Korzystanie z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (ZFŚS) jest uprawnieniem każdego pracownika i emeryta – oczywiście pod warunkiem, że fundusz ten istnieje w danym zakładzie pracy. Zdecydowana większość pracodawców uzależnia prawo do korzystanie ze środków ZFŚS od wysokości dochodów przypadających na jednego członka rodziny zatrudnionego. Jakie są świadczenia uwzględniane przy ustalaniu dochodu na potrzeby ZFŚS?
Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (ZFŚS)
Możliwość korzystania ze wsparcia oferowanego przez zakładowy fundusz świadczeń socjalnych uzależniona jest przede wszystkim od tego, czy taki fundusz w ogóle istnienie w danym zakładzie pracy. Nie wszyscy przedsiębiorcy mają bowiem obowiązek tworzyć ZFŚS. Zgodnie z treścią art. 3 ust. 1 oraz 1c Ustawy z dnia 4 marca 1994 roku o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych fundusz tworzą pracodawcy zatrudniający według stanu na 1 stycznia danego roku co najmniej 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty. Pracodawcy zatrudniający według stanu na 1 stycznia danego roku co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty tworzą fundusz na wniosek zakładowej organizacji związkowej.
Jeśli ZFŚS obowiązuje w danym zakładzie pracy, każdy z pracowników oraz emerytów ma prawo ubiegać się o konkretny rodzaj dofinansowania. Zakres świadczeń oferowanych przez fundusz uzależniony jest od pracodawcy oraz możliwości finansowych danego przedsiębiorstwa. Świadczenia, które oferowane są w jednym zakładzie pracy, nie muszą istnieć w drugim, podobnie jak zasady rozdzielania wsparcia finansowego.
Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych działa na podstawie regulaminu – to w nim powinny znaleźć się dokładne zasady przydzielania świadczeń finansowych byłym i obecnym pracownikom, a także procedura składania, przyjmowania oraz rozpatrywania wniosków. W zdecydowanej większości przypadków o tym, czy pracownik otrzyma żądane wsparcie, decyduje kryterium dochodowe przeliczane na jednego członka rodziny wnioskodawcy. Jeśli takie różnicowanie nie byłoby wprowadzone, środki zgromadzone na ZFŚS wyczerpałyby się zbyt szybko. Uzależnienie wsparcia finansowego od wysokości osiąganych dochodów oraz wydatków pracownika jest więc instrumentem pozwalającym na sprawiedliwe rozdzielenie majątku funduszu pomiędzy osoby, które naprawdę potrzebują materialnego wsparcia. Jak jednak ustalić dochód rodziny na potrzeby ZFŚS?
Dochód pracownika
Do dochodu pracowniczego wliczamy każde wynagrodzenie otrzymywane przez zatrudnionego, a więc standardową pensję, wszelkie dodatki, nagrody i premie. Oczywiście regulamin danego ZFŚS może przewidywać, że kryterium decydującym o przydziale wsparcia finansowego z funduszu może być wyłącznie wynagrodzenie zasadnicze. Znacznie częściej jednak bierze się pod uwagę całość wynagrodzenia danego wnioskodawcy.
Dochód osiągany przez pracownika to jednak jedna część, która jest brana pod uwagę przy rozpatrywaniu wniosku o przyznanie świadczenia socjalnego. Prawie zawsze należy do niego doliczyć dochody uzyskiwane przez osoby pozostające we wspólnym gospodarstwie domowym z wnioskodawcą. W praktyce oznacza to zazwyczaj wynagrodzenie osiągane przez męża lub żonę, względnie dorosłe dzieci, które również zamieszkują z rodzicami. Oczywiście jeśli rodzina wnioskodawcy jest większa, np. uwzględnia dziadków i innych krewnych prowadzących wspólne gospodarstwo domowe, to wszystkie dodatkowe osoby muszą być uwzględnione przy obliczeniach dochodu pracowniczego.
Przykład 1.
Pracownik osiąga stały dochód w wysokości 2500 zł miesięcznie, prowadzi wspólne gospodarstwo wraz z żoną, która otrzymuje pensję w wysokości 1500 zł miesięcznie. Na utrzymaniu mają 3 małoletnich dzieci. Pracownik zawnioskował o udzielenie wsparcia finansowego z ZFŚS, regulamin funduszu wymaga jednak podania przez wnioskodawcę dochodu jego rodziny w przeliczeniu na jedną osobę. W tym przypadku należy zsumować dochody pracownika i jego żony, co daje nam kwotę 4000 zł, następnie dzielimy ją na 5 osób (2 rodziców i 3 dzieci), przez co otrzymujemy wartość 800 zł na jedną osobę w tej rodzinie – taką wartość musi więc wpisać do wniosku pracownik starający się o dofinansowanie z ZFŚS.
Ustalanie dochodu rodziny na potrzeby ZFŚS nie jest trudne, jeśli w danej sytuacji nie pojawiają się dodatkowe elementy majątkowe, które są pobierane przez rodzinę pracownika. Mowa tu m.in. o rentach, emeryturach czy wreszcie świadczeniach typu 800+.
Świadczenia uwzględniane przy obliczaniu dochodu rodziny
W przypadku rent i emerytur sprawa jest jasna – te świadczenia są traktowane na równi z wynagrodzeniem pracowniczym. Wnioskodawca powinien więc uwzględnić je podczas dokonywania obliczeń dochodu przypadającego na jednego członka jego rodziny.
