W przypadku pewnych transakcji dokonywanych w postaci umów zawieranych w formie aktu notarialnego obowiązek poboru podatku spoczywa na notariuszu. W niniejszym artykule wyjaśnimy, jakie są skutki niepobrania podatku przez notariusza oraz w jaki sposób prezentuje się kwestia odpowiedzialności za takie zachowanie.
Notariusz jako płatnik
Jak zaznaczyliśmy na wstępie, istnieje katalog umów, których sporządzenie u notariusza powoduje, że zostaje on płatnikiem podatku. Jak możemy przeczytać w art. 8 Ordynacji podatkowej, płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu. W konsekwencji płatnik ma trzy podstawowe obowiązki: obliczyć, pobrać oraz wpłacić podatek do organu podatkowego.
W myśl art. 7 § 1 ustawy – Prawo o notariacie notariusz jako płatnik na podstawie odrębnych przepisów pobiera podatki. Owymi odrębnymi przepisami są ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) oraz ustawa o podatku od spadków i darowizn (SD). Zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy PCC notariusze są płatnikami podatku od czynności cywilnoprawnych dokonywanych w formie aktu notarialnego. Natomiast w myśl art. 18 ust. 1 ustawy SD notariusze są płatnikami podatku od dokonanej w formie aktu notarialnego:
- darowizny,
- umowy nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody w tym przedmiocie,
- umowy nieodpłatnego ustanowienia służebności,
- umowy nieodpłatnego ustanowienia użytkowania.
Stosownie do art. 89 § 2 Prawa o notariacie notariusz obowiązany jest też wymienić na każdym sporządzonym dokumencie wysokość podatków, powołując się na odpowiednią podstawę prawną. Ponadto w myśl art. 10 ust. 3a ustawy PCC oraz art. 18 ust. 2 ustawy SD notariusze są obowiązani prowadzić rejestr pobranych podatków, wpłacać podatek do właściwego dla notariusza urzędu skarbowego w terminie do 7. dnia miesiąca następującego po miesiącu jego pobrania oraz przekazać w tym terminie, w formie elektronicznej, deklarację o wysokości pobranego i wpłaconego podatku.
Skutki niepobrania podatku przez notariusza - odpowiedzialność podatkowa
Ustaliliśmy zatem, że notariusz pełniący rolę płatnika ma obowiązek obliczenia, pobrania oraz wpłacenia w terminie do 7. dnia miesiąca następnego po pobraniu podatku do urzędu skarbowego. Jakie są jednak konsekwencje naruszenia przez notariusza tych przepisów? Czy w takim przypadku odpowiedzialność za podatek zostaje przerzucona na podatnika?
W celu udzielenia odpowiedzi na powyższe pytania w pierwszej kolejności trzeba sięgnąć do treści art. 30 § 1–4 Ordynacji podatkowej, gdzie możemy przeczytać, że płatnik, który nie wykonał obowiązków określonych w art. 8, odpowiada za podatek niepobrany lub podatek pobrany, a niewpłacony. Płatnik odpowiada za powyższe należności całym swoim majątkiem. Jeżeli w postępowaniu podatkowym organ podatkowy stwierdzi powyższą okoliczność, organ ten wydaje decyzję o odpowiedzialności podatkowej płatnika, w której określa wysokość należności z tytułu niepobranego lub pobranego, a niewpłaconego podatku.
Powyższe oznacza zatem, że kwestia ponoszenia odpowiedzialności uzależniona została od winy. Jeżeli bowiem podatek nie został pobrany z winy podatnika, to notariusz nie ponosi konsekwencji podatkowych. Jeśli natomiast winę (zarówno umyślną, jak i nieumyślną) można przypisać notariuszowi, to jest on obciążony podatkiem.
Przykład 1.
Do notariusza zgłosiły się dwie osoby chcące zawrzeć ze sobą umowę darowizny. Oświadczyły, że łączy ich stosunek macocha – pasierb, co powoduje, że taka darowizna jest wolna od podatku. W konsekwencji notariusz podatku od darowizny nie pobrał. Oświadczenie stron okazało się fałszywe, ponieważ były to dla siebie osoby obce. W takiej sytuacji powstał podatek z tytułu dokonanej darowizny, jednak notariusz nie zostanie pociągnięty do odpowiedzialności, ponieważ niepobranie podatku nastąpiło z winy podatników.
Przykład 2.
Strony zawarły przed notariuszem umowę sprzedaży nieruchomości. Notariusz obliczył i pobrał podatek, jednakże nie wpłacił go do urzędu skarbowego we właściwym terminie. W takim przypadku naruszenie obowiązku płatnika nastąpiło z winy notariusza, co oznacza, że za podatek PCC to on ponosi odpowiedzialność. Strony umowy sprzedaży nie ponosiły winy za niedbalstwo notariusza.
Odpowiedzialność karnoskarbowa notariusza za niepobrany podatek
Jeżeli zostanie udowodnione, że wina za niepobranie i niewpłacenie podatku leży po stronie notariusza, to musi się on również liczyć z ewentualną odpowiedzialnością karnoskarbową. Trzeba bowiem zauważyć, że przepisy Kodeksu karnego skarbowego w takim samym zakresie dotyczą zarówno podatników, jak i płatników.
W konsekwencji notariusz może odpowiadać z art. 77 § 1 kks, gdzie podano, że płatnik lub inkasent, który pobranego podatku nie wpłaca w terminie na rzecz właściwego organu, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 3, albo obu tym karom łącznie. Odpowiedzialność może opierać się także na art. 78 § 1 kks, zgodnie z którym płatnik, który nie pobiera podatku albo pobiera go w kwocie niższej od należnej, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 2, albo obu tym karom łącznie.
