Zawarcie małżeństwa w Polsce prowadzi do powstania ustawowej wspólności majątkowej, chyba że małżonkowie postanowią zawrzeć intercyzę. Ustanowienie rozdzielności jest dobrym sposobem na uniknięcie odpowiedzialności za długi męża lub żony – ale czy na pewno intercyza dotyczy każdego przypadku?
Czym jest intercyza?
Intercyza to popularne określenie umowy majątkowej małżeńskiej, która ustanawia rozdzielność pomiędzy mężem i żoną. W efekcie każdy z małżonków dysponuje swoim osobistym majątkiem, którym nie musi się dzielić ze swoim partnerem. Umowa taka może być zawarta wyłącznie w formie aktu notarialnego, przy czym można tego dokonać zarówno przed ślubem, jak i w każdym czasie po zawarciu małżeństwa (nawet wiele lat po ślubie).
Intercyza spełnia jedno kluczowe zadanie – chroni małżonków przed odpowiedzialnością za długi drugiego z nich. Jeśli nie zostanie ustawiona, to z mocy prawa w związku cywilnym powstaje ustawowa wspólność majątkowa, a to oznacza, że wierzyciele mogą żądać zaspokojenia swoich roszczeń nie tylko z majątku bezpośredniego dłużnika, lecz także jego małżonka. Zawarcie umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową nie jest obowiązkowe, jednak warto rozważyć taką możliwość, gdy choćby jeden z małżonków prowadzi własną działalność gospodarczą. Własne przedsiębiorstwo, choćby najmniejsze, zawsze niesie ze sobą ryzyko zadłużenia – jeśli dojdzie do takiej sytuacji, wierzyciele będą mogli zaspokoić się z majątku małżonka przedsiębiorcy i w żaden sposób nie będzie można temu skutecznie zapobiec.
Celem umowy majątkowej małżeńskiej jest ustanowienie ustroju majątkowego kształtującego stosunki majątkowe między małżonkami w sposób odmienny od przewidzianego w przepisach o wspólności ustawowej. Treść więc takiej umowy sprowadza się bądź do wyłączenia wspólności ustawowej i zastąpienia jej ustrojem rozdzielności majątkowej, bądź też do określenia zasad przynależności poszczególnych rodzajów praw majątkowych do majątku wspólnego i majątków osobistych małżonków.
Intercyza a ochrona przed długami małżonka
Zawarcie umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową powoduje powstanie osobistych majątków męża i żony, a także ustanie majątku wspólnego. Teoretycznie taka czynność byłaby więc wystarczająca do tego, aby każdy z małżonków uwolnił się od odpowiedzialności za długi drugiego z nich. W praktyce wiele par decyduje się podjąć takie działania już w chwili, gdy istnieją zobowiązania obciążające męża lub żonę. Ustawodawca przewidział, że część małżeństw będzie celowo zaciągało zobowiązania na jedną osobę, a następnie ustanawiało intercyzy, aby uwolnić się od konieczności spłaty długu – takie zachowanie byłoby bardzo negatywne dla wierzycieli i skutkowałoby niemożnością odzyskania pieniędzy.
Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 25 października 2013 roku (sygn. akt V ACa 563/13), małżeńska umowa majątkowa jest skuteczna wobec innej osoby wówczas, gdy o jej zawarciu oraz rodzaju powzięła wiadomość przed powstaniem między małżonkami bądź między jednym z nich a nią stosunku prawnego, z którego wynika wierzytelność tej osoby. Następstwem braku takiej wiadomości jest dotycząca danej osoby bezskuteczność względna częściowa umowy majątkowej małżeńskiej, sięgająca tak daleko, jak wymaga tego ochrona jej interesów
Tak naprawdę dla skuteczności intercyzy nie trzeba informować o jej dokładnej treści, lecz o samym fakcie zawarcia umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową. W praktyce prawie zawsze będzie istniał na tym gruncie spór, który może rozstrzygnąć sąd we właściwym postępowaniu dowodowym. Małżonkowie, którzy zechcą zasłonić się zawartą intercyzą, będą musieli wykazać, że poinformowali o jej istnieniu każdego wierzyciela, który będzie domagał się spłaty zadłużenia, a który twierdzi, że nie wiedział o tej umowie.
Przykład 1.
Michał i Anna zawarli intercyzę 2 listopada 2020 roku. Są małżeństwem od 2008 roku. Michał jest przedsiębiorcą, który pod koniec 2019 roku popadł w tarapaty finansowe. Główną przesłanką zawarcia umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową w ich związku była więc chęć uniknięcia odpowiedzialności Anny za długi swojego męża (Anna pracuje na etacie i osiąga wysokie wynagrodzenie, które wchodziło do majątku wspólnego). Wierzyciele Michała nie zostali poinformowani o zawartej intercyzie, stąd mimo braku majątku wspólnego od 2 listopada 2020 roku w małżeństwie Anny i Michała, będą oni mogli żądać spłaty także od żony Michała.
