Zarząd i rada nadzorcza to organy pojawiające się w spółkach prawa handlowego. Ich członkowie z reguły otrzymują wynagrodzenie za swoją pracę – czy przepisy pozwalają jednak, aby takie działania mogły być wykonywane nieodpłatnie? Jak wyglądają zasady wynagradzania członków zarządu?
Organy w spółkach kapitałowych
Spółki kapitałowe (spółka z o.o., spółka akcyjna oraz prosta spółka akcyjna) mają odrębną osobowość prawną, co oznacza, że same zaciągają swoje zobowiązania i nabywają prawa. Takie podmioty nie są żywymi istotami, więc muszą działać poprzez odpowiednie organy, które dokonują w ich imieniu i na ich rzecz odpowiednich czynności prawnych. Spółki działają przede wszystkim poprzez zarząd lub radę nadzorczą, które podejmują istotne decyzje z punktu prowadzenia danej działalności gospodarczej.
Zgodnie z treścią art. 201 Kodeksu spółek handlowych zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Składa się on z 1 albo większej liczby członków. Do zarządu mogą być powołane osoby spośród wspólników lub spoza ich grona. Członek zarządu jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Uchwała wspólników lub umowa spółki może określać wymagania, jakie powinni spełniać kandydaci na stanowisko członka zarządu.
Z kolei art. 219 §1-4 ksh stanowi, że rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Rada nadzorcza nie ma prawa wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki. Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej należą:
- ocena sprawozdań spółki w zakresie ich zgodności z księgami, dokumentami i ze stanem faktycznym,
- ocena wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty,
- sporządzanie oraz składanie zgromadzeniu wspólników corocznego pisemnego sprawozdania z wyników ocen, o których mowa powyżej oraz pisemnego sprawozdania z działalności rady nadzorczej za ubiegły rok obrotowy (sprawozdanie rady nadzorczej).
W celu wykonania swoich obowiązków rada nadzorcza może badać wszystkie dokumenty spółki, dokonywać rewizji stanu majątku spółki oraz żądać od zarządu, prokurentów i osób zatrudnionych w spółce na podstawie umowy o pracę lub wykonujących na rzecz spółki w sposób regularny określone czynności na podstawie umowy o dzieło, umowy zlecenia albo innej umowy o podobnym charakterze sporządzenia lub przekazania wszelkich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień dotyczących spółki, w szczególności jej działalności lub majątku. Przedmiotem żądania mogą być również posiadane przez organ lub osobę obowiązaną informacje, sprawozdania lub wyjaśnienia dotyczące spółek zależnych oraz spółek powiązanych.
Odpłatność działań członków zarządu i rady nadzorczej
Przyjęło się powszechnie, że zasiadanie w zarządzie spółki lub jej radzie nadzorczej jest powiązane z prawem do otrzymywania stosownego wynagrodzenia. Pensje członków takich organów są co do zasady bardzo wysokie, a praktyczny zakres obowiązków zazwyczaj niewielki. Wysokość otrzymywanego wynagrodzenia uzasadniana jest zakresem odpowiedzialności takich osób, który w przypadku dużych spółek kapitałowych (posiadających wysoki kapitał zakładowy oraz osiągających duże roczne obroty) jest naprawdę spory.
Wysokość wynagrodzenia członka zarządu lub rady nadzorczej określa sama spółka, a dokładnie wspólnicy poprzez podjęcie odpowiedniej uchwały. Wysokość przyznanej pensji nie jest stała, co oznacza, że można ją modyfikować w dowolnym czasie, choć oczywiście będzie to wymagało podjęcia stosownej uchwały przez wspólników.
Zasiadanie w zarządzie lub radzie nadzorczej nie oznacza, że działania podejmowane w takich organach są zawsze odpłatne. Spółka może bowiem zadecydować, że sprawowanie tych funkcji będzie miało charakter społeczny, tj. z symbolicznym lub nawet zerowym wynagrodzeniem. Sam fakt powołania danej osoby na stanowisko członka zarządu lub rady nadzorczej nie rodzi więc obowiązku wypłaty żadnego świadczenia pieniężnego przez spółkę. Powołana osoba nie ma więc żadnego roszczenia o zapłatę, chyba że co innego będzie wynikało z umowy lub statutu danej spółki.
Przykład 1.
Umowa spółki z o.o. przewiduje, że wykonywanie funkcji członka zarządu będzie w pełni odpłatne – wynagrodzenie wynosi w tym przypadku 2000 zł miesięcznie. Pan Jan został powołany do zarządu w kwietniu 2022 roku, jednak ze względu na trudności finansowe spółki otrzymał on swoje pierwsze wynagrodzenie funkcyjne dopiero w lipcu 2022 roku. W tym przypadku panu Janowi służy roszczenie o zapłatę kwoty 6000 zł niewypłaconej pensji z tytułu sprawowania funkcji członka zarządu spółki.
