Prawo do rękojmi przy sprzedaży aut używanych

Czy warto „inwestować” w nowe auta prosto z salonu? To zależy głównie od zasobności portfela lub możliwości kredytowania zakupu pojazdu, np. za pomocą leasingu. Niezaprzeczalną przewagą samochodów nowych nad autami używanymi jest gwarancja producenta – Kia bez żadnych dopłat udziela 7-letniej gwarancji, zaś Hyundai gwarancji 5-letniej. Na ich tle o wiele gorzej wypadają marki niemieckie takie jak Mercedes czy BMW – te firmy udzielają jedynie 2-letniej ochrony producenta. Mimo to nawet 2 lata względnego spokoju są lepsze niż nic. Z kolei w większości przypadków przy zakupie auta używanego nie ma co liczyć na gwarancję. Czy oznacza to jednak, że sprzedawca w żaden sposób nie odpowiada za sprzedanie samochodu używanego posiadającego wady mechaniczne lub prawne? Odpowiedź jest prosta – oczywiście, że odpowiada! Przy zakupie samochodu (również używanego) kupującemu przysługuje bowiem prawo do rękojmi za wady rzeczy kupionej.

Gwarancja nie jest instytucją nakładaną na producenta lub sprzedawcę przez przepisy prawa. Jest ustanawiana dobrowolnie i na zasadach ustalonych przez samego producenta czy sprzedawcę, np. w karcie gwarancyjnej. Z kolei rękojmia jest ustawową odpowiedzialnością sprzedającego za wady rzeczy, którą sprzedaje. Dlatego też twierdzenia handlarzy samochodów typu „widziały gały co brały” nie mają żadnego uzasadnienia w polskim prawie. Nabywca samochodu, nawet mocno leciwego, nie jest pozbawiony ochrony prawnej w okresie działania rękojmi i może egzekwować od sprzedającego rekompensatę bądź nawet odstąpić od umowy.

Czym właściwie jest rękojmia?

Ustawa Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2dalej jako KC) reguluje zasadę odpowiedzialności sprzedawcy względem kupującego z tytułu wady fizycznej oraz prawnej rzeczy nabytej. Należy przy tym pamiętać, że rękojmia może zostać zrealizowana jedynie w razie zaistnienia przesłanek odpowiedzialności, które zostały ściśle określone w przepisach art. 556¹, art. 556² oraz art. 556³ KC.

Wada fizyczna rzeczy polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. Zgodnie z art. 556¹ KC rzecz jest niezgodna z umową, jeżeli:

• nie posiada właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel oznaczony w umowie albo wynikający z okoliczności lub jej przeznaczenia;

• nie posiada właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego;

• nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawieraniu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;

• została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.

Wada prawna rzeczy będzie miała natomiast miejsce, jeżeli okaże się, iż zakupiony towar nie jest własnością sprzedającego, mimo jego zapewnień. Dodatkowo wada prawna istnieje w przypadku, gdy rzecz jest obciążona prawem osoby trzeciej bądź cechuje się ograniczeniami w korzystaniu lub rozporządzaniu nim w wyniku decyzji lub orzeczenia właściwego organu.

Jaki jest zakres odpowiedzialności sprzedawcy?

Na wstępie należy podkreślić, że zasadniczo nie ma znaczenia, czy sprzedawca jest osobą fizyczną, czy przedsiębiorcą (np. komisantem). Rękojmia działa zarówno jeżeli kupimy auto na fakturę VAT, jak i fakturę VAT marżę czy też na podstawie umowy cywilnoprawnej, gdzie sprzedawca nie trudni się zawodowo sprzedażą pojazdów. Przy czym w związku z faktem, że prawo w wielu aspektach poszerza ochronę prawną konsumentów, umowa zawarta z przedsiębiorcą daje kupującemu największe pole do manewru.

Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi ma charakter odpowiedzialności ustawowej i powstaje z mocy samego prawa już w chwili wydania pojazdu kupującemu. Należy przy tym mieć świadomość, że ten rodzaj odpowiedzialności oparty jest na zasadzie ryzyka. Oznacza to, że sprzedawca mógł nawet nie wiedzieć o wadzie. W szczególności dla dochodzenia odpowiedzialności sprzedawcy na podstawie przepisów o rękojmi nie jest konieczne wykazywanie szkody, jaką poniósł kupujący, winy sprzedawcy czy też związku przyczynowego w jakiejkolwiek postaci.

