W polskim systemie prawnym obowiązuje całkowite zwolnienie od podatku od darowizn i spadków. Skorzystanie z niego sprawia, że nie trzeba płacić żadnego podatku i to niezależnie od otrzymanej kwoty. Ze zwolnienia mogą jednak skorzystać tylko osoby bliskie darczyńcy (spadkodawcy), o ile spełnią określone warunki. Zwolnienie od podatku od darowizn pieniężnych wywołuje w praktyce wątpliwości.
Dla kogo zwolnienie od podatku od darowizn?
Ze zwolnienia od podatków od darowizn mogą skorzystać wskazane w ustawie osoby bliskie dla darczyńcy (z tzw. "zerowej grupy"), tj. jego:
- małżonek,
- zstępni (np. dziecko, wnuk),
- wstępni (np. rodzice),
- pasierb,
- rodzeństwo,
- ojczym oraz macocha.
Przepisy podatkowe należy interpretować w sposób ścisły, co powoduje, że z tego zwolnienia nie mogą skorzystać inne osoby niż wskazane powyżej.
Przykład 1:
Rodzic zastępczy dokonał darowizny na rzecz dziecka. Całkowite zwolnienie od podatku od darowizn nie ma zastosowania, bo rodzic zastępczy nie jest wstępnym dziecka.
Zawiadomienie urzędu skarbowego - SD-Z2
Pierwszym warunkiem, które podatnik musi spełnić, aby skorzystać ze zwolnienia od podatku od darowizn jest terminowe zawiadomienie właściwego urzędu skarbowego o otrzymaniu darowizny. Musi to zrobić w terminie sześciu miesięcy od powstania obowiązku podatkowego. W przypadku umowy darowizny obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego. W większości sytuacji strony nie zawierają umowy darowizny w tej formie, często takie porozumienie ma charakter ustny. W takiej sytuacji obowiązek podatkowy powstaje z chwilą przekazania pieniędzy. Zawiadomienie należy złożyć na urzędowym formularzu o symbolu SD-Z2. Bez złożenia tego formularza nie nastąpi zwolnienie od podatku od darowizn.
Obowiązek zgłoszenia darowizny w najbliższej rodzinie nie obejmuje przypadków, gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych (czyli w tym przypadku w wyniku darowizny pieniędzy), nie przekracza kwoty 9.637 zł.
Darowizna w formie aktu notarialnego
Podatnik również nie musi dokonywać zgłoszenia darowizny, jeśli nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron. Nie można przecież wykluczyć sytuacji, że z różnych względów, strony umowy darowizny będą chciały ją mocno sformalizować (pomijając przypadki, gdy obowiązek zachowania formy aktu notarialnego wynika z przepisów, np. w przypadku darowizny nieruchomości). W takiej sytuacji obowiązek zawiadomienia urzędu skarbowego o darowiźnie spoczywa na notariuszu. Zwolnienie od podatku od darowizn nie wymaga wtedy dodatkowo zgłaszania darowizny przez obdarowanego w urzędzie skarbowym.
Udokumentowanie otrzymania pieniędzy
Drugim warunkiem, o którym podatnik musi pamiętać, aby nastąpiło zwolnienie od podatku od darowizn – w przypadku darowizny środków pieniężnych – jest udokumentowanie ich otrzymania dowodem przekazania:
- na rachunek płatniczy nabywcy,
- na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej,
- przekazem pocztowym.
Nie jest jednak konieczne, aby wpłata nastąpiła na rachunek, którego posiadaczem jest obdarowany czy nawet z rachunku bankowego, którego posiadaczem jest darczyńca. Wystarczy, że podatnik udokumentuje fakt i wysokość darowizny dowodem wpłaty na rachunek bankowy i bez znaczenia będzie, czy wpłaty w kasie banku dokonał darczyńca, czy obdarowany, który np. tydzień temu otrzymał od darczyńcy pieniądze w gotówce. W obu przypadkach możliwe będzie zwolnienie od podatku od darowizn.
Często pieniądze są darowane w ten sposób, że np. rodzic przekazuje środki na konto innego podmiotu (np. na konto dewelopera, z którym dziecko zawarło umowę). Niemniej nadal to dziecko jest obdarowanym i może skorzystać ze zwolnienia, jeśli załączy do zawiadomienia SD-Z2 dowód wpłacenia przez rodziców pieniędzy na konto dewelopera.
Korzystne dla podatników wyroki sądów
Pierwotnie organy skarbowe bardzo rygorystycznie podchodziły do kwestii dokumentowania darowizny pieniędzy – wymagały np., aby pieniądze trafiały z konta darczyńcy na konto obdarowanego albo były wpłacane osobiście przez darczyńcę w kasie banku na rachunek obdarowanego. Wykluczano również zwolnienie od podatku od darowizn, gdy pieniądze zostały przekazane obdarowanemu w gotówce i następnie wpłacone na konto. Pod wpływem wyroków sądowych interpretacja przepisów mocno się zmieniła na korzyść podatników. W uzasadnieniach sądy wskazywały (i wskazują aktualnie), że celem przepisów regulujących zwolnienie darowizny od podatku nie jest zmuszanie bliskich do zakładania rachunków bankowych, a jedynie doprowadzenie do sytuacji, że znana (udokumentowana) jest wysokość darowizny pomiędzy stronami umowy.
„Skoro u podłoża regulacji [nakładającej na podatnika obowiązek udokumentowania darowizny pieniężnej – przyp. red.] leżała ochrona interesów majątkowych członków najbliżej rodziny, polegająca na zwolnieniu od podatku nabycia przez nich rzeczy lub praw majątkowych, to tak ujętego celu regulacji nie mogą unicestwić wyłącznie takie technikalia jak dokumentowanie darowizny, w sytuacji gdy nie budzi żadnych wątpliwości jej przekazanie.” (wyrok NSA w Warszawie z dnia 24.08.2017, sygn. akt II FSK 2104/15)
„Nie można przyjąć stanowiska, że z dowodu wpłaty lub przekazu pocztowego wynikać powinno, że wpłacającym kwotę darowizny powinien być darczyńca. Rezultaty wykładni celowościowej nie prowadzą do wniosku, aby warunkiem skorzystania ze zwolnienia od opodatkowania była osobista wpłata kwoty darowizny przez darczyńcę na rachunek bankowy obdarowanego.” (wyrok WSA w Szczecinie z dnia 16.11.2017 r., sygn. akt I SA/Sz 792/17).
Spłata kredytu a zwolnienie od podatku od darowizn
Podatnik chcący zastosować zwolnienie od podatku od darowizn musi spełnić opisane wcześniej warunki także wtedy, gdy nie otrzymuje żadnych pieniędzy od darczyńcy, ale gdy darczyńca zmniejsza jego zadłużenie względem innego podmiotu (np. wobec banku). Podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Polski lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Polski, tytułem m.in. darowizny. Pojęcia „nabycie praw majątkowych”, o którym wspomniano powyżej, nie należy interpretować wyłącznie jako nabycie aktywów (co skutkuje zwiększeniem się masy majątkowej). Przyjąć trzeba, że chodzi o korzyść w jakiejkolwiek postaci uzyskanej przez ten majątek, a zatem również w postaci zmniejszenia pasywów (skutkującej zmniejszeniem zadłużenia).
Przykład 2:
Rodzic spłaca do banku raty kredytu, który został zaciągnięty przez jego dziecko. Rodzic zostanie potraktowany na gruncie ustawy o podatku od spadków i darowizn jak darczyńca. Dziecko, jako obdarowany, musi w tej sytuacji pamiętać, że jeśli nie spełni wymogów pozwalających na zwolnienie darowizny od podatku, będzie musiało wpłacić odpowiednią kwotę tytułem podatku od darowizny na konto organu podatkowego.
Niespełnienie warunków zwolnienia od podatku
W przypadku niespełnienia opisanych powyżej warunków (terminowego złożenia zawiadomienia oraz udokumentowania otrzymania darowizny), nabycie darowizny podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych. Nie ma wtedy miejsca całkowite zwolnienie od podatku od darowizn. Osoby z zerowej grupy zapłacą zatem podatek jak osoby z I grupy podatkowej. Gdyby zatem doszło do nabycia darowizny w kwocie 20 tys. zł, to podatnik musiałby zapłacić podatek w wysokości 312,55 zł (podstawę opodatkowania, 20 tys. zł, pomniejsza się o kwotę wolną od opodatkowania, która dla I grupy podatkowej wynosi 9.637 zł, i od takiej kwoty wylicza się podatek według skali).
Podatek w karnej wysokości 20%
Co w sytuacji, gdy podatnik nie skorzystał ze zwolnienia podatkowego od darowizny, ani też nie zgłosił darowizny do opodatkowania na zasadach ogólnych i nie zapłacił należnego podatku? Czy może się powołać na przedawnienie? Wbrew pozorom nie musi to oznaczać, że podatku nigdy nie zapłaci i można zasłonić się przedawnieniem. Często na fakt darowizny, również między osobami bliskimi, podatnicy powołują się wiele lat po jej otrzymaniu (np. w toku kontroli w związku z rozliczeniem podatku dochodowego). Próbują najczęściej w ten sposób wykazać, że posiadany przez nich majątek ma legalne pochodzenie. Jednak w takiej sytuacji muszą liczyć się z obowiązkiem zapłaty podatku od darowizny, w karnej wysokości 20%. W sytuacji, gdy nabycie nie zostało zgłoszone do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt nabycia.
