W polskich małżeństwach z reguły obowiązuje wspólność majątkowa. Małżonkowie mają jednak nie tylko majątek wspólny, ale też majątek osobisty. Co wchodzi w skład majątku osobistego, a co do majątku wspólnego?
Majątek wspólny a majątek osobisty małżonków
W większości polskich małżeństw nie ma rozdzielności majątkowej. Z chwilą zawarcia małżeństwa, między małżonkami powstaje wspólność majątkowa (nazywana też wspólnością ustawową). Efekt jest taki, że w małżeństwie mamy:
majątek wspólny małżonków
majątek osobisty żony
majątek osobisty męża.
Majątek wspólny - co się na niego składa?
Wspólność majątkowa obejmuje to, co zostało nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Do majątku wspólnego należą w szczególności:
pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS
Majątek osobisty małżonka - składniki
To, co nie wchodzi do majątku wspólnego, zalicza się do majątku osobistego małżonka. Wyliczenie znajduje się w art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Do majątku osobistego każdego z małżonków należą: 1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej; 2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił; 3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (chodzi tu o udziały w spółce cywilnej); 4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków; 5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie; 6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość; 7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków; 8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków; 9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy; 10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. |
Majątek nabyty przed zawarciem małżeństwa
To, co małżonkowie mieli przed zawarciem małżeństwa, zasila ich majątek osobisty. Jeśli więc przed zawarciem małżeństwa któryś z małżonków był np. właścicielem samochodu czy nieruchomości, to wejdą one do jego majątku osobistego, a nie do majątku wspólnego małżonków.
Dziedziczenie lub darowizna a majątek osobisty
Spadki i darowizny co do zasady wchodzą do majątku osobistego tego małżonka, który je dostał. Spadkodawca lub darczyńca mogą jednak postanowić inaczej i zdecydować, że wejdą one do majątku wspólnego małżonków albo do majątków osobistych zarówno męża, jak i żony.
Przykład 1.
Anna N. jest mężatką, w jej małżeństwie obowiązuje wspólność majątkowa. Jej rodzice postanowili podarować córce mieszkanie. Jeśli w umowie darowizny nie wskażą, że dokonują darowizny do majątku wspólnego Anny N. i jej męża, to mieszkanie wejdzie w skład majątku osobistego Anny N. Jeżeli Anna N. rozwiedzie się z mężem, nie będzie się z nim musiała podzielić mieszkaniem.
Udziały w spółce cywilnej
Jeśli któryś z małżonków jest wspólnikiem spółki cywilnej, to przysługujący mu udział w tej spółce wchodzi do jego majątku osobistego, a nie do majątku wspólnego małżonków. Dotyczy to również sytuacji, gdy spółka cywilna powstała już w trakcie trwania małżeństwa i gdy udziały w niej zostały pokryte z majątku wspólnego małżonków.
Co, jeśli małżonkowie się rozwiodą, a jeden z nich miał udziały w spółce cywilnej pokryte z majątku wspólnego małżonków? W takiej sytuacji drugi małżonek może żądać rozliczenia tych nakładów. Potwierdził to Sąd Najwyższy.
“Wierzytelność z tytułu pokrycia wkładu jednego z małżonków w spółce cywilnej ze środków należących do majątku wspólnego podlega rozliczeniu na podstawie art. 45 k.r.o. stosowanego w drodze analogii”. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2008, sygn. akt V CSK 548/07 |
Przedmioty służące osobistym potrzebom
Do majątku osobistego wchodzą też przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków. Nie ma znaczenia to, że zostały kupione z pieniędzy z majątku wspólnego. Chodzi tu np. o odzież, kosmetyki, radio, książki.
Prawa niezbywalne przysługujące tylko jednej osobie
Majątek osobisty to także prawa niezbywalne, które przysługują tylko jednej osobie. Chodzi tu o szczególne prawa, które nie mogą być zbyte i są związane z konkretną osobą. To np. prawo do żądania alimentów, służebności osobiste (z wyjątkiem służebności mieszkania).
Odszkodowanie za uszczerbek na zdrowiu a majątek osobisty
Do majątku osobistego wchodzą też przedmioty uzyskane:
z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, albo
z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość. Taka renta wchodzi do majątku wspólnego.
Nie każde odszkodowanie wchodzi do majątku osobistego - chodzi tu tylko o odszkodowania za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia.
Przykład 2.
W wypadku samochodowym został ranny Piotr K. Pozostaje on w związku małżeńskim, obowiązuje w nim wspólność majątkowa. Piotr K. od ubezpieczyciela sprawcy wypadku uzyskał:
odszkodowanie za zniszczony samochód - wejdzie ono do majątku wspólnego;
odszkodowanie za uszkodzenie ciała - wejdzie ono do majątku osobistego Piotra K.
zadośćuczynienie za doznaną krzywdę (ból, cierpienie) - wejdzie ono do majątku osobistego Piotra K.
Wierzytelności o wynagrodzenie za pracę
Wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków wchodzi do jego majątku osobistego. Chodzi tu o wynagrodzenie do momentu jego wypłaty. Od momentu wypłaty wynagrodzenie trafia do majątku wspólnego małżonków, nie jest to już więc majątek osobisty.
