Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Może nim być również program komputerowy. Czy twórca takiego programu musi zastrzec swoje prawa autorskie, aby być chronionym? Sprawdź w poniższym artykule!
Ochrona prawnoautorska – podstawowe informacje
Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia. Nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.
Zbiory i bazy danych spełniające cechy utworu są przedmiotem prawa autorskiego, nawet jeżeli zawierają niechronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie ma twórczy charakter, bez uszczerbku dla praw do wykorzystanych utworów.
Opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego. Za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem.
Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. W przypadku baz danych spełniających cechy utworu zezwolenie twórcy jest konieczne także na sporządzenie opracowania.
Twórca utworu pierwotnego może cofnąć zezwolenie, jeżeli w ciągu 5 lat od jego udzielenia opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Wypłacone twórcy wynagrodzenie nie podlega zwrotowi.
Na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego.
Od kiedy przysługuje ochrona prawnoautorska?
Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną.
Zasady wynikające z polskich przepisów prawnoautorskich stosuje się do utworów:
- których twórca lub współtwórca jest obywatelem polskim lub
- których twórca jest obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, lub
- które zostały opublikowane po raz pierwszy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo równocześnie na tym terytorium i za granicą, lub
- które zostały opublikowane po raz pierwszy w języku polskim, lub
- które są chronione na podstawie umów międzynarodowych w zakresie, w jakim ich ochrona wynika z tych umów.
W przypadku, gdy polskie przepisy nie znajdą zastosowania – należy przeanalizować właściwe przepisy państwa trzeciego. Mogą one przewidywać wymóg dokonania dodatkowych formalności lub zastrzeżenia praw autorskich przez twórcę.
Komu przysługują prawa autorskie?
Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej.
Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.
Dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku – właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.
Każdy ze współtwórców może wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie bez uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców.
Do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców. W przypadku jej braku każdy ze współtwórców może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeka, uwzględniając interesy wszystkich współtwórców.
Każdy ze współtwórców może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia prawa autorskiego do całości utworu. Uzyskane świadczenie przypada wszystkim współtwórcom stosownie do wielkości ich udziałów.
Prawa osobiste i majątkowe twórcy
Co do zasady autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
- autorstwa utworu;
- oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Opracowanie lub zwielokrotnienie bazy danych spełniającej cechy utworu, dokonane przez legalnego użytkownika bazy danych lub jej kopii, nie wymaga zezwolenia autora bazy danych, jeśli jest ono konieczne dla dostępu do zawartości bazy danych i normalnego korzystania z jej zawartości. Jeżeli użytkownik jest upoważniony do korzystania tylko z części bazy danych, niniejsze postanowienie odnosi się tylko do tej części. Warto zatem pamiętać, że w przypadku, gdy częścią stworzonej aplikacji będzie baza danych, zakres uprawnień autora/twórcy będzie specyficzny, a użytkownicy takiej bazy automatycznie będą uprawnieni do dokonywania z nią niektórych czynności. Jeżeli zakres uprawnień użytkownika bazy danych miałby być węższy – konieczne będzie zastrzeżenie tego np. w licencji lub innej umowie.
Autorskie prawa majątkowe nie podlegają egzekucji, dopóki służą twórcy. Nie dotyczy to wymagalnych wierzytelności.
Po śmierci twórcy spadkobiercy mogą sprzeciwić się egzekucji z prawa autorskiego do utworu nieopublikowanego, chyba że sprzeciw byłby niezgodny z ujawnioną wolą twórcy co do rozpowszechniania utworu.
Ochrona programów komputerowych
Ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia.
Idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy, nie podlegają ochronie.
Autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego obejmują prawo do:
- trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego;
- tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;
- rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii.
Przykład 1.
Pracownik będący programistą software house’u stworzył program komputerowy na zlecenie pracodawcy. W umowie o pracę nie ma postanowień dotyczących praw autorskich. Czyje są prawa autorskie do programu komputerowego?
W tym wypadku obowiązuje szczególna zasada. Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej. Prawa są zatem po stronie pracodawcy.
Nie wymaga zezwolenia uprawnionego:
- sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, kopia ta nie może być używana równocześnie z programem komputerowym;
- obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobę posiadającą prawo korzystania z egzemplarza programu komputerowego, jeżeli, będąc do tych czynności upoważniona, dokonuje ona tego w trakcie wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania lub przechowywania programu komputerowego.
Nie wymaga zgody uprawnionego również zwielokrotnianie kodu lub tłumaczenie jego formy, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi, o ile zostaną spełnione następujące warunki:
- czynności te dokonywane są przez licencjobiorcę lub inną osobę uprawnioną do korzystania z egzemplarza programu komputerowego bądź przez inną osobę działającą na ich rzecz;
- informacje niezbędne do osiągnięcia współdziałania nie były uprzednio łatwo dostępne dla osób, o których mowa wyżej;
- czynności te odnoszą się do tych części oryginalnego programu komputerowego, które są niezbędne do osiągnięcia współdziałania.
Informacje nie mogą być:
- wykorzystane do innych celów niż osiągnięcie współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego;
- przekazane innym osobom, chyba że jest to niezbędne do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego;
- wykorzystane do rozwijania, wytwarzania lub wprowadzania do obrotu programu komputerowego o istotnie podobnej formie wyrażenia lub do innych czynności naruszających prawa autorskie.
Podsumowując, jeżeli jesteś twórcą aplikacji i przysługują ci do niej prawa autorskie – nie ma potrzeby dokonywania dodatkowych czynności, np. wpisów do rejestru czy oznaczania autorstwa, aby uzyskać ochronę prawnoautorską wynikającą z polskich przepisów. Zakres uprawnień twórcy programu komputerowego jest opisany w przepisach i nie wymaga spełniania dodatkowych formalności. Oznaczanie autorstwa lub rozpowszechnianie utworu anonimowo – to uprawnienie, nie obowiązek twórcy. Prawa autorskie przysługują twórcy od razu – powstają wraz z momentem ustalenia utworu.
