Przepisy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy przewidują różnorodne formy przeciwdziałania bezrobociu. Prace interwencyjne i roboty publiczne należą do ustawowego katalogu działań zmierzających do aktywizacji bezrobotnych. Jakie są aktualne zasady stosowania tych rozwiązań? Na ten temat piszemy w niniejszym artykule.
Prace interwencyjne oraz roboty publiczne — podstawa prawna oraz definicje ustawowe
Zasady organizowania prac interwencyjnych i robót publicznych zostały określone w przepisach Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zwanej dalej „ustawą”.
W rozumieniu unormowań ustawy:
pracami interwencyjnymi — jest zatrudnienie bezrobotnego przez pracodawcę, które nastąpiło w wyniku umowy zawartej ze starostą i ma na celu wsparcie osób bezrobotnych;
roboty publiczne — to zatrudnienie bezrobotnego w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy przy wykonywaniu prac organizowanych przez powiaty, z wyłączeniem prac organizowanych przez urzędy pracy, gminy, organizacje pozarządowe statutowo zajmujące się problematyką ochrony środowiska, kultury, oświaty, kultury fizycznej i turystyki, opieki zdrowotnej, bezrobocia oraz pomocy społecznej, a także spółki wodne i ich związki, jeżeli prace te są finansowane lub dofinansowane ze środków samorządu terytorialnego, budżetu państwa, funduszy celowych, organizacji pozarządowych, spółek wodnych i ich związków.
Dopuszczalność organizowania prac interwencyjnych oraz robót publicznych
Szczegółowy sposób i tryb organizowania prac interwencyjnych oraz robót publicznych uregulowano w przepisach Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24 czerwca 2014 roku w sprawie organizowania prac interwencyjnych i robót publicznych oraz jednorazowej refundacji kosztów z tytułu opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, zwanego dalej „rozporządzeniem”.
Jak stanowi § 2 rozporządzenia, refundacja części kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne, dokonywana w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych, oraz jednorazowa refundacja kosztów z tytułu opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne poniesionych w związku z zatrudnieniem skierowanego bezrobotnego stanowi pomoc de minimis spełniającą warunki określone w:
Rozporządzeniu Komisji (UE) 2023/2831 z dnia 13 grudnia 2023 roku w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis, dalej jako „rozp. Komisji (UE) 2023/2831”;
Rozporządzeniu Komisji (UE) nr 1408/2013 z dnia 18 grudnia 2013 roku w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis w sektorze rolnym, dalej jako „rozp. Komisji (UE) nr 1408/2013”;
Rozporządzeniu Komisji (UE) nr 717/2014 z dnia 27 czerwca 2014 roku w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis w sektorze rybołówstwa i akwakultury, dalej jako „rozp. Komisji (UE) nr 717/2014”.
Organizator robót publicznych może wskazać pracodawcę, u którego będą wykonywane te roboty. W takim przypadku beneficjentem pomocy de minimis jest wskazany pracodawca, jeżeli zgodnie z zawartą umową będzie uzyskiwał refundację części kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne za skierowanych bezrobotnych.
Wniosek o organizację prac interwencyjnych lub robót publicznych oraz tryb jego złożenia i rozpatrzenia
Wniosek o organizowanie prac interwencyjnych i wniosek o organizowanie robót publicznych powinny spełniać te same wymogi formalne. Oznacza to, że wnioski te zawierają:
nazwę pracodawcy ubiegającego się o organizowanie prac interwencyjnych lub organizatora robót publicznych, adres siedziby i miejsce prowadzenia działalności;
numer identyfikacji nadany w krajowym rejestrze podmiotów gospodarki narodowej REGON;
NIP, jeżeli został nadany;
oznaczenie formy organizacyjno-prawnej prowadzonej działalności;
liczbę bezrobotnych proponowanych do zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych oraz okres ich zatrudnienia;
miejsce i rodzaj prac, które mają być wykonywane przez skierowanych bezrobotnych oraz niezbędne lub pożądane kwalifikacje;
wysokość proponowanego wynagrodzenia dla skierowanych bezrobotnych oraz wnioskowaną wysokość refundowanych kosztów poniesionych na wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia skierowanych bezrobotnych;
w przypadku gdy organizator robót publicznych nie będzie jednocześnie pracodawcą dla skierowanych bezrobotnych – wskazanie pracodawcy oraz adresu siedziby i miejsca prowadzenia działalności.
