0 0
dni
0 0
godz
0 0
min
0 0
sek

Skarga pauliańska – jakie możliwości ma wierzyciel?

Nasz ekspert:
Artykuły autora

Wielkość tekstu:

Skarga pauliańska stanowi zabezpieczenie możliwości zaspokojenia się przez wierzyciela wobec podjętych przez dłużnika działań mających na celu wyzbycie się majątku. W przeważającej części takie działania podejmuje dłużnik w chwili, gdy roztacza się nad nim widmo wyroku sądowego lub postępowania egzekucyjnego. Jakie możliwości ma wierzyciel, by zaspokoić się z majątku dłużnika, którego ten się wyzbył celem pokrzywdzenia wierzycieli? Odpowiedź poniżej.

Czym jest skarga pauliańska?

Zgodnie z art. 527 § 1 Kodeksu cywilnego, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

W ramach roszczenia wynikającego z art. 527 kc uprawnienie wierzyciela do ingerencji w sferę praw osoby trzeciej znajduje swoje usprawiedliwienie w postawie dłużnika i osoby trzeciej. Uzależnione jest zatem od istnienia przesłanek subiektywnych – z jednej strony od działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, z drugiej wiedzy bądź możliwości uzyskania takiej wiedzy przez osobę trzecią.

Ochrona pauliańska nie wymaga koniecznie ustalenia zamiaru pokrzywdzenia wierzycieli, lecz przysługuje już wobec ustalenia świadomości ich pokrzywdzenia. Dla spełnienia przesłanki świadomości dłużnika co do pokrzywdzenia wierzycieli wystarczy wykazanie istniejącej u dłużnika wiedzy o możliwości wystąpienia skutku w postaci pokrzywdzenia wierzycieli, tj. że dłużnik takie pokrzywdzenie przewidywał w granicach ewentualności.

W art. 527 § 2 kc ustawodawca konkretyzuje stany uzasadniające stwierdzenie, że czynność prawna dłużnika jest dokonana z takim pokrzywdzeniem, łącząc je z przypadkami, gdy wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Pojęcie niewypłacalności jest przy tym rozumiane w sposób autonomiczny, niezależny od znaczenia przydawanego mu w innych aktach prawnych i dostosowany do zakładanego przez ustawodawcę zakresu stosowania instytucji skargi pauliańskiej. Ocena spełnienia omawianej przesłanki ma charakter obiektywny i nie odnosi się do subiektywnie rozumianego „zamiaru” dłużnika, lecz do ekonomicznych skutków zdziałanej przez niego czynności prawnej.

Jak wskazuje Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 23 listopada 2021 roku (I ACa 610/21): „Przepis art. 527 § 2 k.c. nie uzależnia udzielenia ochrony pauliańskiej od ustalenia »zamiaru pokrzywdzenia wierzycieli«, lecz wyjaśnia pojęcie dokonania czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli. Ustawodawca konkretyzuje w tym przepisie stany uzasadniające stwierdzenie, że czynność prawna dłużnika jest dokonana z takim pokrzywdzeniem, łącząc je z przypadkami, gdy wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Pojęcie niewypłacalności jest przy tym rozumiane w sposób autonomiczny, niezależny od znaczenia przydawanego mu w innych aktach prawnych i dostosowane do zakładanego przez ustawodawcę zakresu stosowania instytucji skargi pauliańskiej. Ocena spełnienia omawianej przesłanki ma charakter obiektywny i nie odnosi się do subiektywnie rozumianego »zamiaru« dłużnika, lecz do ekonomicznych skutków zdziałanej przez niego czynności prawnej”.

Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.

Relacja dłużnik a osoba bliska

Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Na gruncie art. 527 § 3 kc pojęcie „bliskich stosunków” należy rozumieć szeroko, a więc nie są to tylko osoby bliskie, czyli pozostające z dłużnikiem w stosunkach rodzinnych lub podobnych o charakterze osobistym, jak narzeczeństwo czy konkubinat (przy czym więzy pokrewieństwa czy powinowactwa nie przesądzają same w sobie o bliskich stosunkach), ale osoby pozostające w takim stosunku bliskości, który uzasadnia przyjęcie, że jedna z nich posiada informacje o aktualnej sytuacji majątkowej drugiej, a więc np. bliska znajomość, przyjaźń, wspólne interesy, stała współpraca.

