Wierzyciel, wnosząc do sądu pozew, ma na celu uzyskanie korzystnego dla niego wyroku sądu powszechnego, który będzie w dalszej kolejności podstawą do egzekucji zasądzonych świadczeń od dłużnika. Nie od razu jednak po wydaniu wyroku istnieje możliwość egzekwowania należności. Zasadą jest, że orzeczenie musi być prawomocne. Kodeks postępowania przewiduje jednak wyjątki, w których orzeczenie przed uprawomocnieniem staje się wykonalne. Natychmiastowa wykonalność wyroku w sprawach cywilnych - co warto wiedzieć?
Natychmiastowa wykonalność a klauzula wykonalności
Wykonalność oznacza możliwość wykonania danego orzeczenia w drodze egzekucji. Orzeczenie jest wykonalne, jeżeli jest prawomocne. Zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego orzeczenie sądu staje się prawomocne, jeżeli nie przysługuje od niego środek odwoławczy lub inny zwyczajny środek zaskarżenia. Chodzi w tym wypadku o sytuację, gdy taki środek w ogóle nie przysługuje (np. wyrok II instancji) lub gdy upłynął termin do jego wniesienia. Przed upływem tego terminu, na zasadzie wyjątku, w określonych przypadkach orzeczenie może być wykonalne natychmiastowo.
Zarówno orzeczenia prawomocne, jak i natychmiastowa wykonalność stanowią tzw. tytuł egzekucyjny. W odrębnym postępowaniu takiemu tytułowi sąd nadaje klauzulę wykonalności. Dopiero z takim dokumentem (tzw. tytułem wykonawczym) możemy udać się do komornika w celu wszczęcia egzekucji.
Natychmiastowa wykonalność nie oznacza zatem, że już na podstawie aktu, któremu sąd nadał taki rygor, można przymusowo egzekwować należność od dłużnika. Dopiero nadanie wyrokowi przez sąd klauzuli wykonalności umożliwia wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Natychmiastowa wykonalność umożliwia jedynie wcześniejsze rozpoczęcie koniecznej procedury.
Kiedy sąd ma obowiązek nadać rygor natychmiastowej wykonalności?
Zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego sąd obowiązkowo, z urzędu nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności w następujących przypadkach:
-
w sprawach z zakresu prawa pracy, jeżeli zasądza należność pracownika, w części nieprzekraczającej pełnego jednomiesięcznego wynagrodzenia,
-
zasądzając alimenty – nadaje rygor w zakresie rat płatnych po dniu wniesienia powództwa; a co do rat płatnych przed wniesieniem powództwa nadaje rygor za okres nie dłuższy niż trzy miesiące,
-
gdy zasądza roszczenie uznane przez pozwanego,
-
gdy wyrok uwzględniający powództwo jest zaoczny.
W powyższych przypadkach powód nie musi wnosić do sądu o nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności. Sąd sam zbada czy zachodzą powyższe przypadki i w razie ich wystąpienia orzeknie o nadaniu wyrokowi takiego rygoru. Co istotne, jeżeli mimo że zostały spełnione powyższe przesłanki, sąd nie zamieścił stosownego zapisu w sentencji orzeczenia – stronie nie przysługuje zażalenie. W takim wypadku należy złożyć wniosek o uzupełnienie wyroku o postanowienie w tym przedmiocie [zob. orz. SN z 18 kwietnia 1957 r., IV CZ 81/57, OSNCK 1959, Nr 1, poz. 6; W. Siedlecki, Przegląd, 1959, s. 113].
Dla przedsiębiorcy spośród powyżej wymienionych przesłanek najistotniejsza w praktyce może okazać się ta dotycząca wyroku w sprawie, w której pozwany uznaje roszczenie powoda. Niejednokrotnie bowiem na etapie przedsądowym dochodzi między dłużnikiem a wierzycielem do zawarcia ugody bądź rozłożenia długu na raty. Działania te mogą być natomiast kwalifikowane jako uznanie roszczenia, co biorąc pod uwagę obowiązek nadania wyrokowi zasądzającemu świadczenie w takiej sprawie rygoru natychmiastowej wykonalności, znacząco przyspiesza egzekucję.
Kodeks postępowania cywilnego przewiduje także przypadki, kiedy co prawda sąd nie ma obowiązku, ale może z urzędu nadać wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności. Sąd ma taką możliwość, gdy:
-
zasądza należność z wekslu, czeku, warrantu, rewersu, dokumentu urzędowego lub dokumentu prywatnego, którego prawdziwość nie została zaprzeczona,
-
uwzględnia powództwo o naruszenie posiadania.
Nadanie rygoru na wniosek powoda
W pozostałych przypadkach natychmiastowa wykonalność może być nadana przed sąd wyłącznie na wniosek. Przy czym Kodeks postępowania cywilnego przewiduje, że jest to możliwe wyłącznie, gdy wyrok nadaje się do wykonania w drodze egzekucji komorniczej (do wykonania nie nadają się np. wyroki wyłącznie ustalające czyjeś prawo lub obowiązek, wykonalne są natomiast wyroki zasądzające świadczenie określonej kwoty pieniężnej). Ponadto sąd może nadać rygor na wniosek jedynie w dwóch przypadkach:
-
gdyby opóźnienie uniemożliwiało lub znacznie utrudniało wykonanie wyroku,
-
jeżeli opóźnienie narażałoby powoda na szkodę.
W praktyce uznaje się, że przykładem (…) uniemożliwienia wykonania wyroku w drodze egzekucji może być wyjazd pozwanego na stałe za granicę do kraju, z którym Polska nie zawarła umowy o pomocy prawnej w sprawach cywilnych. Przykładem zaś narażenia powoda na szkodę będzie m.in. wyrok nakazujący pozwanemu wydanie warsztatu rzemieślniczego. [A. Zieliński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2017]. Wskazuje się również, że: Uniemożliwienie lub znaczne utrudnienie wykonania wyroku zachodzić będzie zwłaszcza w razie istniejącego niebezpieczeństwa zniszczenia, zbycia lub ukrycia rzeczy lub prawa objętych sporem albo składników majątku dłużnika. Z kolei przez narażenie powoda na szkodę rozumieć należy niebezpieczeństwo szkody w postaci niekorzystnych następstw późniejszego wykonania wyroku, wykraczających poza normalne skutki takiej zwłoki. [K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–366, Wyd. 7].
Wniosek o nadanie rygoru można złożyć zarówno w pozwie, jak i na dalszym etapie postępowania, aż do jego uprawomocnienia się. Uprawnienie do wniesienia takiego wniosku mają powód, interwenient uboczny, współuczestnik sporu, organizacja społeczna, prokurator lub inny podmiot działający na takich samych zasadach jak prokurator (np. Rzecznik Praw Obywatelskich).
Natychmiastowa wykonalność z mocy ustawy
Kodeks postępowania cywilnego przewiduje, że w niektórych okolicznościach orzeczenia stają się wykonalne przed uprawomocnieniem się orzeczenia bez konieczności nadawania im rygoru natychmiastowej wykonalności przez sąd. Z mocy prawa wykonalny jest:
-
wyrok sądu pierwszej instancji zasądzający świadczenie na rzecz pracownika lub członków jego rodziny, w stosunku do którego sąd drugiej instancji oddalił apelację pracodawcy, także w części, w której sąd pierwszej instancji nie nadał mu rygoru natychmiastowej wykonalności,
-
postanowienia,
-
nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym na podstawie weksla, warrantu, rewersu lub czeku z upływem dwutygodniowego terminu do zaspokojenia roszczenia.
Ostatni z przypadków jest niezwykle korzystny dla wierzycieli, którzy mogą skierować do egzekucji komorniczej i wyegzekwować świadczenie zasądzone nakazem zapłaty niezależnie od tego, czy nakaz ten został zaskarżony zarzutami. Jest to o tyle niebezpieczna sytuacja dla dłużnika, że zajęcie egzekucyjne może zostać de facto zrealizowane zanim zostanie mu doręczony nakaz zapłaty.
