Nie ulega wątpliwości, iż po przeniesieniu własności rzeczy wydanie towaru przez sprzedającego jest drugim istotnym obowiązkiem związanym z zawartą przez strony umową sprzedaży. Faktyczna możliwość korzystania z zakupionego produktu jest przecież nadrzędnym celem zawieranej przez kupującego umowy. Z końcem 2014 roku polski ustawodawca wprowadził do Kodeksu cywilnego (dalej jako KC) artykuł 5431. Przepis ten określa termin wydania rzeczy w przypadku, gdy nie został on ustalony przez strony w treści łączącej je umowy, a ponadto wskazuje konsekwencje jego niedochowania. W niniejszym artykule wyjaśnimy jakie warunki należy spełnić aby możliwe było odstąpienie od umowy przez konsumenta.
Zastosowanie regulacji art. 5431 KC
Zgodnie z art. 5431 § 1 KC „jeżeli kupującym jest konsument, sprzedawca obowiązany jest niezwłocznie wydać rzecz kupującemu, nie później niż trzydzieści dni od dnia zawarcia umowy, chyba że umowa stanowi inaczej”. W pierwszej kolejności wskazać należy, iż rzeczona regulacja znajduje zastosowanie wyłącznie w przypadku umów sprzedaży zawieranych z kupującymi będącymi jednocześnie konsumentami w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego. W świetle art. 221 KC za konsumenta należy uważać „osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową”. Pierwszą przesłanką uprawniającą konsumenta do skorzystania z uprawnień przyznanych mu przez ustawodawcę w treści art. 5431 KC jest wypełnienie znamion o charakterze podmiotowym, przewidzianych w rzeczonym przepisie. Rzeczony przepis wskazuje bowiem wyraźnie, iż stronami umowy sprzedaży w takim przypadku jest przedsiębiorca, który w niniejszym stosunku występuje w charakterze sprzedawcy, oraz konsument będący kupującym.
Treść przywołanego przepisu wskazuje niezbicie, iż należy go zakwalifikować do regulacji o charakterze względnie wiążącym strony danego stosunku. W konsekwencji powyższego art. 5431 § 1 KC znajduje zastosowanie jedynie w przypadku, gdy strony nie dokonają odmiennego uregulowania warunków zawartej umowy. Wskazać przy tym należy wyraźnie, iż strony mogą w sposób zupełnie swobodny kształtować postanowienia w zakresie ustalenia ostatecznego terminu wydania rzeczy kupującemu. W efekcie przedmiotowych ustaleń zakreślony przez ustawodawcę termin 30 dni może zostać przez strony odpowiednio skrócony, ale także wydłużony.
Czas i miejsce wydania towaru
Ustalając termin wydania towaru, polski ustawodawca wskazał w treści art. 5431 KC, iż sprzedawca jest zobligowany do wydania rzeczy kupującemu „niezwłocznie”.
Celem ustalenia znaczenia przedmiotowego pojęcia należy sięgnąć do preambuły dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE, w której określając termin wydania, posłużono się zwrotem „najwcześniej jak to jest możliwe” (motyw 52). Odnosząc się natomiast do kwestii miejsca dostarczenia towaru, z uwagi na brak szczegółowej regulacji przedmiotowego zagadnienia w treści omawianego przepisu, konieczne jest sięgnięcie po regulacje art. 454 KC, zgodnie z którym w przypadku gdy umowa bądź właściwość zobowiązania nie wskazują inaczej, jest to miejsce zamieszkania lub siedziba sprzedawcy. Jak wynika natomiast z art. 4541 KC dotyczącego sprzedaży konsumenckiej, w przypadku gdy sprzedawca ma przesłać towar konsumentowi, za miejsce wydania produktów uważa się miejsce, w które rzecz ma zostać przesłana.
Uprawnienia konsumentów
Przede wszystkim wskazać należy, iż uprawnienia przysługujące konsumentowi w związku z opóźnieniem w wydaniu towaru nie zostały w przywołanym przepisie wymienione w sposób zupełny. Wskazać bowiem trzeba, iż kupujący oprócz możliwości uzyskania uprawnienia do odstąpienia do umowy, o którym mowa w § 2 omawianego przepisu, posiada w szczególności prawo do żądania wypełnienia zawartej pomiędzy stronami umowy, a więc wydania przez sprzedającego zakupionego towaru oraz prawo do ubiegania się o odszkodowanie związane z przedmiotową zwłoką.
Regulacja art. 5431 § 2 KC wprowadza szereg korzystnych dla konsumenta odmienności w odniesieniu do postanowień dotyczących ogólnych zasad wykonania i skutków niewykonania zobowiązań wzajemnych, które zostały określone w art. 491 KC. W szczególności zaakcentować należy, iż prawo do odstąpienia od zawartej przez strony umowy przysługuje konsumentowi w przypadku opóźnienia sprzedającego, nie zaś jak zostało to uregulowane w art. 491 KC na wypadek jego zwłoki. W takim przypadku mamy więc do czynienia z odpowiedzialnością niezależną od winy po stronie sprzedawcy, w konsekwencji czego należy uznać, iż dla ustalenia możliwości skorzystania przez kupującego z uprawnień przewidzianych przez ustawodawcę w treści art. 5431 KC nie jest istotna przyczyna niewykonania zobowiązania po stronie sprzedającego. Kolejnym rozwiązaniem wprowadzającym ułatwienie na rzecz kupujących konsumentów jest wprowadzenie – w odróżnieniu od regulacji o charakterze ogólnym – zapisu, zgodnie z którym upływ wyznaczonego przez konsumenta dodatkowego terminu na wydanie rzeczy jest równoznaczny z uzyskaniem przez niego uprawnienia do odstąpienia od umowy.
