Z uwagi na niskie koszty założenia i prowadzenia spółki cywilnej, stanowi ona jedną z najpopularniejszych form prowadzenia działalności gospodarczej. Sytuacja komplikuje się, gdy jeden ze wspólników umiera. Jak wskazuje praktyka, w takich sytuacji podatnicy mają problem z rozliczeniami względem fiskusa. Sprawdź, jakie konsekwencje rodzi śmierć wspólnika w spółce cywilnej.
Śmierć wspólnika spółki cywilnej
Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej, ani nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 431 Kodeksu cywilnego przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
Umowa spółki cywilnej obejmuje zobowiązanie zaciągane przez każdego ze wspólników względem wszystkich pozostałych wspólników do dążenia do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony. Powinna być zawarta w formie pisemnej.
Umowa spółki powinna wskazywać przesłanki, w razie zaistnienia których dojdzie do rozwiązania spółki. Jeżeli jednak mimo istnienia przewidzianych w umowie powodów rozwiązania spółki, trwa ona nadal za zgodą wszystkich wspólników, poczytuje się ją za przedłużoną na czas nieoznaczony.
Jedną z przyczyn, która powoduje rozwiązanie spółki, jest śmierć wspólnika. Jednak zgodnie z art. 872 Kodeksu cywilnego można zastrzec, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce.
Tym samym gdy następuje śmierć wspólnika w spółce dwuosobowej możliwe są dwa rozwiązania - spółka może ulec rozwiązaniu albo można wprowadzić do umowy spółki zapis, że spadkobiercy wchodzą do spółki w miejsce zmarłego wspólnika (jeżeli umowa nie zawiera takiego zapisu).
Stanowisko takie potwierdził Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji indywidualnej z 21 stycznia 2010 r., nr IBPP1/443-1067/09/EA, gdzie możemy przeczytać:
(…) ważne są zapisy umowy spółki, przewidujące lub nieprzewidujące wejścia spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika. Śmierć wspólnika w dwuosobowej spółce cywilnej nie powoduje rozwiązania spółki, o ile spadkobierca (osoba uprawniona) wejdzie w miejsce zmarłego wspólnika. Spółka może zatem ulec rozwiązaniu w przypadku śmierci wspólnika, jeżeli wspólników było dwóch oraz gdy w umowie spółki nie zostało zastrzeżone, że spadkobiercy wspólnika mogą wejść na jego miejsce. Do rozwiązania spółki cywilnej dochodzi również, gdy spadkobiercy nie chcą lub nie mogą wejść w miejsce zmarłego wspólnika (…).
Śmierć wspólnika a rozwiązanie spółki
Jeżeli w umowie spółki poczyniono zastrzeżenie o wejściu spadkobierców w miejsce zmarłego wspólnika, wejście spadkobierców do spółki następuje z mocy samego prawa. Oznacza to, że spadkobiercy nie muszą w tym zakresie składać żadnych oświadczeń, a pozostali wspólnicy nie mogą udaremnić tego wstąpienia.
Śmierć wspólnika, która skutkuje rozwiązaniem spółki, w przypadku likwidacji nie powoduje powstania przychodu po stronie wspólników otrzymujących środki pieniężne oraz składniki majątku likwidowanej spółki. Do jego powstania natomiast dojdzie, jeśli wspólnicy dokonają odpłatnego zbycia składników majątku, które otrzymali na skutek likwidacji, a od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiła likwidacja, do dnia ich sprzedaży nie upłynęło jeszcze 6 lat.
Wspólnicy mają obowiązek sporządzenia wykazu składników majątkowych zawierających co najmniej następujące dane:
-
liczbę porządkową,
-
określenie (nazwę) składnika majątku,
-
datę nabycia składnika majątku,
-
kwotę wydatków poniesionych na nabycie składnika majątku oraz kwotę wydatków poniesionych na nabycie składnika majątku zaliczoną do kosztów uzyskania przychodów,
-
wartość początkową,
-
metodę amortyzacji,
-
sumę odpisów amortyzacyjnych oraz
-
wysokość wypłaconych środków pieniężnych należnych wspólnikom z tytułu udziału w spółce niebędącej osobą prawną na dzień jej likwidacji (art. 24 ust. 3a ustawy o PIT).
Ponadto należy sporządzić spis z natury (§ 27 ust. 1 rozporządzenia w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów). Obowiązek ten został nałożony na podatników podatku dochodowego, co oznacza, że spis z natury sporządzają wspólnicy, gdyż to oni są podatnikami, a nie spółka.
Ponadto spis z natury należy sporządzić także dla celów podatku od towarów i usług (art. 14 ustawy o VAT). Obowiązek ten ciąży na podatniku, którym w tym przypadku jest spółka osobowa. Spisem powinny zostać objęte te towary, które pozostały na dzień likwidacji spółki, a w odniesieniu do których przysługiwało prawo do odliczenia VAT naliczonego. Podstawą opodatkowania jest wartość towarów, jaką mają na dzień rozwiązania spółki. Chociaż przepisy nie wskazują sposobu wyliczenia tej wartości, to w praktyce organy podatkowe uważają, że należy podawać ich wartość rynkową.
Śmierć wspólnika a wejście spadkobierców w miejsce zmarłego
Śmierć wspólnika powodująca wejście jego spadkobierców do spółki sprawia, że nie dochodzi do rozwiązania spółki cywilnej. Tym samym nie trzeba dokonywać czynności związanych z likwidacją zarówno w PIT, jak i VAT.
Tym samym nie należy sporządzać remanentu likwidacyjnego na gruncie VAT. Potwierdzają to w udzielanych wyjaśnieniach organy podatkowe, czego przykładem jest pismo Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 30 czerwca 2014 r., sygn. ILPP1/443-300/14-2/AW, gdzie możemy przeczytać:
(...) w przypadku śmierci jednego ze wspólników i – zgodnie z postanowieniami umowy spółki cywilnej – wejścia spadkobierców na jego miejsce spółka nadal będzie istnieć, zatem nie dojdzie do jej rozwiązania i nie powstanie konieczność opodatkowania podatkiem VAT w myśl art. 14 ust. 1 pkt 1 ustawy towarów własnej produkcji i towarów, które po nabyciu nie były przedmiotem dostawy.
Aby uniknąć opodatkowania remanentu likwidacyjnego, należy więc aneksem wprowadzić do umowy spółki zapis, że spadkobiercy wchodzą do spółki w miejsce zmarłego wspólnika, oczywiście jeżeli umowa wcześniej takiego zapisu nie zawierała. Należy też dodać, że rozwiązuje to problem tylko w przypadku, gdy poza Panią mąż posiada innych spadkobierców, np. Państwa dzieci, którzy wejdą do spółki na jego miejsce (…).
