Zmiana polegająca na ustaniu stosunku ubezpieczenia społecznego rolników (w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego – KRUS) i przejściu na powszechne ubezpieczenia społeczne (w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych – ZUS) wiąże się z konsekwencjami dotyczącymi rozliczenia składek ubezpieczeniowych w roku, w którym wspomniana zmiana następuje. Jednym z zagadnień z tego zakresu, na temat którego Centrala ZUS wypowiedziała się w piśmie (interpretacji) z 10 maja 2024 roku (DI/200000/43/401/2024), była kwestia nieuwzględnienia w rocznej podstawie składki na ubezpieczenie zdrowotne przychodu uzyskanego z tytułu działalności gospodarczej w okresie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników. Sprawdź szczegółowe informacje dotyczące ubezpieczenia rolnika!
Ubezpieczenia rolnika – alternatywa: KRUS albo ZUS
Tytułem wstępu należy wskazać, że ubezpieczenie społeczne rolników, realizowane przez KRUS, obejmuje rolników i pracujących z nimi domowników oraz pomocników rolnika, którzy:
- mają obywatelstwo polskie lub
- są uprawnieni do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie art. 87 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy lub są zwolnieni na podstawie przepisów szczególnych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę.
W ubezpieczeniu tym wyodrębnia się ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie, oraz ubezpieczenie emerytalno-rentowe (art. 1, art. 2 ust. 1 Ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników).
Rolnik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu w KRUS w pełnym zakresie nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata, rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpocznie współpracę przy prowadzeniu tej działalności, podlega nadal temu ubezpieczeniu w okresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy prowadzeniu tej działalności, jeżeli spełnia jednocześnie następujące warunki:
- złoży w KRUS oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy tej działalności;
- jednocześnie nadal prowadzi działalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym obejmującym obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego, lub w dziale specjalnym;
- nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym;
- nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;
- kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie przekracza kwoty 4358 zł.
Za rozpoczęcie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej uznaje się także:
- wznowienie wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej, której prowadzenie okresowo zawieszono;
- zmianę rodzaju lub przedmiotu wykonywanej działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności – PKD (art. 5a ust. 1 i 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników).
Niespełnienie wspomnianych wymogów jest równoznaczne z ustaniem ubezpieczenia w KRUS i objęciem obowiązkiem ubezpieczeń w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).
Za pozarolniczą działalność gospodarczą uważa się pozarolniczą działalność gospodarczą prowadzoną na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez osoby fizyczne na podstawie przepisów Ustawy z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców, z wyłączeniem wspólników spółek prawa handlowego oraz osób prowadzących działalność w zakresie wolnego zawodu:
- w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne;
- z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 5a ust. 10 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników).
Rolnik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą, w zależności od okoliczności danego przypadku, może więc nadal być objęty ubezpieczeniem w KRUS albo przejść na ubezpieczenia w ZUS.
Ubezpieczenie zdrowotne
Przechodząc do wspomnianej na wstępie kwestii, której dotyczyła interpretacja wydana przez Centralę ZUS, należy najpierw wskazać, że zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. b oraz c Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi lub ubezpieczeniem społecznym rolników, które są:
- rolnikami lub ich domownikami w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników;
- osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą lub osobami z nimi współpracującymi, z wyłączeniem osób, które zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów Ustawy z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców lub przepisów o ubezpieczeniach społecznych lub ubezpieczeniu społecznym rolników.
Z kolei w myśl art. 87 ust. 4 pkt 1 i 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne:
- rolników i ich domowników – są opłacane i ewidencjonowane w KRUS;
- osób prowadzących działalność pozarolniczą lub osób z nimi współpracujących – są opłacane i ewidencjonowane w ZUS.
Zagadnienie, które wymagało rozstrzygnięcia
Przedsiębiorca, który wystąpił z wnioskiem o wydanie interpretacji, prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą i był ubezpieczony w KRUS w pełnym zakresie. Jednak od sierpnia 2023 roku jest ubezpieczony w ZUS, płacąc składki zdrowotne w wysokości 9% liczone od dochodu. Swoją wątpliwość przedsiębiorca sformułował w postaci pytania: Czy rozliczając roczną składkę zdrowotną, powinien liczyć ją od dochodu osiągniętego od sierpnia 2023 roku do grudnia 2023 roku, czy od dochodu osiągniętego w całym 2023 roku?
Stanowisko przedsiębiorcy
Przedsiębiorca wyraził pogląd, że skoro podlega ubezpieczeniu w ZUS od sierpnia 2023 roku, powinien opłacać także składkę zdrowotną od sierpnia 2023 roku. Roczna składka zdrowotna powinna być liczona wyłącznie od dochodu osiągniętego pomiędzy sierpniem a grudniem 2023 roku, gdyż przed tym terminem przedsiębiorca nie podlegał ubezpieczeniu w ZUS. Zatem dochód osiągnięty podczas okresu ubezpieczenia przedsiębiorcy w KRUS nie podlega, jego zdaniem, oskładkowaniu składką zdrowotną w ZUS.
Stanowisko ZUS
W swoim stanowisku ZUS wskazał, że zagadnienia dotyczące obowiązku podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu, opłacania i ustalenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne regulują przepisy ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Stosownie do art. 81 ust. 2 tej ustawy, roczną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, opłacających podatek dochodowy m.in. na zasadach ogólnych (według skali lub podatkiem liniowym), stanowi dochód z działalności gospodarczej ustalony za rok kalendarzowy jako różnica między osiągniętymi przychodami, w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, z wyłączeniem przychodów niepodlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym innych niż określone w art. 21 ust. 1 pkt 63a, 63b, 152–154 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, a poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów, w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, z uwzględnieniem art. 24 ust. 1–2b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, pomniejszony o kwotę opłaconych w tym roku składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Podstawa wymiaru składki w nowej wysokości obowiązuje od 1 lutego danego roku do 31 stycznia roku następnego, zwanego rokiem składkowym.
Do okresu prowadzenia działalności gospodarczej, koniecznego do ustalenia rocznej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne, nie zalicza się okresów, w których dana osoba nie podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności. Dotyczy to osób, które przez część roku spełniają warunki do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników na podstawie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Zatem, jeśli przedsiębiorca w danym roku spełniał warunki do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników na podstawie art. 5a powołanej ustawy, to przy obliczaniu rocznej składki na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej nie uwzględnia przychodów za ten okres.
Uwzględniając przedstawiony przez przedsiębiorcę stan faktyczny oraz obowiązujące przepisy prawa, ZUS uznał za prawidłowe stanowisko przedsiębiorcy w przedmiocie nieuwzględnienia w rocznej podstawie wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne przychodu uzyskanego z tytułu działalności gospodarczej w okresie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.