Okres ochronny omawianej instytucji trwa 2 lata. Jeżeli jednak zakup dotyczy pojazdu używanego, sprzedawca może ograniczyć okres rękojmi do jednego roku, przy czym musi on wyraźnie o tym poinformować kupującego, najlepiej na piśmie.

Z kolei przedawnienie prawa kupującego do żądania usunięcia wady lub wymiany pojazdu na wolny od wad dezaktualizuje się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia takiej wady. W przypadku kupującego-konsumenta (osoby nieprowadzącej żadnej działalności gospodarczej) bieg terminu przedawnienia wynosi co najmniej 2 lata. Termin ten jest liczony od dnia zakupu. Dodatkowo w sytuacji, w której kupującym jest konsument, a wada fizyczna została stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemywa się, że wada istniała już w chwili zakupu rzeczy.

Jakie uprawnienia przysługują kupującemu?

Bezpośrednim celem przepisów o rękojmi jest przywrócenie ekwiwalentności świadczeń albo unicestwienie stosunku prawnego obarczonego brakiem ekwiwalentności. W sytuacji gdy zakupiony samochód posiada wadę, kupujący może żądać wymiany pojazdu na wolny od wad, usunięcia wady (naprawienia), obniżenia ceny bądź odstąpienia od umowy.

Podkreślenia wymaga, że przepisy o rękojmi za wady są instrumentem szczególnej ochrony interesów kupującego na wypadek wykrycia wadliwości rzeczy. Szczególna ochrona kupującego objawia się natomiast tym, że odpowiedzialność sprzedawcy przyjmuje charakter odpowiedzialności absolutnej, której wyłączną przesłanką jest stwierdzenie wadliwości przedmiotu sprzedaży. Oznacza to, że omawiana odpowiedzialność funkcjonuje na zasadzie ryzyka – jest ona możliwa nawet wtedy, gdy sprzedający nie mógł wiedzieć o wadzie. W szczególności dla dochodzenia odpowiedzialności sprzedawcy na podstawie przepisów o rękojmi nie jest konieczne wykazywanie szkody, jaką poniósł kupujący, winy sprzedawcy czy też związku przyczynowego w jakiejkolwiek postaci. Obojętne jest również to, czy sprzedawca o wadzie wiedział, czy mógł się o wadzie dowiedzieć oraz czy wadę spowodował. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 28 listopada 2007 roku, V CNP 124/07: „samo stwierdzenie istnienia wady, która powoduje zmniejszenie wartości lub użyteczności rzeczy, jest wystarczającą przesłanką skorzystania przez kupującego z przepisów o rękojmi”.

Ujawnienie się wady w kupionym pojeździe daje zatem kupującemu prawo do żądania obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy. Jednakże ta druga możliwość może zostać ograniczona, jeżeli sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wadę usunie bądź wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad (w przypadku pojazdów używanych jest to zazwyczaj niemożliwe). Należy jednak pamiętać, że prawo do odstąpienia może zostać ograniczone jedynie przy pierwszej naprawie auta. Jeżeli po usunięciu wad okaże się, iż samochód w dalszym ciągu nie jest sprawny, kupujący jest uprawniony do natychmiastowego odstąpienia od umowy sprzedaży.

Uprawnienia sprzedającego

Sprzedawca ma prawo odmówić wykonania świadczenia wymaganego przez kupującego, jeżeli doprowadzenie samochodu do zgodności z umową w sposób wskazany przez kupującego jest niemożliwe albo w porównaniu z innym możliwym alternatywnym sposobem wymagałoby nadmiernych kosztów. Jeżeli kupującym jest przedsiębiorca, sprzedawca może odmówić wymiany pojazdu na wolny od wad lub usunięcia jego usterki także wtedy, gdy koszty takiego świadczenia przewyższają cenę rzeczy sprzedanej.

Kiedy wady pojazdu dają kupującemu prawo do rękojmi?

Kupujący ma prawo do skorzystania z instytucji rękojmi w przypadku spełnienia się łącznie czterech przesłanek. Po pierwsze, samochód musi posiadać wadę fizyczną lub prawną zatajoną przez sprzedawcę lub taką, o której sprzedawca nie wiedział. Po drugie, wada nie jest efektem zwykłej, przeciętnej eksploatacji pojazdu lub jej istnienie pozostaje wbrew wcześniejszym zapewnieniom sprzedawcy. Po trzecie, kupujący nie wiedział o wadzie w momencie dokonywania zakupu pojazdu. Po czwarte natomiast, wada lub jej przyczyna istniały w pojeździe w momencie jego sprzedaży.

