Przepisy prawa silnie chronią prawa autorskie osobiste i majątkowe twórcy utworu. Nie zawsze jednak oznacza to bezwzględny zakaz korzystania z tego utworu przez inne osoby. Jeśli zastanawiasz się, kiedy można legalnie korzystać z cudzego utworu bez zezwolenia oraz czym jest dozwolony użytek - przeczytaj poniższy artykuł!
Dozwolony użytek osobisty
Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie użytku osobistego. Przepis ten nie upoważnia do budowania według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu, chyba że dotyczy to własnego użytku naukowego niezwiązanego z celem zarobkowym.
Użytek tymczasowy
Nie wymaga zezwolenia twórcy tymczasowe zwielokrotnienie o charakterze przejściowym lub incydentalnym, niemające samodzielnego znaczenia gospodarczego, a stanowiące integralną i niezbędną część procesu technologicznego, którego celem jest wyłącznie umożliwienie:
-
przekazu utworu w systemie teleinformatycznym pomiędzy osobami trzecimi przez pośrednika lub
-
zgodnego z prawem korzystania z utworu.
Utrwalenie na potrzeby własne
Organizacjom radiowym i telewizyjnym wolno przy pomocy własnych środków utrwalać utwory na potrzeby własnych nadań. Utrwalenia takie niszczy się w terminie miesiąca od dnia wygaśnięcia uprawnienia do nadania utworu.
Zasady tej nie stosuje się do utrwaleń będących materiałami archiwalnymi wchodzącymi do narodowego zasobu archiwalnego.
Dozwolony użytek – retransmisje
Wolno rozpowszechniać za pomocą anteny zbiorowej oraz sieci kablowej utwory nadawane przez inną organizację radiową lub telewizyjną drogą satelitarną albo naziemną, jeżeli następuje to w ramach równoczesnego, integralnego i nieodpłatnego rozpowszechniania programów radiowych lub telewizyjnych i przeznaczone jest do oznaczonego grona odbiorców znajdujących się w jednym budynku lub w domach jednorodzinnych obejmujących do 50 gospodarstw domowych.
Posiadacze urządzeń służących do odbioru programu radiowego lub telewizyjnego mogą za ich pomocą odbierać nadawane utwory, choćby urządzenia te były umieszczone w miejscu ogólnie dostępnym, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych.
Rozpowszechnianie w celach informacyjnych
Wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji już rozpowszechnione:
-
sprawozdania o aktualnych wydarzeniach;
-
artykuły na aktualne tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione;
-
aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie.
-
krótkich wyciągów ze sprawozdań i artykułów o aktualnych wydarzeniach;
-
przeglądów publikacji i utworów rozpowszechnionych;
-
krótkich streszczeń rozpowszechnionych utworów.
Twórca ma prawo do wynagrodzenia prawno-autorskiego za korzystanie z już rozpowszechnionych przez niego artykułów, wypowiedzi i fotografii reporterskich.
Wolno w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach przytaczać utwory udostępniane podczas tych wydarzeń, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji.
Wolno również korzystać w granicach uzasadnionych celem informacji z przemówień politycznych i mów wygłoszonych na publicznych rozprawach, a także fragmentów publicznych wystąpień, wykładów oraz kazań.
Dozwolony użytek w celach naukowych
Instytucje oświatowe mogą na potrzeby zilustrowania treści przekazywanych w celach dydaktycznych lub w celu prowadzenia działalności naukowej korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz zwielokrotniać w tym celu rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów.
W przypadku publicznego udostępniania utworów w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym, korzystanie jest dozwolone wyłącznie dla ograniczonego kręgu osób uczących się, nauczających lub prowadzących badania naukowe.
Wolno w celach dydaktycznych i naukowych zamieszczać rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów w podręcznikach, wypisach i antologiach. Twórcy przysługuje w takim przypadku prawo do wynagrodzenia.
Instytucje oświatowe, uczelnie, instytuty badawcze, instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk, biblioteki, muzea oraz archiwa mogą:
-
użyczać, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych,
-
zwielokrotniać utwory znajdujące się we własnych zbiorach w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony tych zbiorów,
-
udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek.
Powyższe działania są dopuszczalne, jeżeli nie są dokonywane w celu osiągnięcia bezpośredniej lub pośredniej korzyści majątkowej.
Prawo do cytatu
Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.
Wolno korzystać z utworów na potrzeby parodii, pastiszu lub karykatury, w zakresie uzasadnionym prawami tych gatunków twórczości.
Korzystanie z utworów podczas ceremonii i uroczystości publicznych
Wolno korzystać z utworów podczas ceremonii religijnych oraz oficjalnych uroczystości organizowanych przez władze publiczne, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie pośrednio lub bezpośrednio korzyści majątkowej.
Wolno nieodpłatnie publicznie wykonywać lub odtwarzać przy pomocy urządzeń lub nośników znajdujących się w tym samym miejscu co publiczność rozpowszechnione utwory podczas imprez szkolnych oraz akademickich, jeżeli nie łączy się z tym osiąganie pośrednio lub bezpośrednio korzyści majątkowej i artyści wykonawcy oraz osoby odtwarzające utwory nie otrzymują wynagrodzenia.
Powyższe zasady nie dotyczą jednak korzystania z utworów podczas imprez reklamowych, promocyjnych i wyborczych.
Dozwolony użytek dla dobra osób niepełnosprawnych
Wolno korzystać dla dobra osób niepełnosprawnych z już rozpowszechnionych utworów, jeżeli to korzystanie odnosi się bezpośrednio do ich upośledzenia, nie ma zarobkowego charakteru i jest podejmowane w rozmiarze wynikającym z natury upośledzenia.
Prawa twórcy i granice dozwolonego użytku
Można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła. Podanie twórcy i źródła powinno uwzględniać istniejące możliwości. Twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy.