Wyznaczenie przez konsumenta terminu dodatkowego
Problematykę skutków opóźnienia w wydawaniu produktów przez sprzedawcę reguluje znowelizowany art. 5431 § 2 KC, zgodnie z którym „w razie opóźnienia sprzedawcy kupujący może wyznaczyć dodatkowy termin do wydania rzeczy kupującemu, a po jego bezskutecznym upływie od umowy odstąpić. Przepisy art. 4921 i art. 494 stosuje się”.
Ustawodawca nie wprowadził żadnych szczegółowych wymagań – zarówno w zakresie długości, jak i formy wyznaczenia przez kupującego dodatkowego terminu do wydania towaru przez sprzedającego. W tym zakresie kupujący może posiłkować się art. 18 ust. 2 dyrektywy 2011/83/UE, w treści którego wskazano, iż termin ten powinien być „stosowny do okoliczności”. Należy mieć jednak również na uwadze, że Kodeks cywilny przewiduje przypadki wyłączające konieczność wyznaczenia przez konsumenta przedsiębiorcy dodatkowego terminu, skutkiem czego jest on upoważniony do natychmiastowego odstąpienia od umowy.
Trzeba jednak wyraźnie wskazać, iż są to przypadku o charakterze wyjątkowym i każdorazowo przewidzianym w regulacjach kodeksowych.
Jako przykład sytuacji, w której konsument może bez wyznaczania dodatkowego terminu odstąpić od zawartej umowy, jest okoliczność przewidziana w art. 4921 KC, w której przedsiębiorca złoży kupującemu oświadczenie, iż nie wyda konsumentowi zakupionego przez niego towaru. W takim przypadku kupujący ma prawo do odstąpienia od umowy w trybie natychmiastowym, nawet przed upływem trzydziestu dni od zawarcia przez strony tejże umowy. Kolejnym przykładem sytuacji, w której kupujący konsument jest zwolniony z obowiązku wskazania sprzedawcy dodatkowego terminu, jest okoliczność, kiedy wykonanie przez sprzedawcę zobowiązania po ustalonym przez strony terminie nie miałoby dla kupującego znaczenia z uwagi na właściwość danego zobowiązania bądź cel zawartej umowy. Przykładem takiej sytuacji jest niewątpliwie okoliczność, w której salon sukien ślubnych dostarcza pannie młodej zamówioną suknie po terminie ślubu.
Odstąpienie od umowy
Kluczową konsekwencją wprowadzonych przez ustawodawcę regulacji jest możliwość odstąpienia przez kupującego konsumenta od umowy, w przypadku gdyby nie doszło do wydania przez sprzedawcę określonego towaru w dodatkowym terminie, który został mu wyznaczony przez kupującego.
W konsekwencji złożenia przez kupującego oświadczenia woli w przedmiocie odstąpienia od umowy mamy do czynienia z sytuacją, w której ustaje wiążący charakter zawartej pomiędzy stronami umowy. W związku z powyższym w ślad za regulacją art. 494 KC, do którego wprost odsyła art. 5431 § 2 KC, strony zobowiązane są do wzajemnego zwrotu zrealizowanych wzajemnie świadczeń. W efekcie złożenia rzeczonego oświadczenia po stronie sprzedawcy powstaje obowiązek zwrotu uiszczonej przez kupującego ceny, z kolei kupujący będzie zobowiązany do zwrotu uzyskanych od sprzedawcy rzeczy, jeżeli obowiązek wydania towaru został przez sprzedającego wykonany jedynie częściowo.
Warto w tym miejscu dodatkowo zaznaczyć, iż zgodnie z art. 494 § 2 KC sprzedawca jest zobowiązany zwrócić kupującemu uregulowaną przez niego należność niezwłocznie – nie ma tu więc zastosowania trzydziestodniowy termin do zwrotu przewidziany w art. 5431 § 1 KC. Ponadto, należy pamiętać, iż w przypadku złożenia przez konsumenta oświadczenia w przedmiocie odstąpienia od umowy, oprócz zwrotu uiszczonej ceny, kupujący jest uprawniony do żądania naprawienia na zasadach ogólnych wszelkiej szkody, która wynikła na skutek tego, że sprzedawca nie zrealizował swojego zobowiązania w wyznaczonym czasie.
Podsumowanie
Sprzedawcy powinni dokonać weryfikacji, czy zawierając z konsumentami umowę, w sposób wyraźny uzgodnili termin wydania towaru będącego przedmiotem umowy sprzedaży, aby nie doszło do sytuacji, gdy sprzedawca popadnie w zwłokę z wykonaniem umowy sprzedaży w związku z zastosowaniem regulacji kodeksowej.
Ponadto należy pamiętać, iż aby klient (w tym konsument) mógł skutecznie odstąpić od umowy sprzedaży z uwagi na opóźnienie sprzedawcy w wydaniu towaru, winien uprzednio wezwać sprzedawcę do wykonania umowy, wyznaczając w tym celu odpowiedni termin.
Odstąpienie od umowy bez wyznaczenia takiego dodatkowego terminu, z zastrzeżeniem uwag zamieszczonych powyżej, nie może zostać uznane za skuteczne.