Ponadto pracodawca organizujący prace interwencyjne albo organizator robót publicznych będący beneficjentem pomocy w rozumieniu Ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej do omawianych wniosków dołącza:
wszystkie zaświadczenia o pomocy de minimis oraz pomocy de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie otrzymanej w okresie wskazanym odpowiednio w art. 3 ust. 2 rozp. Komisji (UE) 2023/2831, art. 3 ust. 2 rozp. Komisji (UE) nr 1408/2013 albo art. 3 ust. 2 rozp. Komisji (UE) nr 717/2014 lub oświadczenie o wielkości tej pomocy otrzymanej w tym okresie, albo oświadczenie o nieotrzymaniu takiej pomocy w tym okresie;
informacje, o których mowa w art. 37 ust. 1 pkt 2 albo ust. 2 pkt 3 Ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej.
Powyższy przepis stosuje się odpowiednio do wskazanego przez organizatora robót publicznych pracodawcy.
Starosta w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosków o organizowanie prac interwencyjnych i organizowanie robót publicznych wraz z wymaganymi oświadczeniami powiadamia wnioskodawcę o rozpatrzeniu wniosku i podjętej decyzji.
W przypadku gdy wspomniane wnioski są nieprawidłowo wypełnione lub niekompletne, starosta wyznacza wnioskodawcy co najmniej 7-dniowy termin na ich uzupełnienie. Wnioski nieuzupełnione we wskazanym terminie pozostawia się bez rozpatrzenia.
Umowa o organizowanie prac interwencyjnych lub robót publicznych
W przypadku pozytywnego rozpatrzenia wniosków o organizowanie prac interwencyjnych lub robót publicznych starosta zawiera z pracodawcą organizującym prace interwencyjne albo organizatorem robót publicznych lub wskazanym przez organizatora robót publicznych pracodawcą, umowę określającą w szczególności:
liczbę bezrobotnych oraz okres, na jaki zostaną zatrudnieni;
rodzaj i miejsce wykonywanych prac interwencyjnych lub robót publicznych oraz niezbędne lub pożądane kwalifikacje bezrobotnych;
terminy i wysokość refundowanych z Funduszu Pracy (FP) przez starostę kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne;
obowiązek informowania starosty o każdym przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę ze skierowanym bezrobotnym oraz o zmianach w zawartej z bezrobotnym umowie o pracę;
obowiązek utrzymania zatrudnienia skierowanego bezrobotnego przez okres wymagany ustawą;
obowiązek zwrotu uzyskanej pomocy na warunkach określonych w ustawie – w przypadku nieutrzymania zatrudnienia skierowanego bezrobotnego przez wymagany okres.
W przypadku gdy organizatorowi robót publicznych zostanie przyznana zaliczka ze środków FP na poczet wypłat wynagrodzeń oraz opłacenia składek ubezpieczeniowych – umowa powinna określić termin przekazania zaliczki, nie wcześniejszy jednak niż 5-dniowy przed terminem płatności świadczenia, na które jest przyznana, umożliwiający terminową wypłatę wynagrodzeń skierowanym bezrobotnym i opłacenie składek na ubezpieczenia społeczne oraz sposób rozliczenia tej zaliczki. Kwota takiej zaliczki nie może przekroczyć należnej organizatorowi robót publicznych kwoty kosztów podlegających refundacji za dany miesiąc wynagrodzeń i składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu zatrudnienia skierowanych bezrobotnych.
