Otwarty rynek światowy, w szczególności ten europejski, sprawia, że wiele umów zawieranych przez rodzimych przedsiębiorców jest w walucie obcej. Wpływ na to ma również stabilność walut o znaczeniu globalnym. Kontrahenci, aby nie stracić na interesie, niejednokrotnie wolą rozliczać się w dolarze, euro czy funcie. Czasami jednak okazuje się, że lepszym rozwiązaniem będzie zmiana waluty świadczenia pieniężnego i spłacenie długu w polskich złotych. Jeżeli strony nie zapiszą w umowie takiej możliwości, może pojawić się problem, Kodeks cywilny na taką zmianę pozwala bowiem jedynie dłużnikowi. Czy jednak w sytuacji, gdy dłużnik spóźnia się ze spłatą, wierzyciel może żądać zaspokojenia go w PLN?
W Polsce pierwszeństwo ma waluta polska
Rozważając kwestię tego, czy świadczenie, które w umowie zostało wyrażone w walucie obcej, powinno być zmieniane przez kontrahentów, uznać należy, że nie. W interesach ważne jest zaufanie, rzetelność oraz uczciwość. Jeżeli strona zobowiązała się, że spłaci partnera biznesowego w określony sposób, powinna tego dokonać. W innym wypadku okaże swój brak profesjonalizmu.
To jednak jedynie dobre praktyki biznesowe, nie są one wiążące. Tym bardziej że przepisy prawa cywilnego pozwalają dłużnikowi na zmianę waluty świadczenia pieniężnego z tej obcej na polską. W art. 358 § 1 Kodeksu cywilnego (kc) wskazano, iż w przypadku, gdy przedmiotem zobowiązania podlegającego wykonaniu na terytorium RP jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej. Wyjątkiem są jednak sytuacje, w których spełnienie świadczenia wyłącznie w walucie obcej zostało zastrzeżone przez ustawę, orzeczenie sądu lub umowę.
Trzeba jednak pamiętać, że powyższe odnosi się wyłącznie do „zobowiązania pieniężnego”, a więc takiego, którego przedmiotem jest świadczenie pieniężne. Za takie zobowiązanie uznaje się również zobowiązanie niepieniężne z zastępczym świadczeniem pieniężnym. Jeżeli zatem przedmiot umowy nie ma charakteru pieniężnego, ale umowa lub ustawa przewidują, że dłużnik swoje świadczenie może spełnić w pieniądzu, tutaj również waluta świadczenia może zostać zmieniona.
Zmiana waluty świadczenia pieniężnego – ale tylko dla dłużnika
Wspomniany przepis 358 kc stanowi, że w sytuacji, gdy zobowiązanie zostało określone w walucie obcej (np. dolar, euro), dłużnik może je spełnić w walucie polskiej. Dla dłużnika przysługuje zatem upoważnienie przemienne. Cały czas obowiązuje go wskazana w umowie waluta obca, ale prawo daje mu możliwość zwolnienia się z długu poprzez zapłatę odpowiedniej kwoty przeliczonej na walutę polską.
Co istotne, wierzyciel nie może negować prawa dłużnika do zaspokojenia jego wierzytelności w PLN. Nie może zatem nie przyjąć świadczenia, inaczej popadnie w zwłokę. To z kolei uprawnia dłużnika do żądania odszkodowania, jeżeli zachowanie wierzyciela spowoduje szkodę w jego majątku.
Sposób spełnienia świadczenia pieniężnego
Spełnienie świadczenia pieniężnego może nastąpić w formie gotówkowej lub też w formie bezgotówkowej, tj. przy użyciu pieniądza elektronicznego. Co do zasady sposób wybiera dłużnik, a wierzyciel ma obowiązek przyjąć świadczenie. Przy czym powyższe może zostać określone przez strony w umowie, wówczas dłużnika będą obowiązywały unormowania umowne.
Trzeba również pamiętać, że w stosunkach gospodarczych między przedsiębiorcami istnieją limity płatności gotówkowych. Zgodnie z art. 19 Prawa przedsiębiorców, jeżeli transakcja odbywa się między przedsiębiorcami, a jej jednorazowa wartość przekracza 15 000 zł lub równowartość tej kwoty wyrażonej w walucie obcej, płatność musi odbyć się w formie bezgotówkowej. Nie ma tutaj znaczenia, na ile płatności strony rozłożą wykonanie zobowiązania.
Przykład 1.
Pan Jan w ramach prowadzonej działalności gospodarczej zawarł z ABC sp. z o.o. umowę sprzedaży samochodu osobowego. Cena auta to 25 tys. zł. Spłata została podzielona na dwie miesięczne raty po 12,5 tys. zł. Pan Jan, jak twierdzi, preferuje wyłącznie gotówkę. Czy Spółka powinna przyjąć od niego taką formę zapłaty?
Nie, wartość transakcji wynosi bowiem więcej niż 15 tys. zł (25 tys. zł), nie ma znaczenia, że pojedyncze płatności w jej ramach opiewają na 12,5 tys. zł. Spółka nie powinna przyjmować od pana Jana płatności w gotówce, gdyż wówczas dojdzie do naruszenia art. 19 Prawa przedsiębiorców.
Zmiana waluty świadczenia a przelicznik walutowy
Ustawa daje dłużnikowi prawo wyboru co do waluty wykonania zobowiązania pieniężnego. Zmiana waluty świadczenia wymaga jednak odpowiedniego przeliczenia kwot określonych w walutach obcych na złote.
