Prawo autorskie reguluje w sposób specyficzny szczególną sytuację współtwórstwa utworów. Czym charakteryzuje się współtwórstwo utworu oraz jakie zasady dotyczą wspólności utworów? Co jeszcze warto wiedzieć o utworach wspólnych? Sprawdź w poniższym artykule!
Twórca i utwór w rozumieniu prawa autorskiego
Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
- wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
- plastyczne;
- fotograficzne;
- lutnicze;
- wzornictwa przemysłowego;
- architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
- muzyczne i słowno-muzyczne;
- sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
- audiowizualne (w tym filmowe).
Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej.
Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.
Dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku – właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.
Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.
Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.
Współtwórstwo utworu w rozumieniu prawa autorskiego
Współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie. Domniemywa się, że wielkości udziałów są równe.
Zgodnie z orzecznictwem: „Współtwórczość w rozumieniu prawa autorskiego nie zachodzi, gdy współpraca określonej osoby nie ma charakteru twórczego, lecz pomocniczy, chociażby umiejętność wykonywania czynności pomocniczych wymagała wysokiego stopnia wiedzy fachowej, zręczności i inicjatywy osobistej. O tym, kiedy współpracę kilku osób można uważać za współtwórczość, decyduje konkretny stan faktyczny, w każdym razie jednak współtwórczość ma miejsce tylko przy istnieniu porozumienia współtwórców co do stworzenia wspólnym wysiłkiem wspólnego dzieła. Porozumienie takie może wynikać z umowy albo z czynności konkludentnych. Prawo autorskie nie zna natomiast wypadku powstania ex lege wspólnych, łącznych praw autorskich, niezależnie od woli twórców” – wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 19 lipca 1972 roku (II CR 575/71).
Każdy ze współtwórców może żądać określenia wielkości udziałów przez sąd na podstawie wkładów pracy twórczej.
Każdy z nich może wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie, bez uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców.
Zgodnie z orzecznictwem: „Wspólność prawa autorskiego powstaje ex lege z chwilą stworzenia wspólnego utworu (jego ustalenia). Utwór powstały w rezultacie współtwórczości jest przedmiotem wspólnego prawa autorskiego niezależnie od tego, czy dają się w nim wyróżnić i wyodrębnić części stworzone przez poszczególnych twórców oraz czy części te nadają się do samodzielnej eksploatacji. Wspólne autorskie prawo majątkowe może również powstać na rzecz innych niż twórcy podmiotów. Wykonywanie autorskich praw majątkowych do utworu współautorskiego wymaga zgody wszystkich współtwórców” – wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi – I Wydział Cywilny z 8 października 2014 roku (I ACa 489/14).
Do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców. W przypadku jej braku każdy z nich może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeka, uwzględniając interesy wszystkich współtwórców.
Każdy ze współtwórców może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia prawa autorskiego do całości utworu. Uzyskane świadczenie przypada wszystkim współtwórcom, stosownie do wielkości ich udziałów.
Jeżeli twórcy połączyli swoje odrębne utwory w celu wspólnego rozpowszechniania, każdy z nich może żądać od pozostałych udzielenia zezwolenia na rozpowszechnianie tak powstałej całości, chyba że istnieje słuszna podstawa odmowy, a umowa nie stanowi inaczej.
Autorskie prawa majątkowe do utworu zbiorowego, w szczególności do encyklopedii lub publikacji periodycznej, przysługują producentowi lub wydawcy, a do poszczególnych części mających samodzielne znaczenie – ich twórcom. Domniemywa się, że producentowi lub wydawcy przysługuje prawo do tytułu.
Współtwórcy utworu audiowizualnego
Współtwórcami utworu audiowizualnego są osoby, które wniosły wkład twórczy w jego powstanie, a w szczególności: reżyser, operator obrazu, twórca adaptacji utworu literackiego, twórca stworzonych dla utworu audiowizualnego utworów muzycznych lub słowno-muzycznych oraz twórca scenariusza.
Współtwórcy utworu audiowizualnego oraz artyści wykonawcy są uprawnieni do:
- wynagrodzenia proporcjonalnego do wpływów z tytułu wyświetlania utworu audiowizualnego w kinach;
- stosownego wynagrodzenia z tytułu najmu egzemplarzy utworów audiowizualnych i ich publicznego odtwarzania;
- stosownego wynagrodzenia z tytułu nadawania utworu w telewizji lub poprzez inne środki publicznego udostępniania utworów;
- stosownego wynagrodzenia z tytułu reprodukowania utworu audiowizualnego na egzemplarzu przeznaczonym do własnego użytku osobistego.
Zasady dotyczące współwłasności utworu
Do autorskich praw majątkowych przysługujących współtwórcom stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych.
Zgodnie z orzecznictwem: „W prawie autorskim wspólność prawa autorskiego została uregulowana w sposób szczególny. Regulacja ta obejmuje nie tylko statuowanie zasady, że współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie […], lecz ponadto uregulowano wiele zagadnień związanych z wykonywaniem prawa autorskiego i dochodzeniem roszczeń z tytułu naruszenia tego prawa […]. Wreszcie, art. 9 ust. 5 PrAut wyraża nakaz odpowiedniego stosowania w odniesieniu do autorskich praw majątkowych, przepisów Kodeksu cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych. Wspólność prawa autorskiego powstaje ex lege z chwilą stworzenia wspólnego utworu (jego ustalenia). Utwór powstały w rezultacie współtwórczości jest przedmiotem wspólnego prawa autorskiego niezależnie od tego, czy dają się w nim wyróżnić i wyodrębnić części stworzone przez poszczególnych twórców oraz czy części te nadają się do samodzielnej eksploatacji” – Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 8 października 2014 roku (I ACa 489/14).
Każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy, jeżeli nie można uzyskać zgody większości współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu albo jeżeli większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu lub krzywdzi mniejszość.
Każdy z nich może żądać zniesienia współwłasności. Uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż lat 5. Jednakże w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze 5 lat. Przedłużenie można ponowić.
Każdy ze współwłaścicieli może żądać, żeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział, chyba że byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.
Jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne.
Jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia dopłat i spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat 10. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych.
Roszczenie o zniesienie współwłasności nie ulega przedawnieniu.
