd nie był istotny lub nie dotyczył treści czynności prawnej. Cechą podstępu jest to, że sprawca działa świadomie, celowo wprowadzając drugą osobę w błąd w celu skłonienia jej do dokonania określonej czynności prawnej. Skutkiem czynności prawnej np. umowy będzie sankcja w postaci nieważności względnej dla oświadczenia woli, które został złożone pod wpływem błędu. Osoba, która składała oświadczenie woli pod wpływem podstępu może uchylić się od skutków prawnego złożonego przez siebie oświadczenia woli. Uprawnienie to można wykonać poprzez złożenie oświadczenia woli drugiej stronie, które będzie stanowiło uchylenie się od skutków czynności prawnej, która została dokonana pod wpływem podstępu. Stwierdzenie nieważności czynności prawnej może zostać dokonane bez udziału sądu z mocą wsteczną. Czas na złożenie oświadczenia o uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli wynosi jeden rok od dnia wykrycia błędu.
Groźba
Sytuacja ma miejsce wówczas, gdy w celu zmuszenia innej osoby do złożenia oświadczenia woli o określonej treści, osoba grożąca informowała, że użyje środków, które będą niekorzystne dla osoby która składa oświadczenie woli. Osoba, która składa oświadczenie woli pod wpływem groźby może podważyć swoje oświadczenie zmierzające do wywołania niekorzystnej umowy poprzez wzruszenie wadliwej czynności prawnej, składając kolejne oświadczenie woli drugiej stronie czynności prawnej. Oświadczenie woli o odwołaniu złożonego wcześniej oświadczenia woli pod wpływem groźby należy złożyć w formie pisemnej w terminie 1 roku, od dnia ustania obawy.
Podstawa prawna
- Kodeks cywilny
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.01.1974 r. II CR 761/73, OSP 1975/11, poz. 238
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
