Pracodawcy mają prawo zatrudniać osoby posiadające orzeczenie o niepełnosprawności. Co jednak, jeśli dana osoba posiada kilka orzeczeń o niepełnosprawności? Czy jest to w ogóle możliwe, a jeśli tak, to czy wpływa to w jakikolwiek sposób na obowiązki pracodawcy?
Orzeczenie o niepełnosprawności
Posiadanie jakiejkolwiek formy niepełnosprawności (fizycznej lub psychicznej) nie powoduje automatycznego uznania danej osoby za niepełnosprawną. Aby mogła ona formalnie powoływać się na swoje ograniczenia zdrowotne, musi uzyskać wcześniej odpowiednie orzeczenie. Jest ono możliwe do uzyskania wyłącznie na wniosek kierowany do odpowiedniego powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności.
Orzeczenie o niepełnosprawności jest dokumentem, który pozwala korzystać z różnych uprawnień i ulg, m.in. z:
- odpowiedniego zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej albo zakładzie pracy chronionej;
- przywilejów pracowniczych, takich jak prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego, dłuższej przerwy w pracy lub krótszego czasu pracy;
- świadczenia opiekuńczego, dodatku mieszkaniowego, karty parkingowej;
- dofinansowania turnusu rehabilitacyjnego, sprzętu rehabilitacyjnego, przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych, likwidacji barier architektonicznych (na przykład montażu pochylni, usunięcia progów w budynku), likwidacji barier w komunikowaniu się (na przykład zakupu komputera), likwidacji barier technicznych (na przykład zakupu urządzenia, które umożliwia wjazd wózka inwalidzkiego z napędem elektrycznym do samochodu), działalności gospodarczej albo rolniczej;
- ulg podatkowych (na przykład z odliczenia od dochodu wydatków na cele rehabilitacyjne), na przejazdy środkami transportu publicznego, w placówkach kulturalnych i sportowych.
W świetle obowiązujących przepisów jedna osoba ma prawo posługiwać się kilkoma orzeczeniami o niepełnosprawności. Każde orzeczenie wskazuje jednak na 1 z 3 stopni niepełnosprawności – orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności, orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Osoba niepełnosprawna to osoba posiadająca ubytek stanu zdrowia oraz orzeczenie o zakwalifikowaniu jej do jednego z trzech stopni niepełnosprawności (art. 1 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych; Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm.). Nie jest możliwe uznanie za osobę niepełnosprawną osoby, która nie spełniła choćby jednego z tych punktów.
Jeżeli osoba była zatrudniona jako pełnosprawna, na zasadach ogólnych, nie można żądać zmiany jej statusu za okres wcześniejszy, gdyż według ówczesnych okoliczności była osobą zatrudnioną prawidłowo.
Pracownik z orzeczeniem o niepełnosprawności
Prawo pracy nie zakazuje zatrudniania osób niepełnosprawnych, a wręcz zachęca pracodawców do przyjmowania ich do pracy. Zatrudniający mogą starać się o dofinansowanie dostosowania miejsca pracy dla niepełnosprawnego, przy czym sam zatrudniony jest w chroniony w szczególny sposób, m.in. jeśli chodzi o stosowane wobec niego normy czasu pracy lub pracę w trudnych warunkach. Orzeczenie o niepełnosprawności jest dokumentem potwierdzającym stan danego pracownika, który uprawnia i jednocześnie obliguje pracodawcę do stosowania szczególnych norm prawa pracy względem takiej osoby.
Przykład 1.
Karol jest osobą z niepełnosprawnością, u której widać fizyczne uszkodzenie ciała. Mężczyzna nie posiada jednak orzeczenia o niepełnosprawności. Czy Karol może zostać zatrudniony jako osoba niepełnosprawna?
Nie, ponieważ rzeczywisty stan niepełnosprawności nie pozwala uzyskać status niepełnosprawnego pracownika, jeśli nie posiada on ważnego orzeczenia wydanego przez właściwy powiatowy zespół ds. orzekania o niepełnosprawności.
Przykład 2.
Marlena jest osobą z niepełnosprawnością i posiada 3 orzeczenia o niepełnosprawności. Czy kobieta może zostać zatrudniona jako niepełnosprawny pracownik?
Tak, ponieważ liczba posiadanych orzeczeń o niepełnosprawności nie przesądza o braku możliwości zatrudnienia danej osoby jako niepełnosprawnego pracownika. Posiadanie co najmniej jednego takiego zaświadczenia umożliwia takie zatrudnienie.
