Rękojmia za wady dzieła - jakie są zasady korzystania z niej przez zamawiającego?

W obrocie gospodarczym konsumenci i przedsiębiorcy wielokrotnie zawierają umowy o dzieło. Stronami takiej umowy są przyjmujący zamówienie (osoba, która zobowiązuje się do wykonania dzieła) oraz zamawiający. Przepisy Kodeksu cywilnego umożliwiają zamawiającemu skorzystanie z rękojmi za wady fizyczne lub prawne wykonanego dzieła, charakterystycznych dla umowy sprzedaży. Czym jest rękojmia za wady dzieła i jakie są zasady korzystania z niej? Artykuł wskaże zasady korzystania z rękojmi za wady wykonanego dzieła.

Czym jest umowa o dzieło?

Umowa o dzieło jest tzw. umową kodeksową, co oznacza, że wszelkie przepisy, które ją regulują, znajdują się w Kodeksie cywilnym (kc). Na jej podstawie przyjmujący zamówienie zobowiązuje się wykonać określone dzieło, a zamawiający – zapłacić wynagrodzenie. Zazwyczaj jest ono ustalane wspólnie przez strony (z góry lub w formie kosztorysu).

Umowa o dzieło nazywana jest również umową rezultatu. Oznacza to, że przyjmujący zamówienie ma wykonać dzieło dokładnie w takiej formie i z takim efektem, jak wynika to z umowy i woli zamawiającego. Wynagrodzenie otrzyma za wykonane dzieło w chwili jego oddania (chyba że umówiono się inaczej), a nie za podejmowane próby jego wykonania.

Przykładami zleceń zawartych w umowie o dzieło są:

• wykonanie mebli, wyposażenia domu czy strony internetowej

• przeprowadzenie szkolenia

• usługi krawieckie

• namalowanie obrazu

• wykonanie rzeźby.

Umowa o dzieło jest na tyle uniwersalna, że można ją stosować niemal w każdej dziedzinie życia. Należy jedynie pamiętać o dostosowaniu jej pod względem dokładnego opisania dzieła, które ma być wykonane, jego specyfikacji i cech szczególnych.

Wady dzieła – podział na fizyczne i prawne

Zadaniem umowy jest takie regulowanie sytuacji prawnej strony, by maksymalnie zabezpieczyć jej możliwości co do dochodzenia ewentualnych roszczeń. Nie inaczej jest w przypadku umowy o dzieło, gdzie zamawiający powinien szczególnie zadbać o to, by zamówione dzieło było zgodne z pierwotnym projektem, a w przypadku, gdyby nie odpowiadało jego oczekiwaniom – aby mógł z łatwością naprawić wytworzone dzieło, odstąpić od umowy, żądać zwrotu wynagrodzenia lub w inny sposób uzyskać oczekiwany początkowo efekt.

Wada fizyczna

Definicja wady fizycznej zawarta jest w przepisach kc – jest to niezgodność rzeczy sprzedanej z umową, co na gruncie umowy o dzieło można zdefiniować jako niezgodność wykonanego dzieła z zawartą umową. Niezgodność ta może polegać na:

• braku właściwości, które rzecz powinna mieć ze względu na cel oznaczony w umowie lub wynikający z okoliczności, lub przeznaczenia – np. brak wodoodporności uszytego płaszcza;

• braku właściwości, o których wykonujący dzieło zapewniał zamawiającego – w  tym pokazując mu próbkę lub wzór;

• nienadawaniu się do celu, o którym zamawiający poinformował przyjmującego zamówienie przy zawarciu umowy, a przyjmujący zamówienie nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego przeznaczenia;

• wydaniu zamawiającemu dzieła w stanie niezupełnym;

• nieprawidłowym zamontowaniu i uruchomieniu wykonanego dzieła, jeśli zostało to wykonane przez przyjmującego zamówienie lub osobę trzecią, za którą ponosi on odpowiedzialność, albo przez zamawiającego, gdy ten postępował zgodnie z instrukcją otrzymaną przez przyjmującego zamówienie.

Należy pamiętać, że podane wyżej punkty, stanowią jedynie przykłady tego, na czym może polegać niezgodność wykonanego dzieła z umową. Oczywiście jest ich o wiele więcej i wynikają z przedmiotu umowy, wskazując nietrwałość obiecywaną przez przyjmującego zamówienie, uszkodzenia powstałe niezależnie od osób korzystających z dzieła (jak np. przebarwienia na zamówionych drzwiach) czy inne, niezgodne i niewynikające z umowy wady, które są zauważalne, obniżają jakość dzieła, utrudniają lub uniemożliwiają korzystanie z niego.

Wada prawna

Wada prawna jest związana z prawem własności wykonanego dzieła. Ma miejsce wówczas, gdy wydane zamawiającemu dzieło:

• stanowi własność osoby trzeciej,

• jest obciążone prawem osoby trzeciej,

• korzystanie lub rozporządzanie wykonanym dziełem jest ograniczone decyzją, lub orzeczeniem właściwego organu.

Może to dotyczyć wykonania dzieła przy użyciu skradzionych przedmiotów lub materiałów, lub popełnienia przestępstwa przy użyciu takiego dzieła.

