Udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością stanowi prawo majątkowe. Spółka ma osobowość prawną, nie jest zatem uzależniona od osób, które ją tworzyły. Ogólnie rzecz biorąc, udziałowcy mogą swobodnie rozporządzać swoimi udziałami, chyba że w umowie spółki określono coś innego. W praktyce wspólnicy często wprowadzają wymóg uzyskania zgody spółki na zbycie udziałów. Oznacza to wówczas, że zgoda na zbycie udziałów wyrażona przez właściwy organ – zazwyczaj zarząd – jest konieczna. Brak akceptacji organu sprawia, że umowa sprzedaży staje się nieważna.
Zasada swobody zbywania udziałów w spółce z o.o.
Co do zasady udział w spółce z o.o. jest zbywalny i dziedziczny. Udziałowcy mogą zatem swobodnie nim rozporządzać. Umowa spółki może to jednak ograniczyć. Jak czytamy w art. 182 § 1 Kodeksu spółek handlowych (ksh), zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć. Zatem przepis wskazuje, że w umowie spółki można:
- uzależnić zbycie udziałów od zgody spółki,
- w inny sposób ograniczyć ich zbywalność.
To ograniczenie wprowadzone przez ustawodawcę ma na celu ochronę spółki przed niechcianą zmianą składu osobowego wspólników. Mimo braku osobowego charakteru spółki, to jej funkcjonowanie jest uzależnione od działania jej poszczególnych organów, w szczególności zgromadzenia wspólników oraz zarządu. Nowy udziałowiec powinien zatem „pasować” do reszty składu właścicielskiego.
Kiedy wymagana jest zgoda na zbycie udziałów?
Zasada generalna mówi, że zbycie udziałów jest swobodne i zależne wyłącznie od woli ich posiadacza. To on samodzielnie decyduje, co z takimi udziałami zrobi. Może je zatem sprzedać w całości lub części, darować, a także zastawić. Wspólnicy mogą to jednak ograniczyć i uzależnić sprzedaż udziałów od zgody określonego organu, np. zarządu. Warto dodać, że zgoda może być konieczna nie tylko na sprzedaż udziałów, lecz także na darowiznę, zamianę czy aport.
Zatem zgoda na zbycie udziałów jest wymagana wyłącznie w sytuacji, gdy umowa spółki wprost tak stanowi. Brak odpowiedniego postanowienia w umowie oznacza, że wspólnik może sprzedać swoje udziały bez konieczności uzyskiwania zgody.
Przykład 1.
Jeśli w umowie spółki znajduje się zapis typu: „Zbycie udziałów wymaga uprzedniej zgody spółki, udzielonej w formie uchwały zarządu, pod rygorem nieważności”, wówczas bez podjęcia uchwały nie można skutecznie zbyć udziałów.
Kto udziela zgody?
To, kto dokładnie wyraża zgodę na zbycie udziałów, zależy od tego, co zostało zapisane w umowie. Najczęściej wskazuje się w niej jednak samą spółkę, a w praktyce – zarząd. W końcu to on jest odpowiedzialny za prowadzenie spraw spółki i ma największą wiedzę o tym, co dzieje się w firmie oraz jakie działania będą najlepsze dla jej dalszego rozwoju. Jeżeli jednak umowa spółki nie przewiduje, który z organów ma wyrazić zgodę, poczytuje się to – zgodnie z art. 182 § 3 ksh – jako wymóg wyrażenia zgody przez zarząd.
Co, jeżeli spółka nie wyrazi zgody?
Brak zgody ze strony spółki (zarządu) to jeszcze nie koniec. W takiej sytuacji wspólnik, który planuje sprzedać udziały, może skorzystać z drogi sądowej. Ma on wówczas prawo wystąpić do sądu rejonowego, wydziału gospodarczego – Krajowego Rejestru Sądowego właściwego miejscowo dla siedziby spółki z wnioskiem o wyrażenie zgody na sprzedaż udziałów. W uzasadnieniu takiego pisma musi on wskazać „ważne powody”. Czym jednak one są, Kodeks spółek handlowych nie definiuje.
