Fundusze Europejskie na lata 2021-2027 – co nowego w perspektywie finansowej?

To już czwarta perspektywa finansowa, w której będzie uczestniczyć Polska. Po raz pierwszy, jeszcze w ograniczonym zakresie, korzystaliśmy z budżetu unijnego w latach 2004-2006. Kolejne dwie, już pełne perspektywy, to odpowiednio lata 2007-2013 i 2014-2020. Dotychczasowym efektem wdrażania Funduszy Europejskich jest realizacja ponad 250 000 projektów na terenie całego kraju. Strona polska bardzo długo negocjowała z Komisją Europejską ostateczny kształt najważniejszego dokumentu strategicznego, jakim jest Umowa Partnerstwa. Ostatecznie 30 czerwca 2022 roku oficjalnie Komisja Europejska przyjęła przygotowaną przez rząd polski Umowę Partnerstwa, która określa kontekst strategiczny w  wymiarze tematycznym i terytorialnym, ramy finansowe i wdrożeniowe oraz wskazuje oczekiwane rezultaty wdrażania Funduszy Europejskich. W artykule przedstawiamy, co nowego oferują Fundusze Europejskie na lata 2021-2027!

Budżet unijny w liczbach i jego przeznaczenie

Spośród wszystkich państw członkowskich UE strona polska drugi raz z rzędu wynegocjowała największy budżet na realizację polityki spójności, który wynosi 72,2 miliarda euro. Do kwoty tej należy doliczyć 3,8 miliarda euro środków z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, co łącznie daje 76 miliardów euro. Trzeba również pamiętać, że mimo że perspektywy finansowe obejmują okresy siedmioletnie, na wykorzystanie wspomnianej puli środków będziemy mieli czas do końca 2029 roku.

Wiemy już ile, warto więc sprawdzić, na co dokładnie będziemy wydawać przyznane Polsce pieniądze.

6 celów polityki spójności na lata 2021-2027 to:

1. Bardziej konkurencyjna i inteligentna Europa – 12,9 mld euro na projekty z zakresu tworzenia innowacji w przedsiębiorstwach, wzmocnienie sektora nauki na rzecz gospodarki, współpracę przedsiębiorstw, organizacji badawczych i sektora publicznego w procesie tworzenia innowacji, cyfryzację przedsiębiorstw, rozwój kompetencji i umiejętności pracowników, wzrost internacjonalizacji przedsiębiorstw, budowa ultraszybkiej sieci szerokopasmowej; 
2. Bardziej przyjazna dla środowiska niskoemisyjna Europa – 21,9 mld euro na inwestycje poprawiające efektywność energetyczną przedsiębiorstw, budynków użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych, wymiana nieefektywnych źródeł ciepła, budowa i rozbudowa odnawialnych źródeł ciepła, inwestycje w infrastrukturę energetyczną, kompleksowe działania na rzecz adaptacji do zmian klimatu, rozwój infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, ograniczanie liczby odpadów, odbudowa i utrzymanie funkcji ekosystemów;
3. Lepiej połączona Europa – 15,7 mld na rozwój lądowej i morskiej infrastruktury transportowej, integrację różnych rodzajów transportu pasażerskiego i towarowego;
4. Europa o silniejszym wymiarze społecznym – 16,6 mld euro na wyższy poziom zatrudnienia osób znajdujących się trudnej sytuacji na rynku pracy, nowe sposoby aktywizacji osób bezrobotnych oraz wzmacnianie potencjału pracodawców i pracowników, rozwój kompetencji w obszarach kluczowych dla gospodarki, rozwój szkolnictwa wyższego, wyższy poziom kompetencji cyfrowych, zmniejszanie skutków ubóstwa i wspieranie integracji społeczno-gospodarczej, modernizacja infrastruktury medycznej, rozwój sektora turystyki i kultury;
5. Europa bliżej obywateli – 2,4 mld euro na rozwój obszarów słabiej rozwiniętych i zagrożonych trwałą marginalizacją oraz wspieranie samorządów i inicjatyw oddolnych;
6. Europa w drodze do gospodarki neutralnej dla klimatu – 3,8 mld euro na projekty zwiększające atrakcyjność inwestycyjną regionów „węglowych”.

Jakich beneficjentów obejmują Fundusze Europejskie?

Znając odpowiedzi na pytania, ile i na co, należy także odpowiedzieć na pytanie, dla kogo. Z poszczególnych instrumentów finansowych skorzysta rzesza beneficjentów: osoby fizyczne, przedsiębiorstwa, jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe, wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe, Instytucje Otoczenia Biznesu, uczelnie wyższe, kościoły i związki wyznaniowe. Podstawową formą wsparcia inwestycji nadal będzie dotacja bezzwrotna. Kontynuowane będzie również wsparcie zwrotne w postaci pożyczek, poręczeń oraz gwarancji. Tak pokaźna suma środków w zestawieniu z ogromną liczbą podmiotów, które będą o nie aplikowały, zmusza każdorazowo państwa członkowskie do stworzenia całego katalogu programów, które określą szczegółowo obszary wsparcia i konkretne działania. Wzorem lat ubiegłych zakłada się realizację 8 programów krajowych, 16 programów regionalnych oraz 9 programów współpracy transgranicznej, 2 programów współpracy transnarodowej oraz programu międzyregionalnego Interreg Europa. Warto zaznaczyć, że 60% środków funduszy z polityki spójności trafi do programów realizowanych na poziomie krajowym, a pozostałe 40% otrzymają marszałkowie województw zarządzający programami regionalnymi. O zakwalifikowaniu pomysłu do programu krajowego lub regionalnego zazwyczaj decydujące znacznie ma wielkość inwestycji.

