Roszczenie twórcy o podwyższenie wynagrodzenia

Wynagrodzenie twórcy z tytułu korzystania z utworu jest podstawowym uprawnieniem wynikającym z prawa autorskiego. Roszczenie twórcy o podwyższenie wynagrodzenia przysługuje na mocy przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W artykule przedstawiono podstawy prawne, warunki roszczenia oraz praktyczne aspekty związane z tym zagadnieniem.

Prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.

Jeżeli w umowie nie określono wysokości wynagrodzenia autorskiego, wysokość tę określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu. Domniemywa się, że wynagrodzenie proporcjonalne do przychodów z korzystania z utworu spełnia wymogi.

Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji.

Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych.

Jeżeli wynagrodzenie twórcy zależy od wysokości wpływów z korzystania z utworu, twórca ma prawo do otrzymania informacji i wglądu w niezbędnym zakresie do dokumentacji mającej istotne znaczenie dla określenia wysokości tego wynagrodzenia.

Zobacz też:

Prawo do otrzymywania informacji

Twórca ma prawo do regularnego otrzymywania od osoby, na którą przeniósł autorskie prawa majątkowe, lub od osoby, której udzielił licencji, aktualnej informacji o przychodach z korzystania ze swojego utworu oraz o wynagrodzeniu należnym w związku z tym korzystaniem, odrębnie dla każdego ze sposobów korzystania. Informacja może być wykorzystana przez twórcę wyłącznie w celu ustalenia wartości majątkowej praw przeniesionych albo stanowiących przedmiot licencji.

Informacja jest przekazywana z regularnością odpowiednią do rodzaju działalności, w ramach której utwór jest wykorzystywany nie rzadziej niż raz w roku i nie częściej niż raz na kwartał.

Jeżeli obowiązani następnie przenieśli prawa majątkowe lub udzielili licencji i w związku z tym nie mają pełnej informacji, powiadamiają o tym fakcie twórcę i udostępniają mu, na jego żądanie, imię i nazwisko lub nazwę oraz miejsce zamieszkania albo siedzibę, adres i adres poczty elektronicznej nabywcy praw lub licencjobiorcy. W takim przypadku na żądanie twórcy brakującej informacji udziela ten nabywca lub licencjobiorca.

Zasad tych nie stosuje się, jeżeli wkład twórczy nie jest znaczący w stosunku do wykorzystywanej całości, chyba że twórca, który żąda informacji, wykaże, że informacja ta jest niezbędna do wykonania prawa do informacji. W przypadku utworu zbiorowego, zbioru utworów oraz utworu współautorskiego innego niż literacki, publicystyczny, naukowy, muzyczny lub słowno-muzyczny domniemywa się, że wkład twórczy nie jest znaczący w stosunku do wykorzystywanej całości. W przypadku utworu audiowizualnego domniemanie to nie ma zastosowania do reżysera, operatora obrazu, twórcy adaptacji utworu literackiego, twórcy stworzonych dla utworu audiowizualnego utworów muzycznych lub słowno-muzycznych oraz twórcy scenariusza.

W uzasadnionych przypadkach, jeżeli koszty lub obciążenie administracyjne związane z realizacją obowiązku informacyjnego okazałyby się niewspółmiernie uciążliwe w stosunku do przychodów z korzystania z utworu, wykonanie obowiązku można ograniczyć do informacji o łącznych przychodach z korzystania z utworu oraz o łącznym wynagrodzeniu należnym w związku z tym korzystaniem.

Zasad tych nie stosuje się do korzystania odbywającego się na podstawie:

umowy o korzystanie z utworów zawartej z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi albo z niezależnym podmiotem zarządzającym, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi;
nieodpłatnej licencji udzielonej przez twórcę ogółowi społeczeństwa;
nabycia praw w ramach umowy o pracę.

Cena egzemplarza

Jeżeli wynagrodzenie twórcy jest określone procentowo od ceny sprzedaży egzemplarzy utworu, a cena ta ulega podwyższeniu, twórcy należy się umówiony procent od egzemplarzy sprzedanych po podwyższonej cenie.

