Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą ma obowiązek odprowadzania składek na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zaniedbanie tego obowiązku, a co za tym idzie długi względem ZUS mogą grozić poważnymi konsekwencjami, związanymi nie tylko z koniecznością zapłaty odsetek i kosztów egzekucyjnych, lecz nawet z postępowaniem karnym i zagrożeniem zakazem prowadzenia działalności gospodarczej.
Terminy opłacania składek
Obowiązek odprowadzania składek na rzecz ZUS jest ściśle określony w czasie. Przedsiębiorca zatem musi wnosić opłaty:
- do 10. dnia każdego miesiąca w przypadku, w którym uiszcza składki na swoją rzecz;
- do 15. dnia każdego miesiąca w przypadku uiszczania składek na rzecz pracowników.
Przekroczenie terminu skutkuje rozpoczęciem naliczania odsetek. Zakres odpowiedzialności za te zobowiązania jest uzależniony od formy prowadzenia działalności. Przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą odpowiada za długi względem ZUS całym swoim majątkiem – nie tylko firmowym, lecz również swoim majątkiem osobistym, a nawet majątkiem zgromadzonym wspólnie z małżonkiem.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma ustawowy obowiązek egzekwowania niespłaconych należności z tytułu składek. Może to nastąpić w trybie:
- postępowania egzekucyjnego prowadzonego w trybie egzekucji administracyjnej;
- postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika sądowego;
- ustanowienia hipoteki przymusowej na należącej do dłużnika nieruchomości;
- ustanowienie zastawu na należącej do dłużnika ruchomości.
W przypadku egzekucji administracyjnej postępowanie jest prowadzone przez dyrektora ZUS jako egzekucja własna albo za pośrednictwem naczelnika urzędu skarbowego. Wszczęcie egzekucji jest poprzedzone skierowaniem do zadłużonego przedsiębiorcy upomnienia – wezwania do zapłaty. Egzekucja może być prowadzona w różny sposób. Wybór metody należy w każdym przypadku do wierzyciela, może być to na przykład:
- zajęcie wynagrodzenia za pracę;
- zajęcie środków na rachunku bankowym;
- zajęcie przysługujących przedsiębiorcy wierzytelności względem innych podmiotów.
Decyzja o ustaleniu wysokości należności przedsiębiorcy względem ZUS może stać się podstawą ustanowienia hipoteki przymusowej.
Dla zabezpieczenia należności z tytułu składek Zakładowi przysługuje hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach dłużnika, z uwzględnieniem ust. 3a i 3b. Podstawą ustanowienia hipoteki przymusowej jest doręczona decyzja o określeniu wysokości należności z tytułu składek, o odpowiedzialności osoby trzeciej lub o odpowiedzialności następcy prawnego.
Co istotne, hipoteka przymusowa może zostać ustanowiona niezależnie od wysokości zadłużenia. Zakład Ubezpieczeń Społecznych może domagać się ustanowienia hipoteki na każdej nieruchomości, której właścicielem jest zadłużony przedsiębiorca – również wówczas, gdy przysługuje mu jedynie prawo do ułamkowej części nieruchomości.
Czy małżonek przedsiębiorcy odpowiada za długi względem ZUS?
Niestety, przedsiębiorca nie jest jedynym podmiotem, który może zostać pociągnięty do odpowiedzialności za długi względem ZUS. Zgodnie z podanymi poniżej przepisami, małżonek przedsiębiorcy może również ponosić odpowiedzialność za te należności, jeśli w związku małżeńskim przedsiębiorcy panuje ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej.
art. 26. Podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki.
art. 29. § 1. W przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność, o której mowa w art. 26, obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka.
