Kodeks karny skarbowy jest ustawą z zakresu prawa i postępowania karnego, która skupia się na przestępstwach i wykroczeniach skarbowych, czyli popełnianych na szkodę Skarbu Państwa. Związane jest to z uszczuplaniem podatków, nieregulowaniem ich, uchylaniem się od ich zapłaty i innymi czynami, które narażają na szkodę tzw. fiskus. Niniejsze opracowanie skupi się na analizie jednego z wykroczeń skarbowych - niedopełnienie obowiązku nadzoru ujętego w art. 84 kks. Warto go znać, bo często można się z nim zetknąć w toku prowadzenia działalności gospodarczej.
Niedopełnienie obowiązku nadzoru - podstawa prawna
Zgodnie z art. 84 kks, kto, nie dopełniając obowiązku nadzoru nad przestrzeganiem reguł obowiązujących w działalności danego przedsiębiorcy lub innej jednostki organizacyjnej, dopuszcza, chociażby nieumyślnie, do popełnienia czynu zabronionego określonego w tym rozdziale, podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.
Jeżeli czyn sprawcy wyczerpuje znamiona innego przestępstwa lub wykroczenia skarbowego albo jeżeli niedopełnienie obowiązku nadzoru należy do znamion innego przestępstwa czy wykroczenia, to nie stosuje się tego przepisu.
Przepis ten wskazuje na to, że za wykroczenie skarbowe uznaje się dopuszczenie do popełnienia czynów zabronionych wskazanych w ustawie kks, na skutek braku nadzoru nad przestrzeganiem reguł obowiązujących w działalności danego przedsiębiorcy lub innej jednostki organizacyjnej.
Zachowania, których dotyczy ten przepis, co do zasady nie są sprzeczne z przepisami szeroko rozumianego prawa finansowego, ale ich bezprawność wynika z faktu ich karalności.
Niedopełnienie obowiązku nadzoru - kogo dotyczy przepis?
Sprawcą czynu zabronionego, określonego w art. 84 kks, może być tylko osoba, na której ciąży obowiązek nadzoru nad przestrzeganiem reguł obowiązujących w działalności danego przedsiębiorcy lub innej jednostki organizacyjnej.
Ten obowiązek może wynikać z:
- przepisu prawa,
- umowy,
- faktycznego przyjęcia na siebie obowiązku.
Przykład 1.
Pani Marta jest managerem w przedsiębiorstwie sp. z o.o. Jej zadania są bardzo szerokie, a wśród nich znajdują się np. rozliczenia z klientami, wystawianie faktur, paragonów. Niewątpliwie można wskazać, że ciąży na niej obowiązek nadzoru nad przestrzeganiem reguł obowiązujących w tym przedsiębiorstwie.
Jest to zatem czyn indywidualny, który można przypisać konkretnej osobie.
Taka osoba musi wypełnić następujące znamiona wykroczenia, aby móc jej go przypisać:
- niedopełnienie obowiązku nadzoru nad przestrzeganiem reguł,
- dopuszczenie do popełnienia czynu zabronionego.
W takiej konstrukcji zawsze pierwotne będzie niedopełnienie obowiązku nadzoru, które będzie skutkować tym, że dojdzie do popełnienia czynu zabronionego.
Niedopełnienie obowiązku nadzoru - wina umyślna i nieumyślna
Niedopełnienie obowiązku nadzoru musi być zachowaniem umyślnym – sprawca musi zatem zdawać sobie sprawę z tego, że nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku.
Umyślność może polegać na tym, że sprawca chce popełnić czyn zabroniony, albo, przewidując możliwość jego popełnienia, godzi się na to.
Przykład 2.
Pani Magdalena jest jedynym pracownikiem sklepu odzieżowego, ma obowiązek wystawiania klientom paragonów za zakupy. 15 czerwca 2022 roku do sklepu, w którym pracuje, przyszła jej koleżanka i kupiła kilka ubrań, jednak pani Magdalena na kasę wbiła tylko 1 produkt, co naruszyło przepisy kks. Z tego względu niedopełnienie obowiązku nadzoru ze strony Pani Magdaleny zostało dokonane w sposób umyślny.
Z kolei dopuszczenie do popełnienia czynu zabronionego nie musi już być umyślne. Świadomość sprawcy może być w tym zakresie także na zasadach nieumyślności, co oznacza, że sprawca może chcieć popełnienia czynu, godzić się na nie, albo nawet nie chcieć i nie godzić się, a przewidywać możliwość popełnienia, jak również w ogóle nie zdawać sobie sprawy z faktu, że dopuszcza do popełnienia czynu zabronionego.
Przykład 3.
Pan Albin jest managerem w sieci stacji paliw. Jeden z pracowników filii stacji 9 kwietnia 2022 roku nie wystawił klientowi paragonu za nabyte paliwo na kwotę 100 zł. W tym dniu pan Albin miał wolne. Pracownik, który nie wystawił paragonu, był jednak przeszkolony z używania kasy fiskalnej, samowolnie zaniechał swoich obowiązków i postąpił wbrew powierzonym mu zadaniom. Pan Albin nie mógłby zapobiec temu zaniechaniu – nie było go wówczas w pracy, bo miał wolne, a wykluczone jest, by był w stanie bezpośrednio nadzorować czynności każdego zatrudnionego przez siebie pracownika czy też osobiście czuwać nad prawidłowością każdego podejmowanego przez pracowników działania tudzież przewidywać ekstraordynaryjne i naruszające przepisy prawa ich zachowania.
Niedopełnienie obowiązku nadzoru - wymiar kary
Za wskazany powyżej czyn grozi wyłącznie kara grzywny – nie ma zatem obaw o to, że osoba, która ponosi odpowiedzialność, zostanie skazana na areszt.
Grzywna wymierzana jest, zgodnie z artykułem 48 kks, w granicach od 1/10 do 20-krotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. Wysokość grzywny jest zatem uwarunkowana aktualną wysokością minimalnego wynagrodzenia, która jest co roku aktualizowana zgodnie z przepisami ustawy o minimalnym wynagrodzeniu.
Jeżeli kara grzywny jest nakładana w drodze mandatu, który wystawia Urząd Skarbowy lub Urząd Celno-Skarbowy, wówczas grzywna nie może przekraczać 5-krotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia.
W przypadku kiedy osoba odmawia przyjęcia mandatu, to sąd może wydać w sprawie wyrok nakazowy i wymierzyć grzywnę w granicach nieprzekraczających 10-krotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia.
Jeżeli sprawa jest rozpoznawana na rozprawie, to sąd w wyroku może zasądzić grzywnę w wysokości nawet 20-krotności minimalnego wynagrodzenia.
Wymierzając grzywnę, sąd bierze oczywiście pod uwagę:
- stosunki majątkowe sprawcy,
- sytuację rodzinną sprawcy,
- dochody i możliwości zarobkowe sprawcy.
