Dochodzenie wierzytelności jest często procesem długim i skomplikowanym, a co najgorsze - nie zawsze skutecznym. Dlatego też wielu przedsiębiorców decyduje się na rozwiązanie sporu o wierzytelność w formie ugody. Starając się odzyskać dług na drodze sądowej, musimy uzbroić się w cierpliwość, a także przygotować na porażkę - nie jest tajemnicą, że w przypadku dochodzenia wierzytelności liczy się szybkość, natomiast przewlekłość postępowania może doprowadzić do konieczności poniesienia przez nas dużych kosztów, a co więcej - niewypłacalności dłużnika.
W związku z powyższym ostatnimi czasy bardzo popularne stały się pozasądowe, alternatywne sposoby rozwiązywania sporów - m.in. mediacja, arbitraż czy negocjacje. W momencie, kiedy strony konfliktu osiągają porozumienie, dochodzi między nimi do zawarcia ugody. Warto jednak pamiętać, że ugoda może być zawarta nie tylko poza sądem, ale także w toku postępowania sądowego.
Poniżej wszystko, co warto wiedzieć o ugodzie.
Rozwiązanie sporu o wierzytelność w formie ugody
Jeżeli na skutek dokonanej czynności prawnej (np. zawartej umowy) jedna ze stron zobowiązuje się zachować w określony sposób na rzecz drugiej strony, będziemy mieli do czynienia ze zobowiązaniem, gdzie zobowiązanym do
Uprawnienie wierzyciela do żądania spełnienia świadczenia przez dłużnika nazywane jest wierzytelnością. Dług jest natomiast antonimem wierzytelności - jest to zobowiązanie (obowiązek) dłużnika do spełnienia świadczenia na rzecz wierzyciela.
Kiedy dochodzi do sporu między wierzycielem i dłużnikiem? W sytuacji, kiedy dłużnik nie chce wypełnić ciążących na nim obowiązków względem wierzyciela. Wierzyciel może wtedy dochodzić swoich roszczeń (praw) na drodze sądowej lub też próbować dojść do porozumienia z dłużnikiem na drodze pozasądowej - np. korzystając ze wspomnianych alternatywnych metod rozwiązywania sporów.
Jeżeli dłużnik wykazuje dobrą wolę i chęć dojścia do porozumienia, rozwiązanie sporu o wierzytelność może być załatwione polubownie, za pomocą ugody.
Ugoda - definicja
Zgodnie z art. 917 kodeksu cywilnego, przez ugodę "strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór istniejący lub mogący powstać."
Ugoda wymaga więc dobrej woli obu stron - wierzyciela i dłużnika. Ustępstwa muszą być poczynione po obu stronach - jeśli ostatecznie tylko jedna ze stron zdecyduje się na kompromis i zrezygnuje ze swoich roszczeń, nie będzie mowy o ugodzie. Aby doszło do ugody, strony powinny wcześniej przeprowadzić negocjacje, podczas których określą swoje oczekiwania i będą starały się dojść do porozumienia (najczęstszymi ustępstwami, na jakie decyduje się wierzyciel, jest np. zmniejszenie długu, zgoda na spłacenie długu w ratach czy wydłużenie terminu płatności). Sama ugoda więc nie wymaga angażowania osób trzecich - jest ona zwieńczeniem ustalonego kompromisu między stronami.
Ugoda jest umową konsensualną (czyli dochodzi do skutku w wyniku zgodnego oświadczenia woli obu stron). Przepisy kodeksu cywilnego nie przewidują dla niej żadnej formy szczególnej, może być więc zawarta w dowolnej formie, z uwzględnieniem art. 60 k.c., a także przepisów szczególnych dotyczących określonych czynności prawnych (np. w przypadku obrotu nieruchomościami wymagana jest forma aktu notarialnego).
Co powinna zawierać ugoda?
Ugoda może zawierać oświadczenie dłużnika, że przyjmuje swój dług w określonej wysokości lub określonego rodzaju, względem wierzyciela. W ten sposób uchyla się niepewność co do istnienia roszczenia, jego rodzaju i wysokości - o czym mowa w art. 917 k.c. Dzięki takiemu oświadczeniu unika się prowadzenia dyskusji na temat tego kto, komu i na jakiej podstawie jest coś winien.
Jak już zostało wspomniane powyżej, w ugodzie wierzyciel czyni wobec dłużnika ustępstwa (w zamian za jednoznaczne uznanie przez dłużnika roszczenia).