Przykład 2.
Pani Ewa zasiada w radzie nadzorczej spółki z o.o. i z tego tytułu otrzymuje co miesiąc kwotę 3000 zł. Umowa spółki nie przewiduje jednak wypłaty żadnego świadczenia z tytułu sprawowania takiej funkcji, wynagrodzenie jest wypłacane zwyczajowo od kilku lat przez spółkę. Ze względu na problemy finansowe spółki w okresie od lutego do sierpnia 2022 roku pani Ewa nie otrzymywała żadnego wynagrodzenia z tytułu zasiadania w radzie nadzorczej. W tym przypadku nie służy jej roszczenie o zapłatę zaległej pensji, ponieważ taka nie jest w ogóle przewidziana w umowie spółki.
Przykład 3.
Pan Kamil zasiada w zarządzie spółki z o.o. i zgodnie z umową spółki otrzymuje z tego tytułu wynagrodzenie w wysokości 2000 zł miesięcznie. Księgowa spółki trzykrotnie pomyliła się i wypłaciła mężczyźnie zawyżoną pensję, tj. 3000 zł. W tym przypadku to spółce będzie służyć roszczenie o zwrot bezpodstawnie pobranej kwoty przez pana Kamila. Będzie musiał on oddać kwotę w wysokości 3000 zł, tj. 3 x 1000 zł wypłaconej nadwyżki.
Przykład 4.
Pani Monika zasiada w zarządzie spółki z o.o. i zgodnie z umową spółki otrzymuje z tego tytułu wynagrodzenie w wysokości 1000 zł miesięcznie. Ze względu na zwyczaje panujące w spółce oraz wysokie obroty kobieta otrzymywała dotychczas wyższe świadczenie pieniężne, tj. 2000 zł miesięcznie. Od sierpnia 2022 roku spółka wypłaca pani Monice kwotę 1000 zł miesięcznie, tj. bez uwzględniania pozaumownego dodatku do wynagrodzenia z tytułu sprawowanej funkcji. We wrześniu 2022 roku poprzez nieuwagę księgowej kobieta nie otrzymała jednak żadnego świadczenia. W tym przypadku służy jej roszczenie o zapłatę kwoty 1000 zł, tak jak wynika to z umowy spółki, a nie z przyjętego zwyczaju wcześniejszego wypłacania wyższej pensji.
Zasady wynagradzania członków zarządu i rady nadzorczej
Dzięki nowelizacji ksh zasady wynagradzania członków zarządu i rady nadzorczej spółek kapitałowych zostały doprecyzowane. Zgodnie z treścią art. 2031 ksh uchwała wspólników może ustalać zasady wynagradzania członków zarządu, w szczególności maksymalną wysokość wynagrodzenia, przyznawania członkom zarządu prawa do świadczeń dodatkowych lub maksymalną wartość takich świadczeń. Wynagrodzenie członków zarządu zatrudnionych na podstawie umowy o pracę lub innej umowy określa organ albo osoba powołana uchwałą zgromadzenia wspólników do zawarcia umowy z członkiem zarządu. Z kolei art. 2221 ksh wskazuje, że członkom rady nadzorczej może zostać przyznane wynagrodzenie. Wynagrodzenie określa umowa spółki lub uchwała wspólników. Członkom rady nadzorczej przysługuje zwrot kosztów związanych z udziałem w pracach rady.
Jak wynika z powyższego, ewentualna kwestia wynagrodzenia funkcyjnego z tytułu zasiadania w zarządzie lub radzie nadzorczej spółki jest uzależniona od woli wspólników, którzy w każdej chwili mogą zmienić obowiązujące w tym zakresie zasady.
Wyrok WSA w Gliwicach z 24 stycznia 2019 roku (sygn. akt IV SA/Gl 963/18)
„Pełnienie funkcji prezesa zarządu spółki prawa handlowego wyklucza uznanie jej za osobę bezrobotną. W przypadku pełnienia funkcji członka zarządu spółki istotne znaczenie ma nie to, czy takie czynności są wykonywane odpłatnie, lecz to, że na każdej z osób pełniących omawianą funkcję ciążą określone zadania, które muszą one wykonywać co do zasady osobiście”.
Podsumowanie
Zasiadanie w zarządzie lub radzie nadzorczej spółki kapitałowej nie musi być odpłatne, jeśli nie stanowi o tym umowa lub statut danej spółki, ewentualnie podjęta uchwała wspólników. Wynagrodzenie dla członka zarządu lub rady nadzorczej, a także jego dokładna wysokość jest uzależnione od zgodnej woli wspólników. Przyznane wynagrodzenie funkcyjne może być przy tym w każdej chwili zmienione lub odwołane.
