Faktury sprzedaży zwykle są wystawiane przez sprzedawców. Jednak istnieją wyjątki od tej reguły – jest nim wystawienie faktury sprzedaży przez nabywcę, inaczej samofakturowanie. Polega ono na wystawieniu faktury sprzedaży przez nabywcę i przekazaniu jej sprzedawcy usługi lub towaru. Procedura samofakturowania jest uregulowana szeregiem zasad, które zostaną wyjaśnione w poniższym artykule.
Kto może stosować samofakturowanie?
Art. 106d ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług zawiera przepis dotyczący możliwości wystawienia faktury dokumentującej sprzedaż przez nabywcę. Według tego przepisu faktury mogą wystawić nabywcy, o czym wspomniano w art. 106b ust. 1. Sporządzać faktury dla sprzedawców mogą zarówno polscy, jak i zagraniczni podatnicy oraz osoby prawne niebędące podatnikami.
Faktury nie może wystawić nabywca będący osobą fizyczną niebędącą podatnikiem oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej niebędące podatnikami.
Przykład 1.
Firma budowlana z Międzylesia będąca czynnym podatnikiem VAT zawarła umowę o samofakturowanie z inną firmą budowlaną z Ząbkowic Śląskich będącą podatnikiem korzystającym ze zwolnienia podmiotowego z VAT. W tej sytuacji nabywca ma prawo wystawić fakturę sprzedawcy mimo zwolnienia podmiotowego. Status podatnika zwolnionego nie pozbawia prawa nabywcy do sporządzenia faktury zakupu w ramach samofakturowania.
Przykład 2.
Pani Joanna planuje otworzyć perfumerię, natomiast jeszcze nie zgłosiła rozpoczęcia działalności gospodarczej w urzędzie gminy. Nabyła stacjonarnie kilka produktów od przyjaciółki prowadzącej drogerię internetową.
Ze względu na to, że pani Joanna jeszcze nie rozpoczęła prowadzenia działalności gospodarczej, nie ma możliwości wystawienia faktury VAT sprzedawcy.
Umowa na samofakturowanie
Samofakturowanie powinno zostać udokumentowane umową obu stron. Skutecznie przeprowadzona procedura samofakturowania powinna opierać się na zasadach, które określa każda ze stron porozumienia. W umowie powinny znaleźć się procedury zatwierdzania faktur przez podatnika, który dokonuje samofakturowania. Jest to jedyny wymóg, który stawiają przepisy. Do końca 2012 r. otrzymanie faktury należało zaakceptować podpisem. Obecnie w tej kwestii strony umowy mają całkowitą swobodę.
Akceptacją faktury może być tzw. milczące potwierdzenie, o czym można dowiedzieć się z interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 4 września 2015 r., nr IBPP2/4512-508/15/WN: (...) opisana we wniosku procedura samofakturowania, zgodnie z którą faktury pierwotne będą wystawiane przez danego dostawcę, a faktury korygujące będą wystawiane przez Wnioskodawcę, a zatwierdzanie poszczególnych faktur odbywać się będzie w oparciu o mechanizm milczącego zatwierdzania faktur, tj. zatwierdzenie faktury nastąpi przez kontrahenta Spółki wówczas, gdy w terminie określonym w umowie nie zgłosi on sprzeciwu lub uwag w stosunku do faktury korygującej wystawionej przez Spółkę – będzie oznaczać spełnienie warunku istnienia określonej procedury zatwierdzania poszczególnych faktur przez kontrahenta, o którym mowa w art. 106d ust. 1 ustawy.
Samofakturowanie – jakie transakcje może obejmować?
W ramach samofakturowania można udokumentować przeprowadzenie transakcji wymienionych w art. 106d ust. 1 ustawy o VAT:
- sprzedaż na rzecz podatnika, z którym zawarto umowę w ramach samofakturowania (za sprzedaż uznaje się odpłatną dostawę towarów, świadczenie usług na terytorium Polski, a także wewnątrzwspólnotową dostawę towarów oraz eksport towarów do kraju trzeciego),
- dokumentujące otrzymanie całości lub części zapłaty przed dokonaniem dostawy towarów lub wykonaniem usługi na rzecz podmiotu, z którym zawarto umowę o samofakturowanie (np. faktury zaliczkowe),
- dokumentujące dostawę towarów lub świadczenie usług, których miejsce świadczenia znajduje się poza terytorium UE.
W zestawieniu transakcji nie znajduje się dostawa towarów oraz świadczenie usług, których miejscem świadczenia jest państwo leżące w Unii Europejskiej. Powodem jest obowiązywanie innych przepisów dotyczących samofakturowania w każdym z państw Unii Europejskiej. Zatem samofakturowanie odbywa się zawsze na zasadach, które obejmują państwo członkowskie nabywcy, bez względu na to, na jakich zasadach jest oparte samofakturowanie w kraju sprzedawcy.
Ta sama zasada dotyczy sporządzania umowy na samofakturowanie. Umowę sporządza się zgodnie z zasadami samofakturowania, które występują w kraju nabywcy z UE.
Przykład 3.
Przedsiębiorca świadczy usługi na rzecz podatnika ze Szwajcarii. W tej sytuacji umowa o samofakturowanie oraz faktury będą wystawiane przez nabywcę zgodnie z polskimi przepisami.
Samofakturowanie – zasady wystawienia faktury i przeliczenia na złotówki
Co do zasady nabywca w ramach samofakturowania ma obowiązek wystawić fakturę do 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu od wykonania usługi lub dostawy towarów. Zgodnie z art. 106e ust. 1 pkt 17 ustawy o VAT na wydruku faktury powinna również znajdować się adnotacja „samofakturowanie” (ang. self-billing). Pozostałe elementy faktury powinny być takie same jak w przypadku standardowych faktur sprzedaży.
Przeliczenie przychodu w walucie obcej dokonuje się zgodnie z wytycznymi, które znajdują się w art. 31a ust. 1 i 2 ustawy VAT, zgodnie z którym przeliczenia dokonuje się co do zasady według średniego kursu danej waluty ogłoszonego przez NBP na dzień powstania obowiązku podatkowego. Podatnik ma prawo również zastosować sposób przeliczenia faktury na PLN według ostatniego kursu opublikowanego przez Europejski Bank Centralny na ostatni dzień poprzedzający datę powstania obowiązku podatkowego. Kiedy na fakturze zastosowano walutę inną niż euro, wówczas przeliczenia dokonuje się z zastosowaniem kursu wymiany względem euro.
Przykład 4.
Przedsiębiorca wykonujący usługi transportowe podpisał umowę na samofakturowanie z usługobiorcą z innego państwa UE. Faktura została wystawiona w walucie euro i sprzedawca otrzymał ją z opóźnieniem. Jaki kurs należy przyjąć do przeliczenia wartości faktury na złotówki?
Jeśli faktura została wystawiona przez nabywcę w UE przed powstaniem obowiązku podatkowego, wówczas przyjmuje się kurs z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wystawienia faktury. Należy pamiętać, że przepisy nie precyzują momentu powstania obowiązku podatkowego w przypadku świadczenia usług objętych samofakturowaniem.
W tym przypadku mają zastosowanie przepisy ogólne, na podstawie art. 19a ust. 1 ustawy o VAT, gdzie mowa o tym, że obowiązek podatkowy powstaje w chwili dostawy towarów lub wykonania usługi. Usługę transportową uznaje się za wykonaną w chwili zakończenia rozładunku towarów, zatem przeliczenia faktury w walucie obcej należy dokonać na ostatni dzień roboczy poprzedzający datę wykonania tej usługi.