Przykład 1.

Pan Jan jest winny panu Piotrowi kwotę 300 000 zł. Ww. kwota została zasądzona prawomocnym wyrokiem sądu w 2021 roku. Pan Jan w styczniu 2022 roku podarował swojej córce mieszkanie. Pan Piotr wszczął egzekucję w stosunku do pana Jana w czerwcu 2022 roku. Egzekucja okazała się bezskuteczna, ponieważ pan Jan nie posiadał pracy, środków pieniężnych ani nieruchomości. Czy pan Piotr może zaspokoić swoja wierzytelność z mieszkania, które pan Jan podarował córce?

Pan Piotr może zaspokoić swoją wierzytelność poprzez złożenie przeciwko córce pana Jana pozwu o uznanie czynności za bezskuteczną w stosunku do pana Piotra. Wówczas na podstawie wydanego wyroku pan Piotr będzie mógł złożyć do komornika wniosek egzekucyjny i dokonać egzekucji z nieruchomości stanowiącej niegdyś własność pana Jana.

Wobec tego nie da się stworzyć katalogu osób, które potencjalnie powinny być traktowane jako odpowiadające wymogom art. 527 § 3 kc i każdorazowo należy odwoływać się do realnie istniejących faktów: więzi uczuciowej, przyjacielskiej, majątkowej czy powiązań gospodarczych, czy nawet samego planowania wspólnej działalności gospodarczej.

Termin na złożenie pozwu o uznanie czynności za bezskuteczną

Zgodnie z art. 534 kc uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie 5 lat od daty tej czynności.

Zwrot „nie można żądać po upływie”; wskazuje na to, że jest to termin zawity (prekluzyjny) prawa materialnego. Upływ terminu zawitego oznacza wygaśnięcie uprawnienia do żądania uznania za bezskuteczną czynności dłużnika dokonanej przez niego z pokrzywdzeniem wierzyciela. Rygoryzm terminów zawitych powoduje, że nie mają do nich zastosowania przepisy o biegu i przerwaniu przedawnienia.

Użyte w art. 534 kc określenie „od daty tej czynności” należy rozumieć w ten sposób, że dotyczy ono każdej kolejnej czynności rozporządzającej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela, a nie tylko czynności pierwszej, zdziałanej między dłużnikiem a osobą trzecią. Zróżnicowanie terminów przedawnienia także przemawia za tym, że skarga pauliańska powinna być skierowana tylko przeciwko ostatniej czynności fraudacyjnej w terminie otwartym do zaskarżenia tej czynności, nawet w przypadku gdy przedawniła się możliwość zaskarżenia czynności wcześniejszych.

Podsumowując, konstytutywnymi przesłankami faktycznymi roszczenia o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną, którego istotą jest umożliwienie wierzycielowi zaspokojenia wierzytelności z przedmiotu, który na skutek dokonanej przez dłużnika czynności prawnej wyszedł z jego majątku, są:

  1. istnienie – wymagalnej na dzień orzekania – wierzytelności przysługującej wierzycielowi;
  2. pokrzywdzenia wierzycieli na skutek dokonanej czynności prawnej; ma ono miejsce, gdy wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności (art. 527 § 2 kc);
  3. działanie dłużnika, ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli;
  4. uzyskanie korzyści majątkowej przez osobę trzecią, z którą dłużnik dokonał czynności;
  5. wiedza osoby trzeciej, że na skutek dokonania czynności z dłużnikiem nastąpi pokrzywdzenie jego wierzycieli, przy czym w przypadku dokonania czynności z osobą pozostającą z dłużnikiem w bliskim stosunku, norma art. 527 § 3 kc statuuje domniemanie istnienia takiej wiedzy, a w przypadku czynności pod tytułem darmym, wykazanie tej przesłanki – stosownie do art. 528 kc – w ogóle nie jest konieczne.

Artykuły
Brak wyników.
Więcej artykułów
Wzory
Brak wyników.
Więcej wzorów