Zarząd sukcesyjny jest stosunkowo młodą instytucją, która pojawia się przy czasowym przejęciu przedsiębiorstwa po śmierci jego właściciela. Jaką rolę w przedsiębiorstwie pełni zarządca sukcesyjny? Czy ustanowienie zarządcy sukcesyjnego wiąże się z koniecznością zapłaty jakichkolwiek podatków? Czy VAT może mieć znaczenie w tego rodzaju sprawach? Odpowiadamy w artykule!
Czym jest zarząd sukcesyjny?
Zacznijmy od wyjaśnienia pojęcia zarządu sukcesyjnego – jest to instytucja prawa cywilnego, którą można stosować w Polsce już od 25 listopada 2018 roku. Podstawowym celem tego zarządu jest umożliwienie kontynuowania wykonywania działalności gospodarczej danego przedsiębiorstwa w sytuacji, gdy jego właściciel zmarł, a sprawy spadkowe nie zostały jeszcze załatwione. Aby uniknąć przestoju i ewentualnego zamknięcia na stałe danej firmy zarząd sukcesyjny umożliwia sprawne działanie przedsiębiorstwa tak długo, jak długo nie pojawią się formalni spadkobiercy zdolni przejąć całą działalność.
Zarządca sukcesyjny
Możliwość czasowego przejęcia danego przedsiębiorstwa wiąże się z koniecznością ustanowienia odpowiedniej osoby do tego zadania, chodzi oczywiście o zarządcę sukcesyjnego. To on jako odpowiedzialny podmiot przejmie wszystkie prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy tak, aby skutecznie dokonywać dalszych czynności w imieniu firmy – do czasu przejęcia jej przez prawowitych spadkobierców.
Zgodnie z treścią art. 21 i 22 ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca sukcesyjny może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowoadministracyjnych w tych sprawach. W postępowaniach w takich sprawach zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, na rzecz właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Oświadczeń oraz doręczeń pism w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku dokonuje się wobec zarządcy sukcesyjnego. Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego zarządca sukcesyjny udziela, na żądanie drugiej strony dokonywanej czynności, informacji o osobach, na których rzecz działa.
Zarządca sukcesyjny dokonuje czynności zwykłego zarządu w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Dokonuje on również czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu za zgodą wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, a w przypadku braku takiej zgody – za zezwoleniem sądu. Jeżeli do ważności czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę składa się w tej samej formie.
Zarząd sukcesyjny a ustawa o VAT
Stworzenie instytucji zarządu sukcesyjnego miało istotny wpływ na nowelizację niektórych ustaw podatkowych, w tym ustawy o podatku od towarów i usług (VAT). W ustawie tej pojawił się m.in. zapis, zgodnie z którym podatnikiem i płatnikiem VAT jest również jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej stanowiąca przedsiębiorstwo w spadku w okresie od otwarcia spadku do dnia wygaśnięcia:
- zarządu sukcesyjnego lub
- uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony.
Prowadzenie przedsiębiorstwa objętego zarządem sukcesyjnym oznacza ciągłość rozliczeń w podatku VAT – nie następują w tym zakresie żadne przestoje, obowiązki związane z okresowym wysyłaniem sprawozdań podatkowych również nie ulegają zawieszeniu. Co ważne, przedsiębiorstwo w spadku nie musi dokonywać żadnych zmian w zakresie przysługującego mu NIP – numer ten pozostaje ten sam przez cały czas trwania firmy.
Zarządca sukcesyjny jest jednak zobowiązany do złożenia deklaracji JPK_V7, w której podaje dane zmarłego przedsiębiorcy, dopisując oznaczenie „w spadku”. Prawidłowe opisanie powyższego pliku wymaga założenia konta w programie księgowym na podatnika niebędącego osobą fizyczną – w pliku JPK_V7 osoby fizycznej nie pokazuje się nazwa podmiotu a jedynie imię i nazwisko podatnika, nie będzie zatem możliwe dopisanie formułki „w spadku”. W przypadku gdy JPK_V7 ma dotyczyć podmiotu niebędącego osobą fizyczną, nie trzeba podawać imienia i nazwiska, lecz nazwę. JPK_V7 z deklaracją składany przez zarządcę sukcesyjnego powinien obejmować cały okres rozliczeniowy dla podatku VAT
Kontynuacja rozliczania VAT przez zarządcę sukcesyjnego
Chwila śmierci przedsiębiorcy nie ma aż tak istotnego znaczenia dla kontynuowania obowiązku rozliczania podatku od towarów i usług – VAT musi być odprowadzany w dalszym ciągu, choć oczywiście faktycznie będzie to robiła inna osoba działająca w imieniu firmy. Jeśli przedsiębiorca umrze w trakcie danego okresu rozliczeniowego, zarządca sukcesyjny i tak będzie musiał wykazać wszystkie dokumenty z okresu zarówno przed, jak i po śmierci takiej osoby.
Przykład 1.
Przedsiębiorca dokonał dostawy towarów handlowych 2 marca 2022 roku, nie wystawił jednak faktury VAT od razu po dokonanej transakcji. Właściciel firmy zmarł 25 marca 2022 roku – w takim przypadku zaległą fakturę VAT wystawi przedsiębiorstwo w spadku poprzez ustanowionego zarządcę sukcesyjnego.
Przykład 2.
Przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą zmarł 5 lutego 2022 roku. 25 stycznia 2022 roku wystawił fakturę zaliczkową, która została opłacona 1 lutego 2022 roku. W tej sytuacji przedsiębiorstwo w spadku będzie zobowiązane wykazać VAT należny od zaliczki w JPK_V7 składanym za luty, tj. za I kwartał 2022 roku.
Przykład 3.
Przedsiębiorca prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą i jest czynnym podatnikiem podatku VAT. W lutym 2022 roku powstała u niego nadwyżka podatku naliczonego, która wg wstępnych założeń ma zostać przeniesiona na następny okres rozliczeniowy. Przedsiębiorca zmarł jednak pod koniec lutego 2022 roku, ustanowił wcześniej zarządcę sukcesyjnego. W tym przypadku nadwyżka z lutego zostanie wykazania w rozliczeniu za marzec i dokona tego wyznaczony zarządca.
Czy konieczne jest ustanawianie zarządcy sukcesyjnego?
Tak naprawdę nie istnieje żaden przepis, który wprowadziłby obowiązek ustanawiania zarządu sukcesyjnego w przypadku śmierci przedsiębiorcy. Z praktycznego punktu widzenia jest to jednak dobry pomysł, ponieważ pozwala na zachowanie ciągłości produkcji oraz rozliczania się z odpowiednim urzędem skarbowym. Wszystkie dokumenty księgowe danej firmy, które powinny być rozliczone w podatku VAT (zarówno te przychodowe, jak i kosztowe), będą uwzględnione w JPK_V7 za pełny okres rozliczeniowy.
Podsumowując, zarząd sukcesyjny pomaga w kontynuowaniu działalności gospodarczej po śmierci przedsiębiorcy. Jednocześnie pozwala na dalsze bezprzestojowe rozliczanie się z urzędem skarbowym w zakresie podatku od towarów i usług (VAT). Zarządca sukcesyjny w dalszym ciągu składa w imieniu przedsiębiorstwa pliki JPK_V7, choć musi dodać, że następuje to w imieniu i na rzecz „przedsiębiorstwa w spadku”. W pozostałym zakresie zarząd sukcesyjny nie wpływa na dodatkowe obowiązki w zakresie podatku VAT.