Nowa mapa pomocy regionalnej – gdzie warto realizować biznes?

Temat perspektywy finansowej 2021-2027 jest ściśle związany z obowiązującą od 1 stycznia 2022 roku nową mapą pomocy regionalnej. Warto się tym tematem zainteresować, szukając nowego miejsca na zlokalizowanie biznesu. Wielkość dofinansowania inwestycji różni się bowiem ze względu na województwo/region i jest uzależniona od poziomu rozwinięcia i zamożności poszczególnych obszarów.

Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 14 grudnia 2021 roku maksymalna intensywność pomocy regionalnej wynosi: 

• 50% – na obszarach należących do województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego, warmińsko-mazurskiego oraz do podregionu siedleckiego; 
• 40% – na obszarach należących do województw: kujawsko-pomorskiego, lubuskiego, łódzkiego, małopolskiego, opolskiego, zachodniopomorskiego oraz do regionu mazowieckiego regionalnego, z wyjątkiem podregionu siedleckiego; 
• 30% – na obszarach należących do województw: pomorskiego i śląskiego; 
• 25% – na obszarach należących do województw: dolnośląskiego i wielkopolskiego (z wyłączeniem miast Poznania i Wrocławia oraz do podregionu poznańskiego), gdzie wynosi:
• 20% – w okresie od 1 stycznia 2022 roku do 31 grudnia 2024 roku,
• 15% – w okresie od 1 stycznia 2025 roku do 31 grudnia 2027 roku.

Przedsiębiorstwa z sektora MŚP mogą również liczyć na dodatek związany z intensywnością pomocy. Maksymalna intensywność pomocy regionalnej ulega podwyższeniu o 10% dla średnich przedsiębiorstw (zatrudniających między 50 a 250 osób i o rocznym obrocie nieprzekraczającym 50 mln euro). Z kolei o 20% wzrasta limit pomocy dla mikro- lub małych firm (zatrudniających mniej niż 50 pracowników i o rocznym obrocie nieprzekraczającym 10 mln euro).

Kto najwięcej straci na nowym podziale? Na inwestycyjną pomoc regionalną nie będzie mogło liczyć m. st. Warszawa oraz region warszawski stołeczny. Na tym konkretnym obszarze nie będzie możliwe uzyskanie wsparcia ze względu na przekroczenie 75% średniej unijnej PKB na mieszkańca. W województwie pomorskim będzie to spadek z 35% do 30%.

Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji – dodatkowe środki dla regionów „węglowych”

Całkowicie nowym instrumentem wsparcia będzie natomiast Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, który ma trafić do 6 regionów: dolnośląskiego, śląskiego, wielkopolskiego, lubelskiego, łódzkiego i małopolskiego, które są najbardziej narażone na skutki transformacji energetycznej. Warunkiem uzyskania środków będzie przygotowanie regionalnych planów sprawiedliwej transformacji, które wskażą kierunki rozwoju „regionów węglowych”. Chodzi przede wszystkim o łagodzenie skutków społecznych, gospodarczych i środowiskowych transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu w górniczych regionach kraju. Wśród działań możliwych do realizacji wymienia się pomoc dla małych i średnich przedsiębiorców w rozwoju działalności, wsparcie zielonej energetyki, ograniczanie niskiej emisji, podnoszenie kwalifikacji pracowników, rewitalizacja obszarów pogórniczych i poprzemysłowych oraz podnoszenie poziomu usług publicznych.

Instrumenty terytorialne – partnerstwo i współpraca dla lepszych efektów 

Nowa perspektywa finansowa stawia również na wzmacnianie współpracy i partnerstw samorządów, które realizują wspólne działania rozwojowe na podstawie strategii terytorialnych. Kluczem do osiągnięcia sukcesu ma być zintegrowane podejście do rozwiązywania problemów łączących sąsiadujące jednostki samorządu terytorialnego oraz pełne zaangażowanie lokalnych instytucji. Obok dobrze nam znanych z poprzedniej perspektywy finansowej Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (duże obszary miejskie) oraz Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez Społeczności (obszary wiejskie) realizowane będzie nowe narzędzie Inny Instrument Terytorialny. W tym wypadku partnerstwa powinny być zawiązywane na rzecz: średnich miast tracących funkcje społeczno-gospodarcze, obszarów zagrożonych trwałą marginalizacją oraz obszarów wymagających rewitalizacji czy też obszarów strategicznej interwencji o znaczeniu regionalnym.

Bogatsi o doświadczenia z lat ubiegłych oraz świadomi ogromnych potrzeb i wyzwań, przed jakimi staje Europa, z początkiem 2023 roku rozpocznie się proces dystrybucji miliardów euro. Warto już dziś sprawdzić, czy nasz pomysł kwalifikuje się do wsparcia w ramach programów operacyjnych. Aktualne nabory wniosków oraz instytucje ogłaszające konkursy zawsze znajdziemy na stronie www.funduszeeuropejskie.gov.pl.