W kompetencji zarządu znajdują się wszelkie sprawy niezastrzeżone przepisami dla innych organów. Zarząd spółki prowadzi sprawy spółki, reprezentuje ją na zewnątrz, jest realizatorem zdolności do czynności prawnych spółki. Działa w imieniu spółki, każde jego działanie, zarówno o pozytywnym jak i negatywnym skutku dotyczy bezpośrednio spółki, a nie samego organu. Czynności podejmowane przez zarząd mogą skutkować powstaniem szkody w majątku spółki, ta jednak nie została pozbawiona środków do ich rekompensaty. Pojawia się zatem pytanie, w jakim zakresie odpowiada członek zarządu względem spółki? Czy odpowiedzialność członka zarządu obejmuje szkodę wyrządzoną na rzecz spółki?
Odpowiedzialność członka zarządu w rozumieniu KSH
Artykuł 293 KSH w § 1 reguluje odpowiedzialność członka zarządu, a także członka rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidatora za szkodę wyrządzoną spółce z o.o., w której pełnią tę funkcję, poprzez działanie lub zaniechanie zawinione i sprzeczne z prawem lub postanowieniami spółki. W ten sam sposób została uregulowana odpowiedzialność członków zarządu spółki akcyjnej w treści art. 483 KSH.
Aby odpowiedzialność członka zarządu mogła się zmaterializować powinny być spełnione następujące przesłanki:
- sprzeczne z prawem lub postanowieniami umowy działanie lub zaniechanie członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidatora;
- zawinione działanie lub zaniechanie;
- szkoda poniesiona przez spółkę;
- adekwatny związek przyczynowy między szkodą a bezprawnym i zawinionym działaniem osób w tym przepisie określonych.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 czerwca 2015 r. sygn. II CSK 554/14, określił, że przesłankami odpowiedzialności odszkodowawczej członka zarządu spółki są: niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków, szkoda, związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków a szkodą oraz zawinienie niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków.
Przed podjęciem kroków prawnych spółka w formie uchwały zgromadzenia wspólników w oparciu o art. 228 pkt 2 KSH powinna wyrazić wolę uzyskania odszkodowania. Uchwała jest wyrazem oświadczenia woli spółki, wyraża jej interes prawny oraz manifestuje potrzebę jego ochrony.
Przykład 1.
Jeżeli umowa spółki lub obowiązujący przepis prawa przewiduje obowiązek uzyskania zgody innego organu przed podjęciem czynności w imieniu spółki, a zarząd nie uzyska wymaganej zgody, jego członkowie będą ponosić działalność odszkodowawczą.
Sprzeczność działania członka zarządu z zasadami współżycia społecznego nie jest wystarczające do wszczęcia postępowania odszkodowawczego. Podobnie odpowiedzialności odszkodowawczej nie uzasadnia sprzeczność zachowania członka zarządu z uchwałą organu spółki.
Podstawą przypisania odpowiedzialności jest wina po stronie zobowiązanego. Wina powinna zostać przypisana konkretnemu członkowi zarządu, którego nawet najmniejszy stopień zawinienia pozwala na przypisanie odpowiedzialności.
Członek zarządu, a także członek rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności. Przedmiot kompetencji członka zarządu wymaga aby ten posiadał znajomość przepisów prawa, zasad funkcjonowania spółki, swoich praw i obowiązków, zasad wykonywania powierzonych funkcji, zasad zarządzania zasobami ludzkimi, ponadto działając w interesie spółki powinien kierować się starannością oraz uczciwością. Należyta staranność nie stanowi samodzielnej przesłanki odpowiedzialności, może jednak uzasadniać winę członka zarządu lub jej brak. W orzecznictwie uznaje się, że członek zarządu zawsze będzie traktowany jak profesjonalista, tym samym należy od niego wymagać więcej niż od przeciętnego uczestnika obrotu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19.04.2018 r. (sygn. I AGa 63/18).
Przykład 2.
Członek zarządu nie może zwolnić się z odpowiedzialności odszkodowawczej powołując się na nieznajomość stanu finansów spółki.
W październiku 2022 r. wejdzie w życie przepis określający kiedy należy uznać, że członek zarządu, a także członek rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator nie narusza obowiązku dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności. Członek zarządu dokłada mianowicie staranności, jeżeli:
- postępuje lojalnie wobec spółki,
- działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego,
- działa na podstawie właściwych w danej sytuacji informacji, analiz i opinii,
- dokonuje na ich podstawie starannej oceny.
Nowelizacja uwzględnia, że działania podejmowane przez członków zarządu obarczone są określonym ryzykiem gospodarczym. Prowadzący sprawy spółki członkowie zarządu podejmują różne decyzje, których skutki mogą być trudne do przewodzenia, mogą one przynieść korzyści jak i straty finansowe. Z uwagi na to że zostały wykazane przesłanki należytej staranności członkom zarządu znacznie łatwiej będzie wykazać, kiedy należyta staranność jest zachowana, co pozwoli uwolnić się od odpowiedzialności wobec spółki.