Pracodawca, który chciałby zatrudnić osobę z kilkoma orzeczeniami o niepełnosprawności, powinien zrobić to na podstawie ostatniego wydanego dokumentu, który jest najbardziej aktualny. Inaczej będzie wyglądała sytuacja, gdy pracownik w trakcie swojego zatrudnienia zmienia dotychczasowe zaświadczenie o niepełnosprawności – np. przechodzi ze stanu lekkiej niepełnosprawności do stanu umiarkowanego. W takim przypadku poprzednie zaświadczenie nie jest już wiążące dla pracodawcy, a w jego miejsce wchodzi nowy dokument. Dla zatrudniającego oznacza to jednak konieczność skierowania pracownika na kolejne badania lekarskie, nawet jeśli będzie on zajmował swoje dotychczasowe stanowisko pracy. Zmiana orzeczenia o stopniu niepełnosprawności danej osoby jest istotnym sygnałem dla pracodawcy, który ma obowiązek skierować zatrudnionego na badania kontrolne. Podstawę prawną takiego działania stanowi § 48 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, który wprost wskazuje, że pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych powinien zapewnić dostosowanie stanowisk pracy oraz dojść do nich – do potrzeb i możliwości tych pracowników wynikających ze zmniejszonej sprawności. Na potwierdzenie powyższego warto także przytoczyć wyrok SN z 18 grudnia 2002 roku (sygn. akt I PK 44/02), zgodnie z którym aktualnym orzeczeniem lekarskim w rozumieniu art. 229 § 4 kp jest orzeczenie stwierdzające stan zdrowia pracownika w dacie, w której pracownik ma być dopuszczony do pracy. Zachowuje ono aktualność w okresie w nim wymienionym, jednak staje się nieaktualne w przypadku wystąpienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika.
Przykład 3.
Piotr jest pracownikiem z niepełnosprawnością, który pracuje w firmie X od 5 lat. W chwili zatrudnienia posiadał zaświadczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Wskutek rehabilitacji jego zdrowie uległo poprawie i otrzymał on nowe orzeczenie wskazujące, że posiada już lekki stopień niepełnosprawności. Czy pracodawca ma obowiązek skierować pracownika na badania lekarskie?
Tak, ponieważ każda zmiana stopnia niepełnosprawności powoduje konieczność przeprowadzenia nowych badań lekarskich danej osoby.
Przykład 4.
Kamila jest pracownicą z niepełnosprawnością i posiada orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Powiatowa komisja ds. orzekania o niepełnosprawności stwierdziła jednak, że kobieta powinna posiadać ustalony lekki stopień niepełnosprawności, w związku z czym wydała stosowne zaświadczenie. Kamila nie zgadza się ze stanowiskiem komisji i zamierza odwołać się od wydanej decyzji. Czy pracodawca kobiety ma obowiązek wysłać ją na badania lekarskie i uwzględnić nowe orzeczenia o niepełnosprawności?
Nie, dopóki decyzja wydana przez komisję ds. orzekania o niepełnosprawności nie stanie się ostateczna. Tak długo, jak wydane nowe orzeczenie będzie kwestionowane i nie stanie się ostateczne, pracodawca ma obowiązek respektować dotychczasowe orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności Kamili.
Prawnicy wskazują, że posiadanie przez pracownika kilku orzeczeń o stopniu niepełnosprawności obliguje pracodawcę do uznawania tylko jednego z nich, tj. tego, które jest najbardziej aktualne (wydane najpóźniej). Z drugiej strony pojawiają się głosy w doktrynie, które wskazują, że to pracodawca ma prawo wyboru orzeczenia o niepełnosprawności, z którego będzie czerpać większe korzyści. Za takim stanowiskiem stoi również Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych. Stosując to rozwiązanie, pracodawca będzie wybierał orzeczenie o wyższym stopniu niepełnosprawności swojego pracownika. Podobnego zdania jest Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, które rekomenduje wybór wyższego stopnia niepełnosprawności.
Przykład 5.
Paweł jest pracownikiem, który posiada dwa orzeczenia o niepełnosprawności – w stopniu lekkim oraz w stopniu umiarkowanym. Oba orzeczenia zostały wydane w kilkumiesięcznym odstępie czasu. Czy pracodawca może wybrać orzeczenie o stopniu niepełnosprawności wedle swojego uznania?
Tak, przy czym przyjmuje się, że w tym przypadku powinno to być orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
Czy pracownik może mieć kilka orzeczeń o niepełnosprawności? Podsumowanie
Pracownik może posiadać kilka orzeczeń o niepełnosprawności i każde z nich może wskazywać na inny stopień niepełnosprawności. W takim przypadku to pracodawca decyduje, które z nich przyjąć i które jest dla niego korzystniejsze – czy to najbardziej aktualne, czy też to z wyższym stopniem niepełnosprawności danej osoby. W przypadku zmiany stopnia niepełnosprawności w trakcie zatrudnienia pracodawca ma obowiązek skierować pracownika na nowe badania lekarskie.