W przypadku umów o dzieło najczęściej występującymi są jednak wady fizyczne.

Rękojmia za wady dzieła – co to jest?

Zgodnie z art. 638 § 1 kc do odpowiedzialności za wady dzieła stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży. Oznacza to, że przyjmujący zlecenie są odpowiedzialni za wady wykonanego dzieła tak, jak sprzedawca za wady sprzedawanego towaru.

W przypadku wykrycia wady fizycznej w zamówionym dziele należy zawiadomić o tym przyjmującego zlecenie. Poinformowanie go o wadzie jest obowiązkowym etapem korzystania z rękojmi za wady rzeczy.

Wraz ze zgłoszeniem wady, należy dokładnie określić żądanie – obniżenia ceny lub odstąpienia od umowy.

Odstąpienie od umowy jest możliwe wówczas, gdy przyjmujący zlecenie nie wymieni dzieła na wolne od wad lub nie usunie niezwłocznie wady bez nadmiernych niedogodności dla zamawiającego. Należy jednak pamiętać, że można to zrobić tylko raz – w przypadku ponownego zgłoszenia wady zamawiającemu przysługuje prawo złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy.

Gdy sytuacja taka dotyczy konsumenta, a przyjmujący zamówienie oświadcza, że rzecz naprawi, konsument może żądać wymiany rzeczy na wolną od wad, i odwrotnie, a przedsiębiorca jest związany jego oświadczeniem, chyba że sposób wybrany przez konsumenta jest niemożliwy lub wymagałby nadmiernych kosztów w porównaniu z innym sposobem.

Przy żądaniu wymiany rzeczy na nową lub usunięcia wad przyjmujący zlecenie powinien dokonać tych czynności w rozsądnym czasie, bez nadmiernych niedogodności dla zamawiającego. Wyjątkiem jest jedynie sytuacja, gdy wybrany sposób – wymiana lub usunięcie wad – jest niemożliwe lub wymaga nadmiernych kosztów. Wtedy przyjmujący zlecenie odpowiada z tytułu rękojmi w sposób możliwy lub mniej kosztowny.

Jeżeli wadliwa rzecz została zamontowana, zamawiający może żądać jej demontażu oraz ponownego jej zamontowania po usunięciu wady lub wymianie na rzecz wolną od wad. Przyjmujący zlecenie może jednak odmówić, gdy przekroczyłoby to koszt wykonanego dzieła. Jeśli zamawiającym jest konsument w sytuacji, gdy demontaż i wymiana przekraczałyby uiszczone wynagrodzenie, może nadal żądać demontażu i wymiany, jednak obowiązany jest uiścić powstałą różnicę.

To zamawiający, na koszt przyjmującego zlecenie, zobowiązany jest dostarczyć wadliwe dzieło lub – gdy byłoby to nadmiernie utrudnione – udostępnić rzecz w miejscu, w którym się ona znajduje.

Przy umowie o dzieło między przedsiębiorcami zamawiający traci uprawnienia z tytułu rękojmi, jeżeli nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach tego rodzaju i nie zawiadomił o tym niezwłocznie, albo gdy wada wyszła na jaw później i również nie zawiadomił o tym niezwłocznie. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy przyjmujący zlecenie wiedział o wadzie, albo zapewnił zamawiającego, że wady nie istnieją.

Niezależnie od naprawienia rzeczy, wymiany na wolną od wad lub odstąpienia od umowy, można żądać naprawienia szkody wynikłej z tytułu wykonania dzieła niezgodnie z umową.

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi może być rozszerzana, ograniczana lub też wyłączona. W przypadku, gdy kontrahentem jest konsument, jej ograniczenie lub wyłączenie jest możliwe wyłącznie na podstawie przepisów szczególnych. W umowie o dzieło są one określane wyjątkami, które wskazano poniżej.

 Jak długo ważne są uprawnienia z tytułu rękojmi?

Zamawiający może realizować swoje uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne rzeczy przez 2 lata od wydania mu dzieła, a gdy umowa dotyczyła nieruchomości – przez 5 lat. Jeżeli zamawiającym jest konsument, a dzieło było rzeczą ruchomą, odpowiedzialność może zostać ograniczona do roku od dnia wydania rzeczy. Jest to termin ogólny, uszczegółowiony dla poszczególnych żądań:

• o usunięcie wady lub wymianę na rzecz wolną od wad – przedawnienie następuje w ciągu roku od stwierdzenia wady;

• odstąpienia od umowy lub obniżenia ceny – przedawnienie następuje  w ciągu roku od stwierdzenia wady, jeżeli uprzednio żądano usunięcia wady lub wymiany na wolną od wad – bieg terminu zaczyna się w momencie bezskutecznego upływu terminu na usunięcie wady lub wymiany rzeczy.

Wskazane powyżej roszczenia mogą być także dochodzone na drodze sądowej lub w toku postępowania mediacyjnego. W tym czasie terminy przedawnienia ulegają przerwaniu – z momentem złożenia pozwu do sądu lub zawezwania do próby ugodowej. Po prawomocnym zakończeniu sprawy terminy rozpoczynają bieg na nowo.