Ustalenie powiązań pomiędzy podmiotami ma istotne znaczenie w zakresie obowiązków na gruncie podatków dochodowych. Podmioty powiązane są bowiem zobowiązane ustalać ceny transferowe na warunkach, które ustaliłyby między sobą podmioty niepowiązane. To z kolei może wiązać się z koniecznością sporządzenia dokumentacji cen transferowych. Za podmioty powiązane uznaje się m.in. te, z których jeden wywiera znaczący wpływ na drugi. Poniżej wyjaśnimy, w jaki sposób należy rozumieć wywieranie znaczącego wpływu.
Podmioty powiązane na gruncie podatków dochodowych
Zarówno na gruncie podatku CIT, jak i podatku PIT obowiązują przepisy obligujące podmioty powiązane do zachowania cen rynkowych. Regulacje wskazują, że jeżeli w wyniku istniejących powiązań zostaną ustalone lub narzucone warunki różniące się od warunków, które ustaliłyby między sobą podmioty niepowiązane, i w wyniku tego podatnik wykazuje dochód niższy (stratę wyższą) od tego, jakiego należałoby oczekiwać, gdyby wymienione powiązania nie istniały, organ podatkowy określa dochód (stratę) podatnika bez uwzględnienia warunków wynikających z tych powiązań. Określając wysokość dochodu (straty) podatnika, organ podatkowy bierze pod uwagę faktyczny przebieg i okoliczności zawarcia i realizacji transakcji kontrolowanej oraz zachowanie stron tej transakcji.
Przypomnijmy w tym miejscu, że cena transferowa to rezultat finansowy warunków ustalonych lub narzuconych w wyniku istniejących powiązań, w tym cena, wynagrodzenie, wynik finansowy lub wskaźnik finansowy. Natomiast transakcja kontrolowana oznacza identyfikowane na podstawie rzeczywistych zachowań stron działania o charakterze gospodarczym, których warunki zostały ustalone lub narzucone w wyniku powiązań.
W zakresie powyższych pojęć pojawia się kwestia istniejących powiązań pomiędzy podmiotami. W ramach przepisów ustawy PIT oraz CIT powiązania należy rozumieć zgodnie z definicją ustawową. Jak zatem wynika z art. 11a ust. 1 pkt 4 ustawy CIT (analogiczna definicja na gruncie ustawy PIT), podmioty powiązane to m.in.:
- podmioty, z których jeden wywiera znaczący wpływ na co najmniej jeden inny podmiot, lub
- podmioty, na które wywiera znaczący wpływ ten sam inny podmiot lub małżonek, krewny bądź powinowaty do drugiego stopnia osoby fizycznej wywierającej znaczący wpływ na co najmniej jeden podmiot.
Definicja wywierania znaczącego wpływu
Aby dokonać wyjaśnienia, co należy rozumieć przez pojęcie „wywieranie znaczącego wpływu”, należy sięgnąć do treści art. 11a ust. 2 ustawy CIT. W przepisie tym możemy przeczytać, że przez wywieranie znaczącego wpływu rozumie się:
- posiadanie bezpośrednio lub pośrednio co najmniej 25%:
- udziałów w kapitale lub
- praw głosu w organach kontrolnych, stanowiących lub zarządzających, lub
- udziałów lub praw do udziału w zyskach, stratach lub majątku, lub ich ekspektatywy, w tym jednostek uczestnictwa i certyfikatów inwestycyjnych, lub
- faktyczną zdolność osoby fizycznej do wpływania na podejmowanie kluczowych decyzji gospodarczych przez osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, lub
- pozostawanie w związku małżeńskim albo występowanie pokrewieństwa lub powinowactwa do drugiego stopnia.
Poniżej przedstawiamy kilka przykładów obrazujących podstawowe przypadki wywierania znaczącego wpływu.
- Po pierwsze, jeżeli spółka A posiada 25% udziałów (lub więcej) w spółce B, to mamy do czynienia z podmiotami powiązanymi.
- Po drugie, jeżeli osoba fizyczna jest członkiem zarządu lub członkiem rady nadzorczej w spółce, to również mamy do czynienia z podmiotami powiązanymi.
