Niekonwencjonalne znaki towarowe - co je wyróżnia?

Za znak towarowy można przyjąć każde oznaczenie, które w obrocie gospodarczym nadaje się do odróżnienia towaru lub usługi jednego przedsiębiorcy od towaru lub usługi innego przedsiębiorcy. Kiedy czytamy o znakach towarowych, najczęściej przychodzi nam na myśl nazwa lub logo danej firmy bądź produktu. Okazuje się jednak, że rodzajów znaków towarowych można wyliczyć kilkanaście. Oprócz wyrazu, rysunku czy kompozycji kolorystycznej za znak towarowy możemy uznać także zapach czy dźwięk. Takie formy to tzw. niekonwencjonalne znaki towarowe.

Ogromne znaczenie dla rozwoju danej firmy w biznesie ma marketing. Wiele wielkich przedsiębiorstw swój sukces oparło głównie na rozpoznawalności swojej marki. Sukces często kusi innych przedsiębiorców na tyle, że ci postanawiają podrobić czyjąś markę i (korzystając z niewiedzy klientów) na niej zarobić. Obecnie ten proceder jest silnie zwalczany, a coraz więcej firm decyduje się na zastrzeżenie swojego znaku towarowego. Należy zdać sobie jednak sprawę, że nie zawsze znak rozpoznawczy danego przedsiębiorcy będzie stanowiło logo firmy czy etykieta produktu, czasami może być to np. zapach, dźwięk, deseń czy chociażby gest dłonią. Jednak czy niekonwencjonalne znaki towarowe podlegają takiej samej ochronie jak „klasyczne”? 

Czym jest znak towarowy?

Materię znaku towarowego i możliwości jego wykorzystywania regulują Ustawa z Prawo własności przemysłowej oraz Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (dalej jako uznk).

Definicja znaku towarowego została zawarta w art. 120 pwp. Znakiem towarowym może być każde oznaczenie umożliwiające odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa oraz możliwe do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu udzielonej ochrony. Z kolei przepis art. 121 pwp pozwala ubiegać się przedsiębiorcy o udzielenie mu prawa ochronnego do znaku towarowego. 

Znak towarowy na podstawie Prawa własności przemysłowej podlega ochronie prawnej. Oznacza to, że takim znakiem może posługiwać się wyłącznie podmiot (zarówno osoba fizyczna, jak i prawna), który został do tego uprawniony. Zgodnie z art. 163 pwp jeżeli nie jest się właścicielem, korzystanie z takiego znaku wymaga uzyskania zgody uprawnionego w postaci licencji.

Konwencjonalne znaki towarowe

Mimo że możemy wymienić jedynie trzy grupy takich znaków, to klasyczne znaki towarowe stanowią ponad 95% zgłoszeń wpływających do urzędów patentowych. Dzieje się tak, gdyż proces rejestrowy powyższych rodzajów jest o wiele prostszy i szybszy. Co więcej, znaki te są bardziej narażone na podrobienie, a co za tym idzie, wzrasta zainteresowanie ochroną patentową. 

Do kategorii konwencjonalnych znaków towarowych zaliczamy:

• słowny znak towarowy – jest to rodzaj znaku towarowego, który zabezpiecza słowo (nazwę) bez szaty graficznej. Nie ma przy tym znaczenia, czy patent będzie obejmował znak zapisany małymi czy dużymi literami, ochrona dotyczy głównie części fonetycznej wyrazu. Za przykład może posłużyć nazwa portalu internetowego „Wirtualna Polska”, przy czym znakiem towarowym będzie zarówno nazwa portalu, jak i domena internetowa – wp.pl;

• słowno-graficzny znak towarowy – znak ten zabezpiecza słowo ubrane w fantazyjną szatę graficzną, tj. logo. Zasadniczo chroniony jest wygląd znaku, ale w określonych przypadkach może on obejmować również nazwę. Za przykład można podać logo Google czy Coca-coli;

• graficzny znak towarowy – znak ten stanowi część logo lub samodzielną grafikę czy grafiki, np. znak Mercedesa, Pepsi.

Niekonwencjonalne znaki towarowe

Jeszcze do niedawna nie było możliwości zarejestrowania niekonwencjonalnych znaków towarowych. Wynikało to z konieczności graficznego przedstawienia znaku. Możliwości przedsiębiorców zmieniły się wraz z wejściem w życie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1001 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej. Zgodnie z powyższym rozporządzeniem wymóg graficznego przedstawienia znaku zastąpiono wymogiem przedstawienia oznaczenia w rejestrze tak, aby można było dokładnie ustalić przedmiot ochrony.