Niezależną przesłanką odpowiedzialności cywilnoprawnej członka zarządu jest szkoda w interpretacji kodeksu cywilnego. Zakres odpowiedzialności obejmuje wyrównanie uszczerbku jakiego doznała spółka na skutek zawinionego działania bądź zaniechania członka zarządu. Zobowiązany jest on do pokrycia rzeczywistej szkody spółki jak i wyrównania utraconych korzyści, których spółka nie uzyskała, a mogłaby osiągnąć.
Zakres odpowiedzialności nie ulega zmianie nawet wówczas gdy członek zarządu pozostaje ze spółką w stosunku pracy. W tym przypadku nie znajdują zastosowania przepisy kodeksu pracy kwotowo ograniczające odpowiedzialność pracownika.
Naprawienia szkody może domagać się podmiot poszkodowany, czyli spółka, wówczas na zasadach określonych w kodeksie cywilnym występuje z powództwem o jej naprawienie. Jeśli jednak spółka nie podejmie działań przeciwko członkowi zarządu, może to zrobić każdy ze wspólników, niezależnie od przysługującego mu udziału w kapitale zakładowym spółki. Warunkiem dopuszczalności takiego powództwa jest aby w ciągu roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, z odpowiednim powództwem nie wystąpiła sama spółka.
Zarówno spółka jak i pojedynczy wspólnik, dochodząc odszkodowania zobowiązani są do wykazania wysokości szkody, niezgodnego z prawem lub postanowieniami umowy działania lub zaniechania członka zarządu oraz związek przyczynowy pomiędzy szkodą w tym działaniem lub zaniechaniem. Wina członka zarządu objęta jest domniemaniem, dlatego nie trzeba jej udowadniać.
Okoliczności wyłączające odpowiedzialność członka zarządu
Aby członek zarządu mógł zwolnić się z odpowiedzialności powinien wykazać, że nie ponosi winy w powstaniu szkody. Odpowiedzialność nie zostaje wyłączona przez zgodę innego organu spółki na podjęcia lub zaniechanie określonej czynności. Uchwała organu spółki nie stanowi okoliczności wyłączającej jego odpowiedzialność. Jeżeli uchwala nakazuje podjęcie czynności sprzecznej z ustawą lub umową spółki członek zarządu powinien dążyć do jej uchylenia bądź stwierdzenia nieważności. Członkowie zarządu nie zwolnią się z odpowiedzialności, tłumacząc, że wykonują tylko polecenia innych organów.
Zgodnie z art. 212 § 1 KSH spółka dominująca może wydać spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek wiążące polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki, jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek oraz przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Wykonanie wiążącego polecenia spółki dominującej na podstawie art. 215 § 1 KSH, prowadzi do wyłączenia odpowiedzialności członka zarządu spółki zależnej. Stanowisko to budzi zastrzeżenia, wskazując że spółka zależna może podjąć uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia jeżeli jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością tej spółki lub jeżeli istnieje obawa że jest ono sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie dwóch lat, licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę, chyba że umowa albo statut spółki stanowi inaczej.
Odmowa wykonania wiążącego polecenia, wymaga uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek. Zarząd, powinien zatem podjąć czynności zmierzające do odmowy wykonania wiążącego polecenia, jeżeli jest ono sprzeczne z interesem spółki. Ich zaniechanie może być podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej.
Członkowi zarządu może zostać udzielone przez spółkę absolutorium. Członek zarządu, wobec którego spółka wystąpiła z roszczeniem o odszkodowanie, wcześniej przyznając mu absolutorium, może podnieść zarzut wygaśnięcia odpowiedzialności. Nie ma ono charakteru bezwzględnego, nie wyłączy ono odpowiedzialności wówczas gdy z powództwem o odszkodowanie wystąpi wspólnik, a nie spółka. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 kwietnia 2019 r. sygn. II CSK 295/18 wskazał, że wyrażona w absolutorium akceptacja całokształtu znanej i ujawnionej wspólnikom działalności członka zarządu spółki z o.o. w rozpatrywanym roku obrotowym jest równoznaczna z wyłączeniem dochodzenia przez spółkę względem niego roszczeń odszkodowawczych w tym zakresie, chyba że uchwała o udzieleniu absolutorium została powzięta na podstawie nieprawdziwych lub niepełnych informacji, co nie pozwoliło wspólnikom na dokonanie właściwej oceny działalności piastuna.
Niezależnie od powyższego spółka może się zrzec roszczenia o odszkodowanie. Zgodnie z art. 508 Kodeksu cywilnego zwolnienie z długu skutkuje wygaśnięciem zobowiązania. Aby zrzeczenie byłoby skuteczne zgromadzenie wspólników powinno podjąć odpowiednią uchwałę. Jeżeli jednak z roszczeniem o naprawę szkody wystąpił wspólnika podniesienie zarzutu zrzeczenia się roszczenia odszkodowawczego przez spółkę może okazać się nieskuteczne.
Podstawa prawna
- Ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1467 t.j)
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2022 r. poz. 1360 t.j.)
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