Ponadto umowa o organizowanie prac interwencyjnych może zawierać zobowiązanie starosty do przyznania pracodawcy jednorazowej refundacji wynagrodzenia w wysokości uprzednio uzgodnionej, nie wyższej jednak niż 150% przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu spełnienia warunku zatrudniania przez pracodawcę bezpośrednio po zakończeniu prac interwencyjnych trwających co najmniej 6 miesięcy skierowanego bezrobotnego przez okres dalszych 6 miesięcy i po upływie tego okresu zatrudniania go nadal w pełnym wymiarze czasu pracy. Wysokość jednorazowej refundacji ustala się w umowie. Starosta przyznaje pracodawcy tę refundację po spełnieniu warunków uprawniających do jej uzyskania.
Refundacja części kosztów zatrudnienia bezrobotnych skierowanych do prac interwencyjnych
Zgodnie z treścią art. 51 ust. 1 ustawy starosta zwraca pracodawcy, który zatrudnił w ramach prac interwencyjnych na okres do 6 miesięcy skierowanych bezrobotnych, część kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne skierowanych bezrobotnych w wysokości uprzednio uzgodnionej, nieprzekraczającej jednak kwoty ustalonej jako iloczyn:
liczby zatrudnionych w miesiącu w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, oraz
kwoty zasiłku dla bezrobotnych w wysokości obowiązującej w okresie pierwszych 3 miesięcy posiadania prawa do zasiłku – obowiązującej w ostatnim dniu zatrudnienia każdego rozliczanego miesiąca i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia.
Jeżeli pracodawca zatrudnił w ramach prac interwencyjnych – co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy na okres do 6 miesięcy – skierowanych bezrobotnych, to refundacja kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki ubezpieczeniowe należna jest w wysokości uprzednio uzgodnionej, nieprzekraczającej jednak kwoty połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia za każdą osobę bezrobotną.
W razie gdy refundacja obejmuje koszty poniesione za co drugi miesiąc zatrudnienia w okresie 12 miesięcy zatrudnienia skierowanych bezrobotnych, starosta może dokonać refundacji w zakresie i na zasadach określonych w art. 51 ust. 1 ustawy. Wysokość zwrotu poniesionych przez pracodawcę kosztów powinna być uprzednio uzgodniona – nie może ona jednak przekraczać minimalnego wynagrodzenia za pracę i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia za każdego bezrobotnego.
Jeżeli pracodawca bezpośrednio po zakończeniu prac interwencyjnych trwających co najmniej 6 miesięcy zatrudniał skierowanego bezrobotnego przez okres dalszych 6 miesięcy i po upływie tego czasu dalej go zatrudnia w pełnym wymiarze czasu pracy – starosta może przyznać mu jednorazową refundację wynagrodzenia w wysokości uprzednio ustalonej, nie wyższej jednak niż 150% przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu spełnienia tego warunku.
Starosta, kierując bezrobotnego do prac interwencyjnych, ma obowiązek wziąć pod uwagę jego wiek, stan zdrowia oraz rodzaje uprzednio wykonywanej pracy.
Niewywiązanie się z warunku utrzymania w zatrudnieniu skierowanego bezrobotnego przez okres 3 miesięcy po zakończeniu refundacji lub naruszenie innych warunków umowy powoduje obowiązek zwrotu uzyskanej pomocy wraz z odsetkami ustawowymi naliczonymi od całości uzyskanej pomocy od dnia otrzymania pierwszej refundacji, w terminie 30 dni od dnia doręczenia wezwania starosty.