Przede wszystkim, strony w umowie mogą przewidzieć taką ewentualność i wskazać, w jaki sposób dłużnik będzie musiał przeliczyć kurs walut. Jeżeli jednak taki zapis w kontrakcie się nie znajdzie, należy skorzystać z § 2 art. 358 kc. Zgodnie z przepisem wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia. NBP nie ogłasza jednak kursów walut codziennie, zatem w sytuacji, gdy w dniu wymagalności roszczenia kurs NBP nie był ustalony, dłużnik powinien korzystać z ostatniego wskazania Narodowego Banku sprzed dnia wymagalności roszczenia.
Powyższa zasada może jednak ulec zmianie, jeżeli dłużnik spóźni się ze spłatą. W takim wypadku bowiem wierzyciel ma prawo żądać zapłaty kwoty w złotych według kursu średniego NBP nie z dnia wymagalności roszczenia, ale z dnia, w którym zapłata została dokonana. Rozwiązanie to zostało wprowadzone w celu ochrony interesów wierzycieli. Dłużnik mógłby bowiem specjalnie ominąć termin wymagalności świadczenia w celu wyczekania korzystniejszych dla siebie zmian kursowych. Mógłby opóźniać zapłatę, jeżeli kurs waluty obcej, którą posiada, szybko rośnie. W takim wypadku nawet odsetki ustawowe mogłyby nie zrekompensować wierzycielowi strat spowodowanych zmianami w kursie. Wierzyciel ma prawo skorzystania z powyższego rozwiązania zawsze, również wtedy, gdy opóźnienie nie wynika z winy dłużnika.
Przykład 2.
Pani Maria pożyczyła panu Tomaszowi 5 tys. euro 1 kwietnia 2020 roku. Spłata miała nastąpić w ciągu następnych 12 miesięcy, tj. do 31 marca 2021 roku. Pan Tomasz spóźnił się jednak i oddał pani Marii pieniądze dopiero po 15 miesiącach, tj. 30 czerwca 2021 roku. Spłata została dokonana w walucie polskiej po przeliczeniu kursu walut z dnia wymagalności (nie spłaty). Czy pan Tomasz mógł w ten sposób przewalutować kwotę pożyczki?
Tak, pan Tomasz zrobił to zgodnie z art. 358 § 2 kc. Przeliczenie waluty z dnia dokonania zapłaty jest opcją, z której może skorzystać wierzyciel. Jeżeli zatem pani Maria nie zażądała powyższego od pana Tomasza, kwota spłaty oraz sposób przeliczenia są prawidłowe.
Czy wierzyciel może wymagać spłaty w walucie polskiej?
Przepis art. 358 § 3 kc może być mylący, wskazuje bowiem, że jeśli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia w walucie polskiej według kursu średniego NBP z dnia, w którym zapłata jest dokonywana. Jest to często rozumiane w ten sposób, że w przypadku, gdy dłużnik popadł w zwłokę z zapłatą, to wierzyciel może nakazać mu dokonanie spłaty długu w walucie polskiej. Jest to błędna interpretacja. Przepis ten wskazuje jedynie, że w przypadku, gdyby dłużnik zdecydował się dokonać zmiany waluty świadczenia, wówczas wierzyciel może żądać przewalutowania długu z dnia spełnienia świadczenia.
Potwierdza to aktualna linia orzecznicza, zgodnie z którą, jeżeli dłużnik nie dokonał wyboru waluty polskiej, wierzycielowi nie przysługuje uprawnienie do dokonania tego wyboru za dłużnika, nawet jeśli ten nie spełnił świadczenia w terminie. Uprawnienie do zapłaty w złotych polskich jest przywilejem dłużnika, także tego, który nie świadczy na czas. Dłużnik zawsze zachowuje prawo do tego, żeby zapłacić w walucie, na jaką zobowiązanie opiewa. Wierzyciel w przypadku opóźnienia w zapłacie otrzyma więc dług w walucie obcej powiększony o odsetki za opóźnienie, co powinno zaspokoić jego interes. Jeśli natomiast wierzyciel chce zastrzec także dla siebie uprawnienie do żądania zapłaty w walucie polskiej, musi je wprowadzić do treści zobowiązania (umowy), gdyż sam art. 358 kc takiego prawa mu nie przyznaje. Omawiany przepis nie umożliwia zatem wierzycielowi zmiany waluty bez zgody dłużnika.
Unormowana w art. 358 kc zasada walutowości pozwala na wyodrębnienie sytuacji, gdy dłużnik spełnia świadczenie w terminie oraz gdy spełnia je, pozostając w zwłoce. Do pierwszej sytuacji odnosi się art. 358 § 1 kc, stanowiąc, że jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej. Powyższa regulacja wskazuje jednoznacznie, że prawo wyboru waluty ma jedynie dłużnik, a zatem wierzyciel nie może żądać spełnienia świadczenia w walucie polskiej. Z kolei w wypadku, gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązania wyrażonego w walucie obcej i pozostaje w zwłoce, art. 358 § 2 kc należy interpretować w ten sposób, że w razie zwłoki dłużnika w spełnieniu świadczenia w wykonaniu zobowiązania, którego przedmiotem jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, wierzyciel ma prawo wyboru kursu, według którego jest określona wartość waluty obcej, ale tylko w sytuacji, gdy dłużnik dokona wyboru waluty polskiej (por. wyrok SO w Poznaniu z 9 lipca 2024 roku, sygn. akt: IX GC 225/23).
Polecamy:
