Zgodnie z ogólnymi zasadami prawa pracy pracownik powinien wykorzystać należny mu urlop wypoczynkowy w naturze. Może się jednak zdarzyć, że dojdzie do niemożności wykorzystania go w powyższy sposób, co jest spowodowane rozwiązaniem lub wygaśnięciem umowy o pracę. W takim przypadku pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny. Jaka jest data wymagalności wypłaty ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy? Czy w razie jego nieterminowej wypłaty pracownik może żądać odsetek? Na powyżej postawione pytania odpowiadamy w niniejszym artykule.
Uprawnienia w zakresie ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy — podstawa prawna
Zasady dotyczące nabywania prawa do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy oraz wypłaty tej należności zostały określone w przepisach Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku — Kodeks pracy, określanej w dalszej części tekstu jako „kp”.
Prawo do ekwiwalentu pieniężnego przysługującego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy
Prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, zwanego dalej „ekwiwalentem urlopowym”, powstaje wyłącznie w dniu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy, jeżeli z tego powodu pracownik nie mógł wykorzystać urlopu wypoczynkowego w naturze.
Ekwiwalent urlopowy przysługuje w wyżej wskazanych okolicznościach niezależnie od tego, czy:
- strony łączyła umowa na czas określony czy umowa bezterminowa;
- do ustania zatrudnienia doszło wskutek wygaśnięcia umowy o pracę w związku z upływem okresu jej trwania lub na podstawie innych dopuszczalnych form rozwiązania stosunku pracy, w tym także bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Jak uznał SN w wyroku z 5 grudnia 1996 roku (sygn. akt: I PKN 34/96), roszczenie o ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, niezależnie od tego, czy chodzi o urlop bieżący, czy też zaległy, staje się wymagalne w dniu rozwiązania stosunku pracy.
Roszczenia pracownika o wypłatę ekwiwalentu urlopowego przedawniają się z upływem 3 lat od dnia, w którym stały się wymagalne.
Ponadto, gdy pracodawca – na podstawie odrębnych przepisów – jest obowiązany objąć pracownika ubezpieczeniem gwarantującym mu otrzymanie świadczenia pieniężnego za czas urlopu, pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie urlopowe lub ekwiwalent urlopowy.
Jeżeli jednak powyższe świadczenie pieniężne za czas urlopu jest niższe od wynagrodzenia urlopowego lub ekwiwalentu urlopowego przysługującego na mocy przepisów kp, pracodawca jest obowiązany wypłacić pracownikowi kwotę stanowiącą różnicę między tymi należnościami.
Data wymagalności wypłaty ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy
Była już mowa o tym, że z dniem rozwiązania stosunku pracy prawo pracownika do urlopu wypoczynkowego w naturze ulega przekształceniu w prawo do świadczenia pieniężnego, czyli ekwiwalentu urlopowego. Skoro tak, to wniosek w odniesieniu do terminu wypłaty ekwiwalentu urlopowego jest jednoznaczny.
Pracownik nabywa prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop w dacie rozwiązania stosunku pracy — uznał tak SN w wyroku z 15 października 1976 roku (sygn. akt I PRN 71/76).
Przykład 1.
Umowa o pracę została rozwiązana zgodnie z kodeksowymi zasadami, przy czym zdarzenie to spowodowało niemożność wykorzystania urlopu wypoczynkowego w naturze. Pracownik nabywa zatem prawo do ekwiwalentu urlopowego — świadczenie to staje się wymagalne z dniem rozwiązania stosunku pracy, co wynika z art. 171 § 1 kp oraz orzecznictwa SN. Rozwiązanie umowy o pracę spełnia zatem przesłanki oznaczenia terminu w rozumieniu przepisów prawa cywilnego.
Warto jednocześnie podkreślić, że przy wypłacie ekwiwalentu urlopowego stosuje się odpowiednio zasadę proporcjonalności. Oznacza to, że pracownikowi przysługuje ekwiwalent – w razie niewykorzystania urlopu w roku rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy – w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego u danego pracodawcy w roku, w którym dochodzi do ustania zatrudnienia.
Zgodnie z Uchwałą SN z dnia 20 sierpnia 1997 roku (III ZP 26/97, OSNAPiUS 1998/5/145) w przypadku rozwiązania stosunku pracy i niewykorzystania z tego powodu urlopu wypoczynkowego nabytego w pełnym wymiarze pracownikowi przysługuje od dotychczasowego pracodawcy ekwiwalent pieniężny odpowiadający urlopowi w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego u tego pracodawcy w roku, w którym rozwiązano stosunek pracy, także w sytuacji, gdy nastąpiło to w związku z nabyciem przez pracownika uprawnień emerytalnych.
Należy jednocześnie mieć na uwadze, że wypłata ekwiwalentu urlopowego nie ma wpływu na modyfikację terminu ustania stosunku pracy, inaczej mówiąc — nie przedłuża okresu trwania zatrudnienia. Potwierdził to również SN w jednym z orzeczeń.
„Wypłacenie pracownikowi ekwiwalentu pieniężnego w razie niewykorzystania przysługującego mu urlopu z powodu rozwiązania stosunku pracy nie przedłuża czasu trwania umowy o pracę o skonsumowany przez ekwiwalent okres urlopu”.
Prawo pracownika do żądania odsetek za nieterminową wypłatę ekwiwalentu urlopowego
Jak już wspomnieliśmy, pracownik nabywa prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop w dacie rozwiązania stosunku pracy, w związku z tym w tym terminie powinna nastąpić wypłata wskazanej należności. Może się jednak zdarzyć, że do płatności nie dojdzie. Czy w takiej sytuacji pracownik ma prawo żądać odsetek ustawowych za opóźnienie?
Przykład 2.
Strony stosunku pracy postanowiły o rozwiązaniu umowy o pracę w terminie, który spowodował brak możliwości udzielenia pracownikowi należnego urlopu wypoczynkowego. W związku z tym powstało prawo do ekwiwalentu urlopowego. Jednak z dniem ustania zatrudnienia pracownik nie otrzymał wypłaty wspomnianej należności. Czy w takich okolicznościach ma on prawo żądać odsetek od pracodawcy?
Należy podkreślić, że postanowienia kp nie regulują sprawy odsetek ustawowych za opóźnienie lub zwłokę. Nie oznacza to jednak braku możliwości dochodzenia tych odsetek przez pracownika — w tym przypadku kluczowe znaczenie ma art. 300 kp, który odsyła do przepisów Kodeksu cywilnego w przypadkach nieuregulowanych w kp.
Na podstawie przywołanego przepisu kp można zatem dochodzić odsetek od nieterminowej wypłaty ekwiwalentu urlopowego, przy czym właściwym w tym przypadku będzie art. 481 § 1 kc.
„Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”.
Obecnie wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie wynosi 10,75% w stosunku rocznym (Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 maja 2025 roku w sprawie wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie).
Data wymagalności wypłaty ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy oraz prawo pracownika do żądania odsetek za nieterminową wypłatę — podsumowanie
Pracownik nabywa prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop w dacie rozwiązania stosunku pracy, w związku z czym pracodawca wypłaca mu ekwiwalent urlopowy co do zasady nie później niż w dniu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. Jeżeli z dniem ustania zatrudnienia pracownik nie otrzymał wypłaty ekwiwalentu urlopowego, może żądać wypłaty odsetek ustawowych. Podstawą prawną w tym przypadku są przepisy kc stosowane w drodze upoważnienia ustawowego określonego w kp.