W przypadku rozwiązania umowy o pracę przez skierowanego bezrobotnego, rozwiązania z nim umowy o pracę na podstawie art. 52 Kodeksu pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy skierowanego bezrobotnego w trakcie okresu objętego refundacją albo przed upływem okresu 3 miesięcy zatrudniania bezrobotnego po zakończeniu refundacji — starosta kieruje na zwolnione stanowisko pracy innego bezrobotnego. W razie odmowy przyjęcia skierowanego bezrobotnego na zwolnione stanowisko pracy pracodawca, stosownie do postanowień art. 51 ust. 9 ustawy, zwraca uzyskaną pomoc w całości wraz z odsetkami ustawowymi naliczonymi od dnia otrzymania pierwszej refundacji, w terminie 30 dni od dnia doręczenia wezwania starosty. W przypadku braku możliwości skierowania bezrobotnego przez urząd pracy na zwolnione stanowisko pracy pracodawca nie zwraca uzyskanej pomocy za okres, w którym uprzednio skierowany bezrobotny pozostawał w zatrudnieniu.
Zgodnie z art. 56 ust. 1 i 2 ustawy okres dokonywania refundacji z tytułu zatrudniania przez pracodawcę w ramach prac interwencyjnych skierowanych bezrobotnych może ulec wydłużeniu do roku lub półtora roku.
W takich okolicznościach starosta może dokonywać z FP zwrotu poniesionych przez pracodawcę z tytułu zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych w pełnym wymiarze czasu pracy skierowanego bezrobotnego kosztów wypłaconego wynagrodzenia, nagród oraz opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne:
przez okres do 12 miesięcy;
przez okres do 18 miesięcy, w przypadku gdy zwrot obejmuje koszty poniesione za co drugi miesiąc.
Zwrot następuje w wysokości uprzednio uzgodnionej, nieprzekraczającej jednak:
kwoty zasiłku dla bezrobotnych, w wysokości przysługującej za okres pierwszych 3 miesięcy posiadania prawa do zasiłku obowiązującej w ostatnim dniu każdego rozliczanego miesiąca i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia – w odniesieniu do zwrotu dokonywanego w okresie do 12 miesięcy;
minimalnego wynagrodzenia za pracę i składek na ubezpieczenia społeczne od tego wynagrodzenia – w odniesieniu do refundacji za okres do 18 miesięcy.
Niewywiązywanie się z tego warunku lub naruszenie innych postanowień zawartej umowy powoduje obowiązek zwrotu uzyskanej pomocy wraz z odsetkami ustawowymi naliczonymi od całości uzyskanej pomocy od dnia otrzymania pierwszej refundacji, w terminie 30 dni od dnia doręczenia wezwania starosty.
W przypadku rozwiązania umowy o pracę przez skierowanego bezrobotnego, rozwiązania z nim umowy o pracę na podstawie art. 52 kp lub wygaśnięcia stosunku pracy skierowanego bezrobotnego w trakcie okresu objętego refundacją albo przed upływem ustawowego okresu zatrudnienia tego bezrobotnego po zakończeniu refundacji, starosta kieruje na zwolnione stanowisko pracy innego bezrobotnego. W razie odmowy przyjęcia skierowanego bezrobotnego na zwolnione stanowisko pracy pracodawca zwraca uzyskaną pomoc w całości wraz z odsetkami ustawowymi naliczonymi od dnia otrzymania pierwszej refundacji, w terminie 30 dni od dnia doręczenia wezwania starosty. Jeżeli nie ma możliwości skierowania bezrobotnego przez urząd pracy na zwolnione stanowisko pracy, pracodawca nie zwraca uzyskanej pomocy za okres, w którym uprzednio skierowany bezrobotny pozostawał w zatrudnieniu.
Kierowanie do prac interwencyjnych bezrobotnych powyżej 50. roku życia
Szczególne zasady obowiązują w zakresie organizowania prac interwencyjnych z udziałem bezrobotnych powyżej 50. roku życia.
