W polskim prawie spółek handlowych jedną z form prowadzenia działalności gospodarczej może być spółka jawna. Osoby decydujące się na założenie spółki często chcą w wiele osób prowadzić działalność i mieć uregulowany swój udział w zysku, a także, ewentualnie, ograniczyć własną odpowiedzialność, jeżeli podmiot będzie miał jakieś zobowiązania, zaległości. Jaka jest odpowiedzialność wspólników w spółce jawnej? Jakie kroki powinien podjąć wierzyciel, aby uzyskać swoje roszczenie od spółki i co w sytuacji, gdy wystąpi niewypłacalność spółki jawnej? Czy można domagać się od wspólników kwot zasądzonych spółce? Jak tego dokonać? Na te pytania odpowiedź zostanie udzielona w dalszej części artykułu.
Odpowiedzialność za zobowiązania w spółce jawnej
Zgodnie z ustawą Kodeks spółek handlowych, a konkretnie z art. 22, spółką jawną jest spółka osobowa, która pod własną firmą prowadzi przedsiębiorstwo, a równocześnie nie jest inną spółką handlową.
W takiej spółce każdy wspólnik odpowiada za jej zobowiązania, bez ograniczenia, całym swoim majątkiem, solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką.
Trzeba wskazać, że osobista, nieograniczona i solidarna pomiędzy wspólnikami oraz ze spółką odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki jawnej stanowi istotną cechę tego podmiotu prawa gospodarczego, która wyraża jej osobowy charakter. Ustawodawca, konstruując tak surową odpowiedzialność wspólników, nie przewidział jednocześnie żadnych przesłanek umożliwiających wspólnikowi uniknięcie odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
Przykład 1
Pani Anna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą sprzedała AGD Nowak, Kowalski Spółka Jawna biurka i meble do gabinetów konsultantów. Cena za zamówienie wyniosła 18 000 zł brutto. Spółka nie zapłaciła w terminie należności. W tej sytuacji pani Anna, po wysłaniu wezwania do zapłaty, które nie odniosło skutku, zdecydowała się na skierowanie do sądu pozwu o zapłatę. Jako pozwanych wskazała AGD Nowak Kowalski Spółka Jawna, Jana Nowaka i Jana Kowalskiego. Takie działanie było w pełni poprawne.
W ten sposób już na etapie procesu wierzyciel spółki może uzyskać tytuł wykonawczy łącznie przeciwko wszystkim wspólnikom spółki oraz przeciwko samej spółce.
Równocześnie art. 31 ustawy Kodeks spółek handlowych wskazuje, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Jest to tak zwana subsydiarna odpowiedzialność wspólnika, czyli w sytuacji, w której spółka jest niewypłacalna, to za zobowiązania odpowiada wspólnik, ale dopiero na etapie egzekucyjnym.
Nie jest to jednak przeszkodą do pozwania wspólników spółki, zgodnie z przykładem 1. wskazanym powyżej.
Ta subsydiarna odpowiedzialność wspólnika nie dotyczy zobowiązań powstałych przed wpisem spółki jawnej do rejestru – Krajowego Rejestru Sądowego.
W praktyce oznacza to, iż nawet gdyby wierzyciel spółki wiedział, że majątek jednego ze wspólników w zupełności wystarczy na pokrycie dochodzonej wierzytelności, musi najpierw skierować egzekucję do majątku spółki, a gdy ta nie doprowadzi do zaspokojenia długu, może skierować egzekucję do dowolnie wybranego wspólnika, do kilku z nich lub do wszystkich wspólników.
Przykład 2
Pani Wanda pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych z Wanilia Ewa Bednarz, Magdalena Woś, Anna Gudz Spółka Jawna. Panie znają się prywatnie, więc pani Wanda wie, że spółka ma problemy finansowe z uwagi na to, że została oszukana przez nieuczciwego kontrahenta. Sama ma jednak problemy, dlatego zdecydowała się na pozwanie spółki jawnej i jej wspólników o zapłatę znacznej dla niej kwoty – 50 000 zł. Sąd wydał wyrok, który się uprawomocnił. Mimo wiedzy, że spółka jest niewypłacalna, konieczne było wszczęcie przeciwko niej egzekucji, a dopiero po wydaniu stosownego postanowienia przez komornika – o umorzeniu egzekucji wobec niewypłacalności spółki; mogła pozwać Magdalenę Woś, która miała środki na zaspokojenie długu.
Niewypłacalność spółki jawnej
Bezskuteczność egzekucji powinna oznaczać, że nie ma wątpliwości co do tego, iż roszczenie wierzyciela nie może zostać zaspokojone z żadnego majątku spółki.
Nie jest wystarczające wykazanie bezskuteczności egzekucji jedynie z jednego składnika majątku spółki, na przykład z rachunków bankowych. Choć można spotkać się również z odmiennym orzecznictwem – na przykład Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 26 kwietnia 1938 roku (sygn. akt: II C 2806/37), które pozostaje nadal aktualne, uznał, że dla bezskuteczności egzekucji wystarczające jest stwierdzenie bezskuteczności postępowania skierowanego do określonego składnika majątku spółki.