- Po trzecie, jeżeli mąż jest prezesem spółki A, natomiast żona jest prezesem spółki B, to obie spółki są podmiotami powiązanymi.
Trzeba jednak zaznaczyć, że kwestia wywierania znaczącego wpływu może być bardziej skomplikowana. Przykładowo, jeżeli osoba fizyczna jest członkiem zarządu spółki A oraz posiada 25% udziałów (lub więcej) w spółce B, to obie spółki również uznajemy za podmioty powiązane, ponieważ znaczący wpływ wywiera na nie ta sama osoba.
Ponadto trzeba wskazać na tematykę pośredniego udziału lub prawa. Jak wynika z powyższego, powiązanie występuje nie tylko w przypadku bezpośrednio posiadania udziału, lecz także w sytuacji, gdy podmiot posiada taki udział w sposób pośredni. Jak wynika z art. 11a ust. 3 ustawy CIT, posiadanie pośrednio udziału lub prawa oznacza sytuację, w której jeden podmiot posiada w drugim podmiocie udział lub prawo za pośrednictwem innego podmiotu lub większej liczby podmiotów, przy czym wielkość posiadanego pośrednio udziału lub prawa odpowiada:
- wielkości udziału albo prawa łączącego dowolne dwa podmioty spośród wszystkich podmiotów uwzględnianych przy ustalaniu posiadania pośrednio udziału lub prawa – w przypadku, gdy wszystkie wielkości udziałów lub praw łączących te podmioty są równe; przykładowo, jeżeli spółka A posiada 25% udziałów w spółce B, a spółka B posiadania 25% udziałów w spółce C, to udział pośredni A w C wynosi 25% i są to podmioty powiązane;
- najniższej wielkości udziału lub prawa łączącego podmioty, pomiędzy którymi wielkość posiadanego pośrednio udziału lub prawa jest ustalana – w przypadku, gdy wielkości udziałów lub praw łączących te podmioty są różne; przykładowo, jeżeli spółka A posiada 30% udziałów w podmiocie B, a spółka B posiada 25% udziałów w spółce C, to udział pośredni A w C wynosi 25%. Są to podmioty powiązane;
- sumie wielkości posiadanych pośrednio udziałów lub praw – w przypadku, gdy podmioty, pomiędzy którymi wielkość posiadanego pośrednio udziału lub prawa jest ustalana, łączy więcej niż jeden posiadany pośrednio udział lub prawo; przykładowo, jeżeli udział podmiotu A w B wynosi 70%, A w D wynosi 50%, a B w C – 40% oraz D w C – 20%, to udział pośredni A w C wynosi 40% + 20% = 60%. Są to podmioty powiązane.
Wywieranie znaczącego wpływu przez wspólnika spółki
Na zakończenie warto odnieść się do przypadku wspólnika spółki oraz samej spółki w kontekście ustalenia, czy podmioty te można uznać za powiązane. W tym zakresie warto sięgnąć do wyroku WSA w Poznaniu z 17 listopada 2020 roku (I SA/Po 545/20), gdzie orzeczono, że wspólnik nie ma faktycznej zdolności do wpływania na podejmowanie kluczowych decyzji gospodarczych przez spółkę. Ma wpływ na działalność spółki wyłącznie w zakresie wynikającym z umowy spółki i przepisów KSH, jednak nie powoduje to uzyskania przez niego wpływu na podejmowanie kluczowych decyzji gospodarczych przez spółkę. Między wspólnikiem a spółką nie występuje wywieranie znaczącego wpływu.
Przykładowo, jeżeli mamy 4 rodzeństwa i każde posiada po 5% udziałów w spółce z o.o., to nie występują w tym przypadku powiązania podatkowe, ponieważ żaden z tych podmiotów nie wpływa na decyzje gospodarcze spółki. Powiązania o charakterze rodzinnym mogą bowiem dotyczyć wyłącznie osób fizycznych, a zatem nie występują między wspólnikiem a spółką.
Tematyka wywierania znaczącego wpływu obejmuje wiele różnych przypadków, dlatego też badając istnienie relacji wskazujących na powiązania pomiędzy podmiotami, należy odnosić się nie tylko do bezpośrednich powiązań, lecz także poddać analizie wszelkie okoliczności pośredniego wpływania jednego podmiotu na drugi.