Starosta może skierować tych bezrobotnych do wykonywania prac w ramach prac interwencyjnych przez okres:
do 24 miesięcy oraz dokonywać refundacji poniesionych przez pracodawcę kosztów na wynagrodzenia i składki na ubezpieczenia społeczne;
do 4 lat i dokonywać refundacji poniesionych przez pracodawcę kosztów wynagrodzeń i składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli refundacja obejmuje koszty poniesione za co drugi miesiąc zatrudnienia bezrobotnych.
Wysokość refundacji zależy od tego, czy skierowani bezrobotni w wieku powyżej 50 lat spełniają warunki konieczne do nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego. Jeśli tak, to refundacja jest przyznawana w wysokości do 80% minimalnego wynagrodzenia za pracę i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia. Natomiast w przeciwnym wypadku refundacja wynosi do 50% od powyżej wskazanej podstawy.
Zwrot organizatorowi robót publicznych części kosztów zatrudnienia skierowanych bezrobotnych
W myśl postanowień art. 57 ust. 1 ustawy starosta zwraca organizatorowi robót publicznych, który zatrudniał przez okres do 6 miesięcy skierowanych bezrobotnych, część kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne bezrobotnych. Wysokość refundacji powinna być uprzednio uzgodniona, z tym że nie może przekraczać kwoty ustalonej jako iloczyn:
liczby zatrudnionych w miesiącu w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, oraz
50% przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w ostatnim dniu zatrudnienia każdego rozliczanego miesiąca i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia.
W zakresie i na wyżej wskazanych zasadach starosta może dokonywać zwrotu poniesionych przez organizatora robót publicznych kosztów z tytułu zatrudnienia przez okres do 12 miesięcy skierowanych bezrobotnych, jeżeli refundacja obejmuje koszty poniesione za co drugi miesiąc ich zatrudnienia. Wysokość refundacji – uprzednio uzgodniona – nie powinna przekraczać przeciętnego wynagrodzenia i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia za każdego bezrobotnego.
Naruszenie warunków umowy w zakresie zatrudniania skierowanego bezrobotnego przez okres trwania robót publicznych powoduje obowiązek zwrotu uzyskanych refundacji wraz z odsetkami ustawowymi naliczonymi od całości otrzymanych środków — od dnia uzyskania pierwszej refundacji, w terminie 30 dni od dnia doręczenia wezwania starosty.
Bezrobotni będący dłużnikami alimentacyjnymi w rozumieniu przepisów o pomocy osobom uprawnionym do alimentów mogą zostać skierowani przez starostę, na zasadach dotyczących robót publicznych, do wykonywania przez okres do 6 miesięcy pracy niezwiązanej z wyuczonym zawodem, w wymiarze nieprzekraczającym połowy wymiaru czasu pracy, w instytucjach użyteczności publicznej oraz organizacjach zajmujących się problematyką kultury, oświaty, sportu i turystyki, opieki zdrowotnej lub pomocy społecznej.
Pracodawca, który zatrudnił skierowanych bezrobotnych na powyższych zasadach, może liczyć ze strony starosty na zwrot części kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne. Wysokość takiej refundacji powinna być uprzednio uzgodniona – nie może ona jednak przekraczać kwoty ustalonej jako iloczyn:
liczby zatrudnionych bezrobotnych, oraz
połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w ostatnim dniu zatrudnienia każdego rozliczanego miesiąca, łącznie ze składką na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia.
Prace interwencyjne oraz roboty publiczne — najnowsze zmiany. Podsumowanie
Refundacja części kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne, dokonywana w ramach prac interwencyjnych lub robót publicznych, stanowi pomoc de minimis w rozumieniu odnośnych przepisów prawa unijnego. Wniosek o organizowanie prac interwencyjnych i wniosek o organizowanie robót publicznych powinny spełniać te same wymogi formalne. Ze skierowanymi przez starostę bezrobotnymi należy zawrzeć umowy o pracę. Przepisy wskazują także okoliczności, w których beneficjent pomocy będzie zobowiązany do zwrotu otrzymanej refundacji.