W przypadku świadczeń okresowych – wszelkiego rodzaju zasiłków, a także pieniędzy otrzymywanych w ramach programu 800+ – sprawa jest nieco bardziej złożona. Ostateczną decyzję, czy tego rodzaju składniki majątkowe mają być uznawane przy obliczaniu dochodu rodziny na potrzeby ZFŚS, podejmuje bowiem pracodawca. Jeśli w regulaminie danego przedsiębiorstwa znajdzie się zapis, że tego rodzaju świadczenia muszą być uwzględniane przy obliczeniach, to należy je bezwzględnie zaliczyć do dochodu uzyskiwanego w rodzinie. Analogicznie, pracodawca może zadecydować, że omawiane świadczenia nie będą uznawane za dochód, od którego uzależnione jest przyznanie wsparcia finansowego z funduszu – wówczas pracownik pomija te kwoty. Co ciekawe, ustawodawca w ogóle nie wymaga od pracodawcy, aby ten uzależniał prawo do udzielenia wsparcia z ZFŚS lub wysokość dofinansowania od dochodu pracownika bądź jego rodziny. Wszystko w tej kwestii zależy zatem od dokładnej treści regulaminu funduszu (stąd tak ważne jest, aby sporządzić go jak najdokładniej).
Możliwe jest przyjęcie średniego dochodu na członka rodziny jako usprawiedliwionego kryterium oceny sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby ubiegającej się o przyznanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokości dopłat z funduszu świadczeń socjalnych, bo jest to obiektywnie czytelny i miarodajny sposób oceny zasadności ubiegania się o świadczenia z tego funduszu.
Co jednak, jeśli w treści regulaminu ZFŚS nie ma informacji o tym, czy przy ustalaniu dochodu rodziny wnioskodawca musi uwzględnić świadczenia okresowe, takie jak chociażby wsparcie uzyskiwane z programu 500+? W takim przypadku należy uznać, że regulamin funduszu nie stawia wymogu doliczania tego typu dochodu do łącznego dochodu rodziny – można więc spokojnie pominąć wartości osiągane z tytułu otrzymywania takich świadczeń.
Przykład 2.
Pracownik chciałby zawnioskować o wsparcie finansowe z ZFŚS, nie wie jednak, czy do dochodu swojego i swojej małżonki powinien doliczyć świadczenie 800+, które otrzymują na 2 własnych małoletnich dzieci. W regulaminie funduszu nie ma żadnej wzmianki o tym, czy tego rodzaju świadczenia muszą być doliczane do dochodu rodziny. Jedyną informacją, jaką posiada pracownik, jest to, że powinien obliczyć dochód rodziny wyłącznie na podstawie wysokości wynagrodzenia osiąganego przez niego i każdego członka rodziny, który prowadzi z nim wspólne gospodarstwo domowe. W tej sytuacji pracownik może pominąć dochód uzyskiwany z tytułu pobierania świadczenia 800+, ponieważ nie możemy uznać go za wynagrodzenie pracownicze. Dochodem rodziny będzie zatem wartość zsumowanych wynagrodzeń małżonków, która zostanie następnie podzielona na 4 (jest to liczba wszystkich członków rodziny tego pracownika).
Czy 800+ powinno być brane pod uwagę przy obliczaniu dochodu rodziny na potrzeby ZFŚS?
Tak naprawdę zaliczanie świadczenia 800+ do dochodu rodziny, od którego zależy przyznanie prawa do wsparcia z ZFŚS, ma związek wyłącznie z decyzją pracodawcy (niekiedy wydawanej w porozumieniu z istniejącą zakładową organizacją związkową). Bezsprzecznie takie świadczenie wpływa na dochód rodziny danego pracownika, ponieważ zawsze pomniejsza koszty życia. Pracodawcy mogą więc wprowadzić do regulaminu ZFŚS konieczność uwzględniania tego rodzaju świadczeń przy obliczaniu dochodu rodziny na potrzeby wnioskowanego wsparcia socjalnego. Co ważne, nie muszą przy tym w ogóle uzasadniać swojego stanowiska – pracownicy nie mogą kwestionować takiego rozstrzygnięcia, ponieważ zasady przyznawania wsparcia z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie są w ogóle uregulowane ustawowo.
Jeśli regulamin ZFŚS wymaga, aby do dochodu rodziny pracownika doliczać tego typu świadczenia, a wnioskodawca nie zechce podać takich informacji, należy uznać, że nie jest możliwe ustalenie prawidłowej wysokości dochodu. W takiej sytuacji komisja socjalna ma prawo odmówić udzielenia wnioskowanego wsparcia – szczególnie wtedy, gdy pracownik zataił fakt pobierania tego rodzaju świadczeń i ograniczył się jedynie do wskazania pobieranego wynagrodzenia za pracę. Jeśli takie zdarzenie będzie miało miejsce, pracodawca będzie mógł dodatkowo żądać zwrotu wypłaconego świadczenia.
Podsumowanie - świadczenia uwzględniane przy ustalaniu dochodu na potrzeby ZFŚS
Przyznanie wsparcia z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych uzależnione jest od zasad wskazanych w regulaminie danego funduszu. Może on uwzględniać konieczność wykazania dochodu całej rodziny wnioskodawcy, w którego skład mogą wchodzić nie tylko pensje pracownicze, lecz także świadczenia dodatkowe, tak jak chociażby świadczenie 800+. Od wyłącznej decyzji pracodawcy zależy tak naprawdę to, jakie świadczenia będą uwzględniane przy ustalaniu dochodu rodziny na potrzeby ZFŚS.