Oprócz uznania długu ugoda powinna zawierać takie elementy jak:
- określenie miejsca i daty zawarcia ugody,
- oznaczenie stron ugody (lub osób, które je reprezentują),
- określenie stosunku prawnego, którego ugoda dotyczy,
- wskazanie wysokości wierzytelności oraz dokumentów, które ją potwierdzają,
- sposób wykonania zobowiązania (spłaty długu): np. w ratach (w ugodzie wtedy powinien znaleźć się harmonogram spłaty), poprzez wydłużenie terminu płatności (określenie daty, do której zobowiązanie ma zostać wykonane), zmniejszenie kwoty długu (określenie tej kwoty) itp.,
- inne ustępstwa wierzyciela, np. rezygnacja z dochodzenia odsetek,
- zabezpieczenie wykonania ugody przez dłużnika (nie jest konieczne, ale może być przydatne, gdyby dłużnik nie wykonywał warunków ugody), np. zastrzeżenie, że jeśli dłużnik nie będzie terminowo spłacał długu, sprawa zostanie przekazana na drogę sądową.
Najlepiej, aby ugoda została zawarta na piśmie, dzięki czemu może stanowić dowód w przypadku późniejszego ewentualnego sporu na drodze sądowej.
Ugoda - skutki zawarcia
Jako że ugoda jest typem umowy, po jej zawarciu wierzyciel może domagać się długu tylko na jej podstawie. Co więcej, jako że wierzyciel poczynił ustępstwa na rzecz dłużnika, np. zgodził się na zmniejszenie długu, nie może domagać się od dłużnika długu na podstawie pierwotnego tytułu, czyli sprzed zawarcia umowy ugody. Jeśli więc dłużnik mimo tego, że została zawarta ugoda nadal nie spłaca swojego długu, wierzyciel może złożyć pozew do sądu, jako dowód wskazując umowęugody.
Co więcej, warto domagać się od dłużnika uznania długu w umowieugody, bowiem w przypadku ewentualnego późniejszego sporu pozwoli to wierzycielowi wnieść pozew w trybie postępowania nakazowego, które jest najmniej kłopotliwe i dające szansę najszybszego uzyskania orzeczenia (nakazu zapłaty) (art. 484(1) i n. k.p.c.).
Ugoda charakteryzuje się tym, że nie jest możliwe uchylenie się od jej skutków prawnych z powodu odnalezienia dowodów co do roszczeń, których ugoda dotyczy. Jeśli więc wierzyciel po podpisaniu ugody odnajdzie dowody, że wysokość jego wierzytelności jest w rzeczywistości większa, niż określona w umowie, nie będzie mógł dochodzić tej wierzytelności w kwocie większej. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy ugoda została zawarta w złej wierze, tj. któraś ze stron miała świadomość, iż wysokość długu/wierzytelności jest niższa/wyższa od tej wpisanej do ugody. W złej wierze działa się także, kiedy celowo ukrywa się dokumenty poświadczające inną wysokość długu/wierzytelności.
Ponadto, zgodnie z art. 918 § 1 k.c., uchylenie się od skutków prawnych ugody zawartej pod wpływem błędu jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy błąd dotyczy stanu faktycznego, który według treści ugody obie strony uważały za niewątpliwy, a spór albo niepewność nie powstałyby, gdyby w chwili zawarcia ugody strony wiedziały o prawdziwym stanie rzeczy.
Ugoda sądowa
Jak zostało wskazane powyżej, ugoda może zostać zawarta nie tylko poza sądem, ale także w tracie postępowania przed sądem. Dzieje się tak, kiedy dłużnik początkowo nie jest chętny do współpracy i wierzycielowi nie pozostaje nic innego, jak skierować sprawę - rozwiązanie sporu o wierzytelność, na drogę sądową. Nie oznacza to jednak, że zawarcie ugody nie będzie już możliwe. Co do zasady, sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ugodowego załatwienia sprawy, o ile pozwala na to charakter rozpoznawanych roszczeń. Przed wniesieniem pozwu może się to odbyć podczas postępowania pojednawczego, na które sąd kieruje strony na skutek wniesienia wniosku o tzw. zawezwanie dłużnika do próby ugodowej (art. 184-186 k.p.c.).
Zawarcie ugody przed sądem kończy spór między stronami i sąd nie wydaje wyroku, ale postanowienie o umorzeniu postępowania, gdzie sąd może (o ile strony nie postanowią inaczej) wzajemnie znieść koszty postępowania.
Zawarta ugoda podlega kontroli sądu - jeśli okoliczności sprawy wskazują, że ugoda jest sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, sąd może uznać ją za niedopuszczalną i prowadzić postępowanie dalej mimo jej zawarcia.
Ugoda zawarta przed sądem zostanie opatrzona klauzulą wykonalności po złożeniu w sądzie stosownego wniosku - stanowić będzie wtedy tytuł wykonawczy (czyli tytuł egzekucyjny opatrzony klauzulą wykonalności), na podstawie którego można złożyć wniosek do komornika o wszczęcie wobec dłużnika postępowania egzekucyjnego.