Aby daną cechę produktu można było uznać (i zarejestrować) za znak towarowy, musi mieć ona bardzo silną zdolność odróżniającą. Aby dany znak spełniał te warunki, jego charakteryzacja musi być: 

• jasna,

• precyzyjna,

• kompletna,

• łatwo dostępna,

• zrozumiała,

• trwała,

• obiektywna.

Podział niekonwencjonalnych znaków towarowych

Niekonwencjonalne znaki towarowe dzieli się na:

1. oznaczenia widzialne:

• przestrzenny znak towarowy – przedstawia trójwymiarowy kształt produktu. Forma ta chroni np. butelki napojów bądź flakony perfum;

• kolor lub zestawienie kolorów – jest to znak towarowy bardzo trudny do uzyskania, gdyż według orzecznictwa sama barwa nie pełni funkcji znaku towarowego. Aby kolor stał się znakiem, musi nabyć wtórną zdolność odróżniającą, tj. musi kojarzyć się precyzyjnie tylko z jedną marką. Zarejestrować kolor udało się m.in. firmie Orange (kolor pomarańczowy) czy Nivea (niebieski);

• pozycyjny znak towarowy – chroni on konkretne umieszczenie oznaczenia na danym produkcie, np. trzy lampasy na boku nogawki spodni firmy Adidas; 

• ruchomy znak towarowy – znak ten chroni krótkie animacje bez dźwięku. Powszechnie znanym ruchomym znakiem towarowym jest animacja ekranu powitalnego w telefonach komórkowych marki Nokia;

• gest – chodzi tutaj o taki ruch ciała, np. gest ręką, z którym w jednoznaczny sposób można powiązać dany produkt lub całe przedsiębiorstwo;

• multimedialny znak towarowy – dotyczy oznaczeń, które łączą w sobie obraz, ruch i dźwięk;

• deseń oraz faktura – chroni się nimi oznaczenia składające się z zestawu regularnie powtarzających się elementów. Za przykład takich znaków mogą posłużyć faktury produktów marek Burberry czy Louis Vuitton.

2. oznaczenia niewidzialne:

• dźwiękowy znak towarowy – znak ten chroni krótki dźwięk firmowy przedsiębiorcy. Zapisywany jest on w formie zapisu nutowego, połączenia nut i tekstu, mapy cieplnej lub (obecnie coraz częściej) pliku audio. Za przykład może służyć dźwięk rozpoznawczy firmy Intel;

• zapachowy znak towarowy – znak może chronić konkretny zapach, który jest w stanie wskazywać na źródło jego pochodzenia. Jest on bardzo trudny do zarejestrowania; 

• smakowy znak towarowy – znak może chronić konkretny smak, który jest w stanie wskazywać na źródło jego pochodzenia. Mimo teoretycznego istnienia możliwości zarejestrowania tego znaku, do tej pory nie udało się zarejestrować żadnego smakowego znaku towarowego;

• dotykowy znak towarowy – znak ten chroni oznaczenie stanowiące szczególną powierzchnię produktu, chodzi tu np. o specyficzną fakturę. 

Rejestracja znaku towarowego

Aby znak towarowy korzystał z ochrony prawnej, musi zostać zarejestrowany w urzędzie do spraw własności przemysłowej – w Polsce jest nim Urząd Patentowy RP w Warszawie. Należy pamiętać, że czas trwania prawa ochronnego na znak towarowy wynosi 10 lat, lecz może zostać przedłużone na kolejne okresy. Przez uzyskanie prawa do znaku towarowego nabywa się prawo wyłącznego używania danego znaku w sposób zarobkowy lub zawodowy na określonym obszarze.

Niekonwencjonalne znaki towarowe – podsumowanie

Co do zasady każde oznaczenie może zostać zarejestrowane w urzędzie do spraw własności przemysłowej jako znak towarowy, jeżeli ma silną zdolność odróżniającą. O ile rejestracja klasycznych znaków patentowych nie jest większym problemem, to niekonwencjonalne znaki towarowe, w znakomitej większości przypadków, muszą nabyć wtórną zdolność odróżniającą. Należy jednak mieć na uwadze, że procesy rejestracyjne są zależne od urzędu patentowego – jeden urząd odmówi rejestracji, inny dokona tego bez większych problemów formalnych.