W piśmiennictwie przyjmuje się, że do sądu należy ocena ważnych powodów po stronie wspólnika, a nie nabywcy udziału. Uzasadnione jest to tym, że celem postępowania jest zwolnienie wspólnika od ograniczeń zbycia udziału przewidzianych w umowie spółki. Sąd powinien się także kierować względami spółki, które przesądziły o odmowie zarządu na udzielenie zgody na zbycie udziału. Sąd powinien jednak uwzględnić, że interes spółki w dużej mierze chroniony jest przez możliwość wskazania nabywcy udziału. Jeżeli sąd zezwala na zbycie udziału, to spółka ma uprawnienie do wskazania nabywcy udziału w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy. Spółce, a także wspólnikowi, przysługuje uprawnienie do złożenia wniosku o oznaczenie przez sąd rejestrowy ceny nabycia i terminu jego zapłaty. Sąd, wyznaczając te warunki, może zasięgać opinii biegłego. Jeżeli nabywca wskazany przez spółkę nie uiści ceny w terminie wskazanym przez sąd, to wspólnik może swobodnie rozporządzić udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału (por. red. Pinior/Strzępka 2024/Strzępka/Zielińska, art. 182 ksh).
W jakiej formie wyrażana jest zgoda na zbycie udziałów?
Zgoda na zbycie udziałów przyjmuje formę pisemnego oświadczenia woli danego organu spółki (domyślnie – zarządu). Forma pisemna jest wymagana także w przypadku odmowy wyrażenia akceptacji.
Od powyższej zasady istnieje wyjątek, który obejmuje spółki jednoosobowe, w których jedyny wspólnik jest jednocześnie jedynym członkiem zarządu. Wówczas udzielenie zgody spółki będzie wymagało zachowania formy aktu notarialnego. Zgodnie z art. 210 § 2 ksh o dokonaniu takiej czynności prawnej notariusz zawiadamia sąd rejestrowy za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Nie trzeba zatem już tego samodzielnie zgłaszać do KRS.
Standardowa uchwała spółki (zarządu) nie wymaga formy aktu notarialnego, wystarczy ta pisemna. Jednakże późniejsza umowa sprzedaży udziałów musi być już zawarta co najmniej w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (może być również forma aktu notarialnego).
Jak uzyskać zgodę na zbycie udziałów?
Proceduralnie czynność prawna w przedmiocie zbycia udziałów jest w miarę prosta. Przede wszystkim zbycie udziału bez wymaganej umową spółki zgody nie powoduje, że czynność taka zostaje dotknięta bezskutecznością zawieszoną. To zaś oznacza, że zgoda może zostać udzielona zarówno przed dokonaniem, jak i po dokonaniu sprzedaży udziałów. Jeżeli zbycie nastąpi przed wyrażeniem zgody, to sprzedaż będzie skuteczna dopiero po podjęciu odpowiedniej decyzji przez wskazany w umowie spółki organ.
Przepisy Kodeksu spółek handlowych nie wskazują, jaki jest termin na udzielnie zgody przez spółkę. Wspólnik może jednak go wyznaczyć. Wówczas to bezskuteczny upływ terminu będzie jednoznaczny z odmową udzielenia akceptacji na zbycie udziału (nie mamy tutaj do czynienia z „milczącą zgodą”).
Uchwała powinna być podjęta przez zarząd w głosowaniu (o ile organ ten jest wieloosobowy), zwykłą większością głosów, chyba że umowa spółka reguluje to w inny sposób.
Co, gdy spółka nie wyrazi zgody na zbycie udziałów?
Brak zgody spółki na zbycie udziałów, jeżeli taka jest wymagana przez umowę spółki, powoduje nieważność czynności prawnej. Oznacza to, że umowa sprzedaży udziałów jest nieważna i nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Jeżeli wyrażenie braku zgody nastąpiło po dokonaniu zbycia, czynność ta jest nieważna od samego początku, nie zaś od chwili podjęcia decyzji przez zarząd.
Jeśli wspólnik uważa, że spółka bezzasadnie odmawia mu zgody, może – jak wspominaliśmy już wcześniej – zwrócić się do sądu rejestrowego o wydanie stosownego zezwolenia.
Sprzedaż udziałów wbrew umowie spółki może ponadto rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą udziałowca (sprzedawcę) względem spółki lub pozostałych wspólników.
Zgoda na zbycie udziałów - jak powinna zostać wyrażona?
Przejdźmy do kwestii najważniejszej w omawianym temacie, tj. jak ma wyglądać zgoda na zbycie udziałów wyrażana przez zarząd. Przede wszystkim powinna mieć formę pisemną. Co do treści, to nie ma tutaj żadnego wzoru ustalonego z góry przez prawodawcę. Poniżej przedstawimy, jak taka uchwała może wyglądać:
