Pracodawca realizuje swoje obowiązki socjalne względem pracowników, tworząc Zakładowy Fundusz Świadczeń Społecznych. W poniższym artykule rozpatrzymy, czy przysługuje prawo do świadczeń z ZFŚS dla emerytów i rencistów!
Kto jest zobowiązany do utworzenia ZFŚS?
Zobowiązani do utworzenia funduszu są pracodawcy, którzy:
- zatrudniają co najmniej 50 pracowników;
- zatrudniają co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników, tworzą Fundusz na wniosek zakładowej organizacji związkowej.
Przy ustalaniu stanu zatrudnienia bierze się pod uwagę tylko osoby, które łączy z pracodawcą stosunek pracy. Nie ma tu znaczenia ani podstawa jego nawiązania, ani też np. rodzaj umowy o pracę. Nie wlicza się jednak osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych (zlecenia, o dzieło), ani też wykonujących na rzecz pracodawcy usługi na podstawie umów współpracy. Wliczeniu do stanu zatrudnienia nie podlegają także pracownicy tymczasowi wykonujący pracę na rzecz danego pracodawcy na podstawie umowy z agencją pracy tymczasowej.
Wyjątkowo w przedsiębiorstwach, które z uwagi na liczbę pracowników powinni utworzyć Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych strony układu zbiorowego mogą podąć decyzję o nietworzeniu funduszu.
Szczególnie uprawnioną grupą są pracownicy zatrudnieni w zakładach posiadających status jednostek budżetowych i zakładów samorządowych, dla których pracodawcy formują Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych niezależnie od liczby zatrudnionych pracowników.
Ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych z dnia 4 marca 1994 r. wskazuje podmioty uprawnione do świadczeń socjalnych, wymieniając:
- pracowników i ich rodziny
- emerytów i rencistów – byłych pracowników i ich rodziny
- oraz inne osoby, którym pracodawca w regulaminie przyznał, prawo korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z Funduszu.
W świetle Kodeksu pracy, pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Uprawnionym jest osoba pozostająca w stosunku pracy, niezależnie od wymiaru zatrudnienia oraz stażu pracy, warunków pracy, a nawet tego czy praca jest faktycznie wykonywana. Prawo do świadczeń przysługuje osobom korzystającym z urlopów związanych z rodzicielstwem, przebywających na urlopach bezpłatnych a także w okresie biegnącego wypowiedzenia.
Zasady i warunki korzystania ze świadczeń, zasady przeznaczania środków na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie uzgodnionym z zakładową organizacją związkową. Pracodawca, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa, uzgadnia regulamin z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów. Pracodawca tworzący zakładowy fundusz świadczeń socjalnych powinien współdziałać ze związkami zawodowymi, dokonywać uzgodnień oraz w drodze negocjacji wypracować wspólne stanowisko.
Jeżeli w zakładzie pracy działa więcej niż jeden związek zawodowy pracodawca, w niektórych przypadkach, może nabyć uprawnienie do samodzielnego wydania regulaminu. Jeżeli związki zawodowe nie przedstawiły w terminie 30 dni uzgodnionego stanowiska pracodawca rozpatruje stanowiska organizacji związkowych i samodzielnie ustala treść regulaminu oraz samodzielnie go wprowadza. Jeżeli wszystkie organizacje reprezentatywne uzgodniły wspólne stanowisko przedsiębiorca nie może samodzielnie ustalić regulaminu.
Dokument ten powinien określać także zasady przyznawania świadczeń emerytom i rencistom, nie może ograniczać i wyłączać praw emerytów i rencistów do świadczeń socjalnych, a kryteria ich przyznawania powinny być podobne dla wszystkich uprawnionych grup.
Prawo do świadczeń z ZFŚS dla emerytów i rencistów
Pracownik kończący zatrudnienie w związku z przejściem na emeryturę lub rentę jest uprawniony do korzystania z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych u ostatniego pracodawcy. Prawo to przysługuje z mocy ustawy niezależnie od woli pracodawcy.
Jeżeli pracownik podejmie nowe zatrudnienia na podstawie stosunku pracy zostanie on objęty funduszem socjalnym u nowego pracodawcy. To ostatni pracodawca przed przejściem na emeryturę lub rentę powinien objąć byłego pracownika zakładowym funduszem świadczeń socjalnych. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15.11.1991 r. (sygn. I PZP 56/91) przyjął, że: „osoba, która uprzednio przeszła na wcześniejszą emeryturę i podjęła w nowym zakładzie pracy zatrudnienie przy zawieszeniu wypłaty emerytury, a następnie po rozwiązaniu stosunku pracy ponownie pobiera emeryturę, jest (...) byłym pracownikiem tego ostatniego zakładu pracy”.
Z powyższego orzeczenia wynika, że uprawnienie emeryta do świadczeń wiąże się podmiotowo z pracodawcą, który zatrudniał go bezpośrednio przed przejściem na emeryturę. Pomimo tego, że pracownik będzie kilkakrotnie zmieniał status pracownika na emeryta, to każdorazowo nabywa uprawnienia do korzystania z funduszu u ostatniego pracodawcy, niezależnie od wymiaru etatu oraz okresu zatrudnienia.
Prawo do świadczeń z ZFŚS dla emerytów i rencistów przysługuje na takich samych zasadach, jakie dotyczą pracowników. Przekonanie to zostało wyrażone w stanowisku Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 23.09.2010 r., SPS-023-16975/10, które nadal pozostaje aktualne. Specyfika niektórych świadczeń przemawia za tym, że powinny one być tylko zarezerwowane dla pracowników, dlatego regulamin obowiązujący u danego pracodawcy może na jasnych zasadach określić, że niektóre świadczenia są adresowane wyłącznie dla pracowników. Przykładowo świadczenia urlopowe, dofinansowania do wypoczynku, mogą być ściśle związane z prawem do urlopu. Jednak podstawowym kryterium, uzasadniającym przyznanie wsparcia powinna być sytuacja majątkowa, rodzinna oraz życiowa osoby uprawnionej a nie posiadany status pracownika, emeryta czy rencisty. Pracodawca nie może więc wyłączyć prawa do ubiegania się o pomoc socjalną żadnej z ustawowo uprawnionych grup osób, np. emerytów i rencistów ze względów poza socjalnych np. nieuzasadnione będzie pozbawienie byłego pracownika – emeryta lub rencisty świadczeń z tytułu świąt, jeżeli takie przysługują innym pracownikom.
Prawo do korzystania z Funduszu nie oznacza gwarancji otrzymania świadczeń. Nie mają one charakteru roszczenia a ich przyznanie uzależnione jest od wielkości zgromadzonych, środków, spełnienia formalnych kryteriów oraz sytuacji socjalnej osoby uprawnionej. Podstawą do wypłaty świadczenia jest wniosek, złożony przez podmiot uprawniony, z którego wynika spełnienie kryteriów ustalonych w regulaminie, warunkujących przyznanie świadczenia. Pracodawca, celem realizowania obowiązków socjalnych powinien znać sytuację majątkową, życiową i rodziną swoich byłych pracowników, w tym celu może zwrócić się do nich o przedstawienie dokumentów, oświadczeń i innych dowodów z których wynika spełnienie kryteriów regulaminowych.
Przeznaczenie i źródła finansowania Funduszu
Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych jest przeznaczony na finansowanie działalności socjalnej, czyli usług świadczonych przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, udzielanie pomocy materialnej - rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową. W zakresie działalności socjalnej mieści się organizacja spotkań sportowo – rekreacyjnych, imprez masowych oraz wycieczek. Wsparcie socjalne wymaga dużych nakładów finansowych.
Fundusz tworzy się z corocznego odpisu podstawowego, naliczanego w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych. Podstawę naliczania tego rocznego odpisu stanowi przeciętna planowana w danym roku kalendarzowym liczba zatrudnionych u pracodawcy, skorygowana w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych, obejmująca pracowników zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy.
Wysokość odpisu podstawowego wynosi na jednego zatrudnionego 37,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą. Pracodawcy sprawujący opiekę socjalną nad emerytami i rencistami, w tym także ze zlikwidowanych zakładów pracy, mogą zwiększyć Fundusz o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, na każdego emeryta i rencistę uprawnionego do tej opieki.
Świadczenia ZFŚS a obowiązek względem ZUS i US
Z powyższego wynika, że wsparcie otrzymywane z funduszu posiada określoną wartość materialną, może zatem mieć wpływ na wysokość osiąganego przed podmiot uprawniony dochodu. Świadczenia, pod warunkiem, że stanowią pomoc socjalną i są zgodne z zasadami gospodarowania funduszem, a także zostały określone w regulaminie nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Z kolei wartość otrzymanych przez pracownika w związku z finansowaniem działalności socjalnej, rzeczowych świadczeń oraz otrzymanych przez niego w tym zakresie świadczeń pieniężnych, sfinansowanych w całości ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub funduszy związków zawodowych, łącznie do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 1000 zł jest wolna od podatku. W odniesieniu do emerytów kwota wolna od podatków została zwiększona do 4500 zł.
Wsparcie z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych nie tylko stanowi wymierną pomoc finansową dla emerytów i rencistów, ma również duże znaczenie dla integralności zakładu pracy, pozawala aktywizować seniorów oraz pomimo ustania stosunku pracy tworzyć więź pomiędzy pracodawcą a byłym pracownikiem.
Podstawa prawna
- Ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych z dnia 4 marca 1994 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 923 t.j.);
- Ustawa o związkach zawodowych z dnia 23 maja 1991 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 854 t.j.)
- Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1128 t. j.);
- Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 1949t.j.).
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
