Pożyczka zaciągnięta przez małżonka - czy współmałżonek płaci PCC?

W przypadku osób pozostających w związku małżeńskim objętych wspólnością majątkową pojawia się pytanie o obowiązek podatkowy w przypadku czynności prawnych dokonywanych tylko przez jednego z małżonków (np. pożyczka zaciągnięta przez małżonka). Zasadniczo bowiem wszelkie czynności podejmowane przez małżonka dotyczą majątku wspólnego. To powoduje, że po stronie drugiego małżonka mogą występować wątpliwości co do ewentualnego rozliczenia podatku po jego stronie.

Obowiązek podatkowy z tytułu umowy pożyczki

Umowa pożyczki jest czynnością prawną, która podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. W języku potocznym zobowiązanie to jest określane jako „podatek od wzbogacenia”. 

W przypadku umowy pożyczki obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej, czyli de facto zawarcia umowy pożyczki. Podatnikiem jest w tym przypadku pożyczkobiorca, tj. podmiot, który otrzymuje pożyczkę. 

Warto dodać, że podstawą opodatkowania jest wartość pożyczki określona w umowie. Stawka podatku wynosi w tym przypadku 0,5%. Podatnik (pożyczkobiorca), na którym ciąży obowiązek podatkowy, ma obowiązek złożenia zeznania podatkowego PCC-3 w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego. W tym samym terminie trzeba również opłacić należny podatek do właściwego US.

Małżonkowie w kontekście zarządu majątkiem wspólnym

Rozważając tematykę obowiązków podatkowych małżonków, w pierwszej kolejności warto sięgnąć do regulacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który określa stosunki majątkowe panujące w małżeństwie objętym wspólnością majątkową.

W powyższym zakresie wskazać należy, że zgodnie z art. 31 § 1 kro z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). 

Wspólność majątkowa małżeńska polega zatem na istnieniu pomiędzy małżonkami współwłasności łącznej. To oznacza, że nie jest możliwe wyodrębnienie udziałów w majątku wspólnym, ponieważ każdy z małżonków posiada pełne prawo do każdego składnika objętego wspólnością małżeńską.

Skoro już wiemy, na czym polega istota wspólności małżeńskiej, warto przejść do regulacji odnoszących się do zarządu majątkiem wspólnym. W tej kwestii należy przede wszystkim sięgnąć do treści art. 36 KRO. Przepis ten stanowi, że oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach go obciążających. Każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, chyba że przepisy poniższe stanowią inaczej. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku.

Powyższe przepisy określają zasadę, zgodnie z którą każdy z małżonków ma prawo do samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Ta reguła doznaje jednak pewnych ograniczeń, jak stanowi bowiem art. 37  §  1 kro, zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:

1. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;

2. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;

3. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;

4. darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

W kontekście rozpatrywanego przez nas problemu należy jednak zauważyć, że wśród ww. czynności nie znajduje się zaciągnięcie pożyczki. To zatem oznacza, że pożyczka zaciągnięta przez małżonka jest umową, która nie wymaga zgody drugiego z współmałżonków. 

Na zakończenie tego zagadnienia wypada również wskazać na regulacje odnoszące się do tematyki odpowiedzialności małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich. Kwestia ta została opisana w art. 41 kro, gdzie możemy przeczytać, że jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.

Pożyczka zaciągnięta przez małżonka - kto staje się płatnikiem podatku?

Podmiotem zobowiązanym do zapłaty podatku jest ta osoba fizyczna, na której spoczywa obowiązek podatkowy. Wynika to wprost z treści art. 7 Ordynacji podatkowej, gdzie podano, że podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.

Powyższej kwestii nie należy mylić z zakresem odpowiedzialności. W myśl bowiem art. 26 Ordynacji podatkowej podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Natomiast jak podaje art. 29 § 1 Ordynacji, w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność, o której mowa w art. 26, obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka.

Co jednak ważne, powyższe dotyczy odpowiedzialności za niezapłacony podatek, a nie samego obowiązku podatkowego. Odpowiedzialność z majątku wspólnego zostaje aktywowana dopiero w momencie egzekucji obowiązku podatkowego, tj. w sytuacji gdy podatnik nie zapłacił należnego podatku.

Natomiast kwestię pierwotną, jaką jest obowiązek podatkowy, określa konkretny przepis podatkowy. W tej sytuacji jest to art. 4 pkt 7 ustawy PCC wskazujący, że obowiązek podatkowy przy umowie pożyczki spoczywa na biorącym pożyczkę. Ponadto jak podaje art. 5 ust. 1 ustawy, obowiązek zapłaty podatku ciąży na podatnikach tego podatku.

Powyższe oznacza zatem, że podatnikiem podatku PCC w przypadku zawarcia umowy pożyczki jest strona umowy, a więc ten małżonek, który zawiera (podpisuje) umowę pożyczki. W przypadku osób pozostających w związkach małżeńskich obowiązek ten nie rozciąga się na współmałżonka. 

Z samego jedynie faktu pozostawania we wspólności majątkowej małżeńskiej nie można wyprowadzić wniosku, że również współmałżonek podatnika staje się podmiotem zobowiązanym do zapłaty podatku. Owszem, egzekucja niezapłaconego podatku PCC będzie obejmowała także majątek wspólny małżonków, jednakże sam obowiązek podatkowy spoczywa wyłącznie na pożyczkobiorcy.

Jak już ustaliliśmy, pożyczkę może zaciągnąć jeden z małżonków i to on staje się pożyczkobiorcą, a więc podmiotem podatku PCC zobowiązanym do złożenia deklaracji i zapłaty podatku. W konsekwencji w sytuacji zaciągnięcia pożyczki przez jednego z małżonków współmałżonek nie ma obowiązku składania deklaracji PCC-3 w terminie 14 dni, jak również nie ma obowiązku zapłaty podatku PCC z tytułu pożyczki zaciągniętej przez małżonka.

Przykład 1.

Mąż zawarł ze swoim bratem umowę pożyczki na kwotę 50 000 zł. W tym przypadku to mąż będzie zobowiązany do złożenia zeznania PCC-3 w terminie 14 dni od dnia zawarcia umowy pożyczki oraz będzie zobligowany do zapłaty podatku PCC. Żona nie podlega obowiązkowi podatkowemu, ponieważ w treści zawartej umowy nie występuje jako pożyczkobiorca.

Chociaż możliwa jest egzekucja z majątku wspólnego małżonków, to jednak należy pamiętać, że w świetle przepisów podatkowych na współmałżonku podatnika zaciągającego pożyczkę nie spoczywają obowiązki związane ze składaniem deklaracji podatkowej czy też zapłatą podatku PCC.