W jakiej formie prawnej możliwe jest zatrudnienie małżonka? Sprawdź!

Wielu przedsiębiorców staje przed dylematem zatrudnienia pracowników, z jednej strony mierząc się z kosztami zatrudnienia, a z drugiej chęcią rozwoju firmy. W ramach prowadzonej działalności gospodarczej rozważają możliwość zatrudnienia najbliższych członków rodziny, w tym małżonka – sprawdźmy w jakiej formie prawnej możliwe jest zatrudnienie małżonka!

Zatrudnienie małżonka wywołuje dla obydwu stron obowiązki składkowo podatkowe, stąd też tak ważne jest ustalenie w jakiej formie prawnej dopuszczalne jest zatrudnienie takiej osoby. Obowiązujące przepisy prawne nie wskazują jedynej właściwej formy zatrudnienia małżonka. Jest on postrzegany jak każda inna osoba, z którą przedsiębiorca może zawrzeć umowę, a zatem dopuszczalne są wszystkie formy zatrudnienia, które są dozwolone prawem. 

Umowy cywilnoprawne

Jedną z powszechniejszych form współpracy między małżonkami są umowy cywilnoprawne, np. umowa zlecenia, umowa o świadczenie usług czy umowa o dzieło, regulowane przepisami kodeksu cywilnego. Zatrudniając osoby najbliższe należy zwrócić uwagę na ograniczenia wynikające z formy opodatkowania działalności gospodarczej. Nie każdy przedsiębiorca w ramach prowadzonej działalności gospodarczej będzie mógł zatrudnić pracowników, w tym członków rodziny, na podstawie umowy cywilnoprawnej.

Z dość dużym ograniczeniem spotykają się przedsiębiorcy opodatkowani w formie karty podatkowej, którzy nie tylko nie mogą zatrudniać pracowników na innej podstawie niż umowa o pracę, lecz także powinni przestrzegać ustawowego limitu osób, które mogą zatrudnić. Zawarcie umowy cywilnoprawnej z małżonkiem, nie skutkuje uznaniem go za osobę współpracującą przy prowadzeniu działalności. 

Umowa o pracę a osoba współpracująca 

W świetle przepisów Kodeksu Pracy, pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Nie ma przeszkód aby przedsiębiorca mógł zatrudnić małżonka na podstawie umowy o pracę. Należy jednak zwrócić uwagę na wynikające z tego obowiązki względem organów składkowych. Za pracownika w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, z tym zastrzeżeniem, że gdy pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, to dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca.

Współpraca przy prowadzonej działalności gospodarczej 

Zgodnie z art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność uważa się: 

1. małżonka, 

2. dzieci własne, 

3. dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, 

4. rodziców, 

5. macochę i ojczyma, 

6. osoby przysposabiające, 

pod warunkiem, że osoby te pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. 

Aby uznać, że między pracownikiem a pracodawcą zachodzi relacja współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej muszą zostać spełnione następujące przesłanki: 

1. pokrewieństwo lub powinowactwo albo związek małżeński z osobą prowadzącą działalność gospodarczą; 

2. współpraca przy prowadzeniu firmy. We współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej nie wypisuje się doraźna pomoc małżonka w rozumieniu art. 23 ustawy z 25.02.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wzajemna pomoc oraz współdziałanie dla dobra rodziny stanowią bowiem przejaw realizacji obowiązków małżeńskich (wyrok SN z 18.05.2017 r., I UK 215/16);

3. prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego - na gruncie orzecznictwa za kryterium decydującym o wspólnym gospodarstwie domowym przyjmuje się wspólny budżet domowy oraz wspólne koszty prowadzenia jednego gospodarstwa, wspólny adres zamieszkania,  a także więź społeczno-gospodarcza między osobami bliskimi (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 21.12.2011 r., sygn. III AUa 724/2011)

Przedsiębiorca zatrudniający na podstawie umowy o pracę osoby najbliższe spełniające powyższe przesłanki zobowiązany jest do opłacania za nich składek tak jak za osoby współpracujące, a nie jak za pracowników. 

Współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej stanowi podstawę do podlegania ubezpieczeniom społecznym. Na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 12 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych osoby współpracujące przy prowadzeniu pozarolniczej działalności podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu. Dodatkowo osoby współpracujące mają prawo przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowemu, dzięki któremu mogą w razie choroby, czy macierzyństwa, uzyskać zasiłek chorobowy lub macierzyński. 

Stosownie do art. 66 ust. 1 pkt 1c ustawy z 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, osoby współpracujące z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność objęte są również obowiązkowo ubezpieczeniem zdrowotnym. Natomiast podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla tych osób stanowi kwota ustalana w oparciu o art. 81 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Do osób współpracujących nie mają zastosowania przepisy dotyczące możliwości opłacania składek na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych zasadach (tj. od 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę). Osoba współpracująca nie może skorzystać z ulgi na start a także z preferencyjnych składek ZUS. 

Może zdarzyć się też sytuacja, w której członek rodziny oprócz pomagania w działalności gospodarczej przedsiębiorcy jest także zatrudniony na umowę o pracę przez inny podmiot, gdzie osiąga wynagrodzenie wyższe lub równe minimalnemu. W takim przypadku, gdy składki ZUS są odprowadzane z tego tytułu przez innego pracodawcę, to w związku z pomaganiem w działalności przedsiębiorcy będzie odprowadzana za osobę najbliższą jedynie składka zdrowotna. 

W przeciwieństwie, aby członkowie najbliższej rodziny osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą nie byli traktowani, w rozumieniu przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, jak osoby współpracujące, nie powinni oni pozostawać we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, względnie mogą one w takim gospodarstwie pozostawać, o ile będą się legitymować statusem pracownika młodocianego, zatrudnionego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność w celu przygotowania zawodowego.

Prawo do wynagrodzenia

Niezależenie od wybranej formy zatrudnienia małżonka, nabędzie on prawo do wynagrodzenia. Przedsiębiorcy często zastanawiają się czy wynagrodzenie płatne osobom najbliższym może zostać uznane za koszt uzyskania przychodu dla przedsiębiorstwa.  Art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, stanowi, iż nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wartości własnej pracy podatnika, jego małżonka i małoletnich dzieci, a w przypadku prowadzenia działalności w formie spółki niebędącej osobą prawną - także małżonków i małoletnich dzieci wspólników tej spółki. 

Kosztem uzyskania przychodów jest wynagrodzenie małżonka podatnika i małoletnich dzieci podatnika, a w przypadku prowadzenia działalności w formie spółki niebędącej osobą prawną - także małżonków i małoletnich dzieci wspólników tej spółki, należne z następujących tytułów: 

1. stosunku pracy, 

2. osobiście wykonywanej działalności artystycznej, literackiej, naukowej, 

3. wykonywania usług, na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, 

4. umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich, 

5. lub z tytułu odbywania praktyk absolwenckich. 

Koszty związane z zatrudnieniem małżonka powinny zostać faktycznie poniesione, należycie udokumentowane i pozostawać w związku z prowadzoną działalnością. 

Nieodpłatne zatrudnienie małżonka 

Małżonek, może również świadczyć pracę na rzecz drugiego małżonka, nie otrzymując w zamian wynagrodzenia. Wówczas jednak po stronie osoby prowadzącej działalność gospodarczą powstanie przychód z tytułu nieodpłatnych świadczeń. Z uwagi jednak na pierwsza grupę podatkową, w której znajdują się małżonkowie, przychód ten jest zwolniony z opodatkowania.  

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2021 r. poz. 1162 t.j.).

• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2021 r.
  poz. 2105. t.j.).

• Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo Przedsiębiorców (Dz.U. z 2021 r. poz. 162 t.j.)

• Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 138 t.j.).

• Ustawa z dnia z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1285 t.j.).

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1359 t.j.).

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.

Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.