Przykład 2.
Michał i Anna zawarli intercyzę 2 listopada 2020 roku. Są małżeństwem od 2008 roku. Michał jest przedsiębiorcą, który pod koniec 2019 roku popadł w tarapaty finansowe. Główną przesłanką zawarcia umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową w ich związku była więc chęć uniknięcia odpowiedzialności Anny za długi swojego męża (Anna pracuje na etacie i osiąga wysokie wynagrodzenie, które wchodziło do majątku wspólnego). Wierzyciele Michała zostali poinformowani o fakcie zawarcia intercyzie, dlatego też nie będą mogli żądać spłaty długu ze środków pochodzących z majątku osobistego Anny, ani z tych środków, które ówcześnie wchodziły do majątku wspólnego małżonków.
Bezskuteczność intercyzy
Majątkowa umowa ustanawiająca rozdzielność w małżeństwie nie będzie skuteczna także względem tych wierzytelności, które istniały jeszcze przed zawarciem intercyzy. Gdybyśmy przyjęli odwrotną koncepcję, dłużnicy mogliby w bardzo prosty sposób uwalniać się od każdego zobowiązania. Pamiętajmy więc, że okoliczność zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej może być znana tylko wierzycielom, których wierzytelności powstały już po zawarciu umowy. W stosunku do wierzycieli, których wierzytelności powstały wcześniej, intercyza nie wywiera żadnych skutków (nawet jeśli o fakcie jej zawarcia małżonkowie poinformują wszystkich wierzycieli).
Przykład 3.
Michał i Anna zawarli intercyzę 2 listopada 2020 roku. Są małżeństwem od 2008 roku. Michał jest przedsiębiorcą, który pod koniec 2019 roku popadł w tarapaty finansowe. Główną przesłanką zawarcia umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową w ich związku była więc chęć uniknięcia odpowiedzialności Anny za długi swojego męża (Anna pracuje na etacie i osiąga wysokie wynagrodzenie, które wchodziło do majątku wspólnego). Michał posiada 4 wierzytelności, 2 z nich powstały odpowiednio w styczniu i maju 2020 roku, 2 kolejne w grudniu 2020 roku i lutym 2021 roku. Wszyscy wierzyciele Michała zostali poinformowani o fakcie zawarcia intercyzy, jednak umowa ta będzie skutecznie chronić małżonków tylko względem wierzytelności nr 3 i 4 (z grudnia 2020 roku i lutego 2021 roku). W stosunku do wierzytelności nr 1 i 2 (ze stycznia oraz maja 2020 roku) intercyza będzie bezskuteczna, ponieważ długi istniały już przed podpisaniem tej umowy. Innymi słowy, wierzyciele nr 1 i 2 będą mogli domagać się spłaty swoich zobowiązań także od żony Michała.
Pamiętajmy, że wiadomość o zawarciu umowy majątkowej powinna dotrzeć do wierzyciela jeszcze przed powstaniem wierzytelności. Kluczowe znaczenia ma tutaj więc chwila powstania stosunku prawnego, z którego wynika dana wierzytelność.
Przykład 4.
Michał i Anna zawarli intercyzę 2 listopada 2020 roku. Są małżeństwem od 2008 roku. Michał jest przedsiębiorcą, który pod koniec 2019 roku popadł w tarapaty finansowe. Główną przesłanką zawarcia umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową w ich związku była więc chęć uniknięcia odpowiedzialności Anny za długi swojego męża (Anna pracuje na etacie i osiąga wysokie wynagrodzenie, które wchodziło do majątku wspólnego). Michał posiada 4 wierzytelności, 2 z nich powstały odpowiednio w styczniu i maju 2020 roku, 2 kolejne w grudniu 2020 roku i lutym 2021 roku. Wszyscy wierzyciele Michała zostali poinformowani o fakcie zawarcia intercyzy w marcu 2021 roku. W tej sytuacji intercyza nie ochroni majątku Anny i Michała, ponieważ wierzyciele zostali poinformowani o umowie już po tym, jak powstały ich wierzytelności. W stosunku do wierzytelności nr 1 i 2 intercyza będzie tym bardziej bezskuteczna, bo długi istniały jeszcze przed podpisaniem tej umowy. Ostatecznie będą oboje odpowiedzialni za zobowiązania przedsiębiorcy w całości.
Podsumowanie
Intercyza jest skutecznym sposobem ochrony jednego małżonka przed zobowiązaniami drugiego z nich. Pamiętajmy jednak, że umowa ta nie będzie pomocna, jeśli wierzyciele nie zostaną poinformowani o fakcie jej zawarcia jeszcze przed powstaniem danej wierzytelności. Intercyza będzie również bezskuteczna w stosunku do już istniejących zobowiązań. W tych przypadkach małżonek nie uchroni się przed odpowiedzialnością za długi swojego męża lub żony i będzie je musiał uregulować nawet z majątku osobistego.