Odnosząc się do istoty „zwykłej, przeciętnej eksploatacji pojazdu”, należy uznać, że takie elementy samochodu, jak tarcze i klocki hamulcowe czy też elementy amortyzatorów, nie będą podlegały ochronie z tytułu rękojmi. Co innego, kiedy w grę wchodzi nieodpalający lub „cieknący” silnik, nierówno pracująca skrzynia biegów, zacinający się lub szarpiący lewarek skrzyni biegów czy też brak poduszek powietrznych.

Położenie kupującego zmienia się, jeżeli sprzedający zapewnił go o sprawności elementów eksploatacyjnych, a po zakupie okazało się, iż są one wadliwe. Np. sprzedający poinformował o niedawnej wymianie koła dwumasowego albo rozrządu, zaś po przejechaniu tysiąca kilometrów przez nowego właściciela elementy te uległy uszkodzeniu.

Dodatkowo kupujący ma pełne prawo do rękojmi, jeżeli treść ogłoszenia dotycząca wyposażenia pojazdu była w jakiejś części zakłamana, np. oferta pojazdu zapewniała o systemach bezpieczeństwa, tempomacie czy też ogrzewanych siedzeniach, zaś zakupiony pojazd takich dogodności nie posiadał.

Sprzedaż konsumencka a sprzedaż między osobami fizycznymi

Jak zostało to wcześniej wspomniane, rękojmia dotyczy zarówno zakupu pojazdu od przedsiębiorcy, jak i osoby fizycznej. Jednakże obie te czynności posiadają kilka drobnych różnic w kwestii odpowiedzialności z tytułu rękojmi.

Co do zasady, strony umowy mogą dowolnie ustalać wszelkie zapisy i następnie je modyfikować, stąd też odpowiedzialność z tytułu rękojmi można rozszerzyć, ograniczyć lub nawet wyłączyć. Przy czym wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca podstępnie zataił wadę przed kupującym. W przypadku umów konsumenckich zasada ta zostaje ograniczona – modyfikowanie bądź wyłączenie odpowiedzialności sprzedawcy jest niemożliwe. Jedynym ograniczeniem może być zapis o skróceniu okresu trwania rękojmi do jednego roku.

Kolejną różnicą jest inne rozłożenie ciężaru dowodowego. W przypadku sprzedaży konsumenckiej, jeżeli kupujący stwierdzi istnienie wady w ciągu roku od zawarcia transakcji, w sytuacji sporu przed sądem to sprzedawca będzie musiał udowadniać, że auto było sprawne w chwili jego wydania. Z kolei jeżeli sprzedawcą jest osoba fizyczna, wówczas to kupujący musi udowodnić, że pojazd posiadał wadę w chwili jego wydania.

Prawo do rękojmi – podsumowanie

Osoby kupujące samochód używany często żyją w przeświadczeniu, że po odebraniu kluczyków to oni stają się w pełni odpowiedzialni za stan techniczny zakupionego auta, nawet jeżeli okaże się, że pojazd miał wady już chwili zakupu. Osoby takie bezradnie rozkładają ręce na wieść, iż ich nowy nabytek ma nieprawdziwy przebieg czy w przeszłości był uczestnikiem poważnej kolizji drogowej. Należy sobie uświadomić, iż zakup pojazdu, również używanego, jest chroniony przez przepisy prawa. W każdej sytuacji, niezależnie czy to będzie pięcio- czy piętnastoletni samochód, kupujący ma prawo otrzymać to, za co zapłacił i o czym zapewniał go sprzedawca. Oczywiście niedorzeczne byłoby wykłócanie się o drobne rysy karoserii czy wymienioną przednią szybę w 10-letnim aucie, które przeznaczone jest na długie autostradowe trasy. Jednakże jeżeli nabyty pojazd po przejechaniu 5, 50 czy 500 km nagle przestaje odpalać lub jeżeli wyjdzie na jaw, że bezwypadkowa „igła” jest w rzeczywistości zlepkiem dwóch różnych aut, kupujący powinien bez zbędnej zwłoki egzekwować od sprzedającego rekompensatę, nowy pojazd lub też zwrot ceny pojazdu.