Jednostronne obniżenie ceny sprzedaży egzemplarzy przed upływem roku od przystąpienia do rozpowszechniania utworu nie wpływa na wysokość wynagrodzenia. Strony mogą przedłużyć ten termin.

Zawodowa odsprzedaż oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego

Twórcy i jego spadkobiercom, w przypadku dokonanych zawodowo odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego, przysługuje prawo do wynagrodzenia stanowiącego sumę poniższych stawek:

5% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale do równowartości 50 000 euro, oraz
3% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 50 000,01 euro do równowartości 200 000 euro, oraz
1% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 200 000,01 euro do równowartości 350 000 euro, oraz
0,5% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 350 000,01 euro do równowartości 500 000 euro, oraz
0,25% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale przekraczającym równowartość 500 000 euro

– jednak nie wyższego niż równowartość 12 500 euro.

Zasad tych nie stosuje się w przypadku ceny sprzedaży niższej niż równowartość 100 euro.

Oryginalnymi egzemplarzami utworu są:

egzemplarze wykonane osobiście przez twórcę;
kopie uznane za oryginalne egzemplarze utworu, jeżeli zostały wykonane osobiście, w ograniczonej liczbie, przez twórcę lub pod jego nadzorem, ponumerowane, podpisane lub w inny sposób przez niego oznaczone.

Twórcy i jego spadkobiercom przysługuje prawo do wynagrodzenia w wysokości 5% ceny dokonanych zawodowo odsprzedaży rękopisów utworów literackich i muzycznych.

Podwyższenie wynagrodzenia

W razie rażącej dysproporcji między wynagrodzeniem twórcy a korzyściami nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy twórca może żądać stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd.

Zgodnie z orzecznictwem: „Roszczenie twórcy stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd w razie rażącej dysproporcji między wynagrodzeniem twórcy a korzyściami nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy (art. 44 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 666 ze zm.) nie wynika z umowy łączącej go z kontrahentem, lecz wprost z przepisu art. 17 Prawa autorskiego przyznającego twórcy prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Twórca będzie mógł dochodzić tego uprawnienia przeciwko każdemu podmiotowi, który korzysta na podstawie umowy z autorskich praw majątkowych, osiągając rażąco nieadekwatne korzyści względem należnego twórcy wynagrodzenia, niezależnie od tego, czy podmiot ten jest stroną umowy z twórcą, czy też następcą prawnym kontrahenta twórcy”.

Aby mogło dojść do sytuacji, w której wynagrodzenie twórcy jest rażąco nieproporcjonalne w stosunku do korzyści osiąganych przez nabywcę autorskich praw majątkowych, nie wystarczy jedynie, że dzieło odniesie sukces na rynku. Konieczne jest wystąpienie wyjątkowego przypadku, w którym rozsądny i sprawiedliwy obserwator uzna, że wynagrodzenie dla autora było ewidentnie zbyt niskie. Gdyby strony były świadome tej sytuacji w momencie zawierania umowy, prawdopodobnie nie ustaliłyby warunków w dotychczasowym kształcie.

Przykład 1.

Pan Jan jest autorem popularnego e-booka o tematyce zdrowotnej, który stworzył na zlecenie wydawnictwa X w 2005 roku. Na mocy umowy otrzymał jednorazowe wynagrodzenie w wysokości 5000 zł za przeniesienie praw autorskich na wszystkich istniejących prawach eksploatacji do e-booka. W umowie nie uwzględniono dodatkowych klauzul dotyczących wynagrodzenia w przypadku znacznego sukcesu dzieła. E-book pana Jana zyskał ogromną popularność i stał się jednym z bestsellerów na rynku e-booków w Polsce. Jego sukces przyczynił się do znacznych zysków dla wydawnictwa X. Wydawnictwo wygenerowało na jego sprzedaży zyski w wysokości miliona zł. Czy istnieją podstawy ku temu, aby Pan Jan wystąpił do wydawnictwa X z roszczeniem o podwyższenie wynagrodzenia?

W obliczu takich dochodów początkowo ustalone wynagrodzenie w wysokości 5000 zł dla pana Jana wydaje się rażąco niewspółmierne w stosunku do korzyści, jakie uzyskało wydawnictwo. Mężczyźnie przysługuje roszczenie o podwyższenie wynagrodzenia.