Zakres możliwości działania prokurenta i członka zarządu spółki w praktyce może być bardzo podobny. Uprawnienia członka zarządu wynikają z Kodeksu spółek handlowych, a uprawnienia prokurenta z udzielonej mu przez spółkę prokury. W praktyce może powstać problem, czy możliwe jest łączenie funkcji członka zarządu i prokurenta? Wyjaśniamy!
Prokurent – kim jest?
Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokura powinna być pod rygorem nieważności udzielona na piśmie.
Prokurentem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych.
Prokura może być udzielona kilku osobom łącznie (prokura łączna) lub oddzielnie. Prokura może obejmować umocowanie także albo wyłącznie do dokonywania czynności wspólnie z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania handlowej spółki osobowej. Prokurę można ograniczyć do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa (prokura oddziałowa).
Kierowane do przedsiębiorcy oświadczenia lub doręczenia pism mogą być dokonywane wobec jednej z osób, którym udzielono prokury.
Prokura nie może być przeniesiona. Prokurent może ustanowić pełnomocnika do poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności.
Prokura może być w każdym czasie odwołana. Wygasa ona wskutek wykreślenia przedsiębiorcy z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, a także ogłoszenia upadłości, otwarcia likwidacji oraz przekształcenia przedsiębiorcy. Prokura wygasa także wraz ze śmiercią prokurenta. Utrata przez przedsiębiorcę zdolności do czynności prawnych nie powoduje jednak wygaśnięcia prokury.
Udzielenie i wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego.
Członek zarządu – najważniejsze informacje
Zarząd prowadzi sprawy spółki i ją reprezentuje. Składa się z jednego albo większej liczby członków.
Członek zarządu jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Uchwała wspólników lub umowa spółki może określać wymagania, jakie powinni spełniać kandydaci na stanowisko członka zarządu.
Uchwała wspólników lub umowa spółki może określać, że członek zarządu jest powoływany przez radę nadzorczą po przeprowadzeniu postępowania kwalifikacyjnego. W powyższym przypadku uchwała wspólników lub umowa spółki może także wskazywać szczegółowe zasady i tryb przeprowadzania postępowania kwalifikacyjnego na stanowisko członka zarządu.
Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, sposób reprezentowania określa umowa spółki. Jeśli umowa spółki nie zawiera żadnych postanowień w tym przedmiocie, do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem.
Oświadczenia składane spółce oraz doręczenia jej pism mogą być dokonywane wobec jednego członka zarządu lub prokurenta.
Łączenie funkcji członka zarządu i prokurenta
Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych członkiem rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej nie może być:
- członek zarządu;
- prokurent;
- likwidator;
- kierownik oddziału lub zakładu;
- zatrudniony w spółce główny księgowy;
- zatrudniony w spółce radca prawny lub adwokat.
Analogiczną zasadę stosuje się również do innych osób, które podlegają bezpośrednio członkowi zarządu albo likwidatorowi.
Zgodnie z orzecznictwem: „Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, uprawniony według umowy spółki do jej reprezentowania łącznie z drugim członkiem zarządu, może być ustanowiony pełnomocnikiem do czynności określonego rodzaju” [Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 24 kwietnia 2014 roku, III CZP 17/14]. Duże wątpliwości budzi natomiast udzielenie członkowi zarządu tzw. pełnomocnictwa ogólnego – do wszystkich czynności w imieniu spółki.
Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego nie ma podstaw prawnych, aby członek zarządu mógł zostać prokurentem. Sąd Najwyższych twierdzi, że: „Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że członek zarządu jest osobą, której zachowanie traktowane jest jako zachowanie samej spółki. Ma to daleko idące skutki, gdyż jego zachowanie może być uznane za zachowanie samej spółki nie tylko przy dokonywaniu przez nią czynności prawnych, ale także brane pod uwagę przy ocenie odpowiedzialność spółki z tytułu czynów niedozwolonych lub bezpodstawnego wzbogacenia. Taka pozycja prawna członka zarządu jest źródłem nałożenia na niego licznych obowiązków oraz – w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – szczególnej odpowiedzialności za jej zobowiązania w razie niezgłoszenia spółki na czas do upadłości (art. 299 ksh). Prokurent natomiast jest pełnomocnikiem, czyli osobą umocowaną do dokonywania czynności prawnych za spółkę. Jego zachowanie nie jest więc zachowaniem samej spółki, dlatego można je przypisywać spółce tylko w takim zakresie, jaki wynika z udzielonego mu pełnomocnictwa. Zachowanie prokurenta, tak jak każdego pełnomocnika, jest w zasadzie irrelewantne z punktu widzenia czynów, które możemy przypisać spółce. Nie ma również racjonalnych powodów, aby udzielać prokury członkowi zarządu. Członek zarządu jest z mocy ustawy uprawniony do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania (art. 201 i 368 ksh). Prokurent natomiast jest umocowany tylko do dokonywania czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa (109(1) kc). Ponadto jego umocowanie nie obejmuje czynności zbycia przedsiębiorstwa oraz dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości, gdyż dla takich czynności wymagane jest pełnomocnictwo do poszczególnych czynności (art. 109(3) kc). Pozbawione sensu byłoby udzielanie prokury członkowi zarządu, gdyż to, co uzyskiwałby na mocy prokury i tak wchodzi w zakres jego uprawnień do reprezentowania spółki. Podobne argumenty przemawiają przeciwko udzielaniu prokury wspólnikowi handlowej spółki osobowej, któremu przysługuje uprawnienie do reprezentacji spółki” [Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 30 stycznia 2015 roku, III CZP 34/14].
W innym z kolei wyroku Sąd Najwyższy wskazał, iż: „[…] należy zwrócić uwagę, że dopuszczalność ustanowienia pełnomocnikiem spółki członka jej zarządu nie została ustawowo wyłączona; brak ustawowego zakazu udzielenia takiego umocowania. Ponadto, obowiązują uregulowania ustawowe pozwalające na przyjęcie, że system prawny dopuszcza możliwość udzielenia pełnomocnictwa członkowi zarządu osoby prawnej, a więc także spółki kapitałowej. Wskazać należy tutaj art. 55 § 1 Prawa spółdzielczego dopuszczający wyraźnie możliwość udzielenia jednemu z członków zarządu pełnomocnictwa do dokonywania czynności prawnych związanych z kierowaniem bieżącą działalnością gospodarczą spółdzielni lub jej wyodrębnionej organizacyjnie i gospodarczo jednostki, a także pełnomocnictwa do dokonywania czynności określonego rodzaju lub czynności szczególnych. Do podobnych wniosków prowadzą uregulowania zawarte w art. 57 ust. 1 ustawy z 5.6.1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. Nr 91, poz. 576 ze zm.) i art. 50 ustawy z 25.9.1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. Nr 24, poz. 122 ze zm.). Odwołać się także należy do uregulowań zawartych w samym Kodeksie spółek handlowych, przy czym uczynić to należy w dwojaki sposób. Po pierwsze, do art. 205 § 3 KSH, z którego wynika możliwość udzielenia prokury także członkowi zarządu, a po drugie, do art. 214 i art. 243 § 3 KSH, z których wynika, że zakazy pełnienia przez członków zarządu spółki określonych funkcji czy podejmowania określonych działań zostały w ustawie wyraźnie przewidziane” [Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 23 sierpnia 2006 roku, III CZP 68/06].
W tym wyroku Sąd Najwyższy wyraźnie stwierdził, że dopuszczenie możliwości udzielania pełnomocnictwa jednemu z członków zarządu spółki nie prowadzi do obejścia prawa.