Ma to znaczenie np. dla możliwości zajęcia pensji małżonka przez komornika.
Przykład 3.
Piotr K. nie spłacił pożyczki. Ponieważ umowę podpisał bez zgody żony, więc jest to zobowiązanie dotyczące tylko jego osobistego majątku. Bank skierował sprawę do sądu, potem do komornika. Komornik może zająć pensję Piotra K u jego pracodawcy, czyli zająć wierzytelność z tytułu wynagrodzenia za pracę.
Przykład 4.
Anna W. zaciągnęła pożyczkę. Pożyczkodawca zadbał o to, żeby uzyskać pisemną zgodę męża Anny W. na zaciągniecie przez nią zobowiązania. Dzięki temu, za zapłatę pożyczki odpowiada nie tylko Anna W. swoim majątkiem osobistym, ale też majątkiem wspólnym. Bank skierował sprawę do sądu, uzyskał nakaz zapłaty przeciw Annie N., a następnie tzw. klauzulę wykonalności, pozwalającą mu prowadzić egzekucję również z majątku wspólnego małżonków. Dzięki temu komornik może zająć nie tylko majątek osobisty Anny W., ale też majątek wspólny małżonków. Nie może natomiast zająć majątku osobistego męża Anny W., bo mąż nie był pożyczkobiorcą, a jedynie zgodził się na zaciągnięcie zobowiązania przez swoją żonę. Komornik może więc zająć niewypłacone jeszcze wynagrodzenie za pracę Anny W., ale nie może zająć niewypłaconego wynagrodzenia jej męża (bo wchodzi ono do majątku osobistego męża). Będzie mógł natomiast zając wypłacone już wynagrodzenie męża - bo wypłacone wynagrodzenie wchodzi do majątku wspólnego.
Nagrody za osobiste osiągnięcia jako majątek osobisty
Majątek osobisty tworzą również przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków.
“Nagrodami za osobiste osiągnięcia, o jakich mowa w art. 33 pkt 9 K.r.o., są nagrody za pracę twórczą, a więc nagrody naukowe, artystyczne, literackie, techniczne, nagrody uzyskane na konkursach. Nie są natomiast nagrodami w tym sensie świadczenia pieniężne w postaci specjalnego dodatkowego wynagrodzenia, takie jak tzw. trzynasta pensja, należności za sporządzenie bilansu, wynagrodzenie za dodatkową pracę i innego rodzaju premie, jakie może otrzymać pracownik (np. za oszczędność paliwa, materiału, produkcję bez braków), czyli pracownicze nagrody specjalne.” Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1975 r., sygn. akt III CRN 3/75 |
Prawa autorskie i własności przemysłowej
Majątek osobisty małżonka tworzony jest też przez przysługujące mu:
prawa autorskie i prawa pokrewne,
prawa własności przemysłowej
inne prawa twórcy.
Czym innym są prawa twórcy (wchodzące do majątku osobistego), a czym innym dochód z tych praw (wchodzący do majątku wspólnego małżonków).
Przykład 5.
Katarzyna C. uzyskała patent na wynalazek. patent wchodzi do jej majątku osobistego. Jedna z firm płaci Katarzynie C. za prawo do wykorzystywania opatentowanego przez nią wynalazku. Uzyskiwane wynagrodzenie wchodzi do majątku wspólnego małżonków.
Przedmioty nabyte za inne składniki majątku osobistego
Ważna zasada regulującą majątek osobisty dotyczy sytuacji, gdy w zamian za jeden składnik majątku osobistego nabywany jest inny składnik majątku. Jest to tzw. zasada surogacji. Zgodnie z nią, przedmioty nabyte za inne składniki majątku osobistego również tworzą majątek osobisty tego małżonka.
Przykład 6.
Hanna C. dostała w drodze darowizny od rodziców działkę budowlaną. Ponieważ rodzice w darowiźnie nie zastrzegli, że jest to darowizna do majątku wspólnego Hanny C. i jej męża, wiec działka weszła do majątku osobistego Hanny C. Ta postanowiła działkę sprzedać i za uzyskane środki kupić mieszkanie. W tej sytuacji mieszkanie również wchodzi do majątku osobistego Hanny C., mimo, że zostało kupione w trakcie trwania małżeństwa, w którym obowiązuje wspólność majątkowa. Decydujące znaczenie ma to, że mieszkanie zostało kupione w zamian za inny składnik majątku osobistego Hanny C.
Podsumowanie
O tym, czy poszczególne rzeczy zasilają majątek osobisty, czy majątek wspólny, decyduje wiele czynników. W praktyce zaczyna mieć to znaczenie wtedy, gdy małżonkowie się rozwodzą i trzeba podzielić majątek, albo gdy któryś z małżonków się zadłużył. W małżeństwie można całkowicie zrezygnować z majątku wspólnego - trzeba w tym celu podpisać intercyzę lub doprowadzić do zniesienia wspólności majątkowej przez sąd.