Przywołane powyżej przepisy Ordynacji podatkowej stosuje się względem należności wynikających ze składek na ubezpieczenie zgodnie z dyspozycją przepisu art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Małżonek przedsiębiorcy będzie odpowiadał za długi względem ZUS przedmiotami wchodzącymi w skład majątku wspólnego. W przypadku wspólności majątkowej istnieją trzy majątki – każdy z małżonków posiada własny majątek odrębny, zaś wspólnie posiadają oni majątek wspólny. Egzekucja zadłużenia przedsiębiorcy może dotyczyć posiadanego przez niego majątku odrębnego (czyli zazwyczaj przedmiotów nabytych przed zawarciem małżeństwa) oraz majątku wspólnego. Skutki niespłacenia należności względem ZUS mogą dotknąć małżonka przedsiębiorcy tylko w odniesieniu do majątku wspólnego.
Decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ustalająca wysokość należności z tytułu składek może być podstawą wpisu 2 hipoteki przymusowej na nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka tylko wtedy, gdy została doręczona obojgu małżonkom.
Z podanych powyżej informacji wynika jednoznacznie, iż nierzetelne prowadzenie działalności gospodarczej może skutkować poważnymi konsekwencjami nie tylko w odniesieniu do przedsiębiorcy i jego działalności, lecz również względem jego małżonka.
Umorzenie albo spłata w ratach - jak się o nie ubiegać?
Przedsiębiorca może podjąć działania zmierzające do zminimalizowania należności względem ZUS. Często zabiegi te mogą być jedynym ratunkiem dla zadłużonej firmy.
W przypadku, w którym przedsiębiorca ma chwilowe problemy finansowe, może złożyć wniosek o odroczenie terminu płatności składek. Wniosek o odroczenie należy złożyć w ostatnim dniu terminu płatności. Jeśli ZUS uzna argumenty przedstawione we wniosku za uzasadnione, zawrze z przedsiębiorcą umowę, w której określi warunki spłaty, w tym nowy termin płatności.
Przedsiębiorca może zwrócić się do ZUS z wnioskiem o rozłożenie płatności na raty. Może ono dotyczyć zarówno składek zaległych, jak i należnych w przyszłości. Przedsiębiorca może złożyć wniosek w dowolnym momencie. ZUS zbada, czy dłużnik jest w stanie wywiązać się z przedstawionych we wniosku propozycji, może również zaproponować własne zasady spłaty. Co istotne, samo złożenie wniosku nie powoduje rozłożenia spłaty na raty – jeśli ZUS odmówi, wówczas przedsiębiorca będzie zobowiązany do spłaty całej należności, łącznie z odsetkami. Wyjątkowo, jeśli składki ZUS są zupełnie nieściągalne (np. dłużnik nie ma żadnego majątku lub wysokość kosztów egzekucji przewyższa zadłużenie) albo jeśli przedsiębiorca znajduje się w niezwykle trudnej sytuacji finansowej i życiowej (np. w sytuacji ciężkiej, przewlekłej choroby), ZUS może wyrazić zgodę na umorzenie długu. Należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne pracowników w przypadku, w którym składki finansowane są przez ubezpieczonych, nie mogą zostać umorzone.
Terminy przedawnienia roszczeń
Zgodnie z ogólną zasadą, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Przedawnienie powoduje, iż długi względem ZUS wprawdzie nie znikają, jednakże nie mogą być skutecznie egzekwowane. Warunkiem zastosowania tej instytucji jest podniesienie zarzutu przedawnienia. W praktyce oznacza to, iż dłużnik odmawiając spełnienia roszczenia sam musi wskazać wierzycielowi, iż jego roszczenie uległo przedawnieniu.
Należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem ust. 5–6.
Przepis art. 117 § 2 ustawy Kodeks cywilny
Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.
Terminy przedawnienia są różne w zależności od rodzaju roszczenia. W poprzednio obowiązującym stanie prawnym okres przedawnienia należności z tytułu składek wynosił 10 lat, obecnie okres ten został skrócony o połowę i wynosi 5 lat.
Dłużnik musi jednakże pamiętać, iż bieg przedawnienia może ulec zawieszeniu albo przerwaniu. Na przykład śmierć dłużnika lub podjęcie przez ZUS czynności zmierzających do odzyskania należności skutkuje zawieszeniem biegu przedawnienia. Ogłoszenie upadłości dłużnika skutkuje przerwaniem biegu przedawnienia. Należności zabezpieczone hipoteką lub zastawem nie ulegają przedawnieniu.