Wierzyciel, chcąc uzyskać zaspokojenie z majątku wspólnika, powinien udowodnić niemożliwość uzyskania zaspokojenia z żadnego składnika majątku spółki. Taki sposób jest najbezpieczniejszy, ponieważ w zasadzie eliminuje ryzyko ewentualnej przedwczesności wszczęcia egzekucji przeciwko wspólnikowi.
Taki sposób potwierdza też nowsze stanowisko Sądu Najwyższego z 20 października 2005 roku (sygn. akt: II CK 152/05), który wprawdzie dotyczył art. 299 ustawy Kodeks spółek handlowych regulującego odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W tym orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdził, że przesłanka odpowiedzialności członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w postaci bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce oznacza bezskuteczność egzekucji z całego majątku spółki. Stanowisko takie jest obecnie powszechnie akceptowane.
Przykład 3
Pani Wanda, która pozwała Wanilia Ewa Bednarz, Magdalena Woś, Anna Gudz Spółka Jawna, uzyskała korzystny dla siebie wyrok. Wszczęła egzekucję przeciwko spółce. Okazało się, że spółka jest właścicielem nieruchomości, która jednakże była zadłużona, a stanowiła nieruchomość rolną, nieużytek. Celem dopełnienia egzekucji konieczne było sporządzenie opisu i oszacowania tej nieruchomości przez biegłego z zakresu szacowania wartości nieruchomości, który podał, że działka jest warta 30 000 zł, bo klasa ziemi oraz jej położenie było bardzo niekorzystne. Na opinię wydano 4000 zł. Następnie doszło do licytacji działki, na której nikt się nie stawił, podobne jak na drugim terminie. Całość procesu trwała niemal 2 lata. Dopiero wówczas komornik wskazała, że egzekucja nie powiodła się i umorzyła postępowanie z uwagi na bezskuteczność.
Powyższy przykład wskazuje, że w praktyce uzyskanie odpowiedniego dokumentu od komornika może nastręczać trudności, zwłaszcza w sytuacji, w której, formalnie, istnieje jakiś majątek. Dotyczy to właśnie nieruchomości czy ruchomości – pojazdów, maszyn, elektroniki. Czasami próba ich sprzedaży wiąże się z poniesieniem przez wierzyciela licznych kosztów, których odzyskanie następnie trwać będzie długo, a czasami nie ma gwarancji sukcesu – gdy wspólnicy spółki są również niewypłacalni.
Co zrobić, gdy spółka jest niewypłacalna?
Jeśli spółka cywilna jest niewypłacalna, o czym mamy informację od komornika sądowego, należy ustalić:
- kto jest wspólnikiem spółki;
- czy wspólnicy spółki mieli ten status w momencie wszczęcia postępowania w sprawie, w której wydano tytuł egzekucyjny;
- czy wspólnicy mogą mieć majątek potrzebny do ich zaspokojenia, jacy to wspólnicy, czy będzie to jedna, czy więcej osób;
- dane wspólników – adresy zamieszkania, w miarę możliwości numery PESEL.
W takiej bowiem sytuacji otwiera się możliwość, jeżeli wspólnicy nie byli pozywani łącznie ze spółką, wystąpienia z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko nim.
Przykład 4
Pan Waldemar pracował w Zdroplus A. Kornaga, W. Kornaga Spółka Jawna. Rozwiązał umowę o pracę z winy pracodawcy, bo nie wypłacano mu wynagrodzenia. Złożył równocześnie pozew o zapłatę zaległego wynagrodzenia, a także odszkodowanie od pracodawcy z uwagi na rozwiązanie umowy z jego winy. Pozwał spółkę jako pracodawcę.
Sąd wyrokiem zaocznym, z uwagi na brak odpowiedzi od pracodawcy, zasądził całą żądaną kwotę. Egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna – wyzbyła się ona nieruchomości, ruchomości były zajęte przez organy skarbowe. W takiej sytuacji Waldemar Kruk powinien złożyć wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikom.
Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikom spółki
Zgodnie z art. 7781 Kodeksu postępowania cywilnego tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko tym wspólnikom, którzy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia, całym swoim majątkiem. Warunkiem nadania tej klauzuli jest sytuacja, w której egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, lub gdy jest oczywiste, że będzie ona bezskuteczna.
Sąd nie ma zatem fakultatywnego nadania klauzuli na wspólnika, ale obowiązek takiego działania, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, albo jest oczywiste, że będzie ona bezskuteczna.
Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności nie może być złożony w stosunku do wspólnika, który w chwili wszczęcia postępowania w sprawie, w której wydano tytuł egzekucyjny przeciwko spółce, nie był już jej wspólnikiem.
Wniosek składa się do tego sądu, który wydał wyrok, na podstawie którego określono zobowiązanie spółki, z powołaniem się na tę sygnaturę.
Odzyskanie środków od wspólników jest zatem jak najbardziej możliwe, jednakże długotrwałe i związane z wcześniejszym wszczęciem egzekucji, pokrywaniem kosztów komorniczych. Ostatecznie można osiągnąć cel nadrzędny – odzyskanie żądanych środków, zazwyczaj z odsetkami ustawowymi, które choć częściowo rekompensują to, ile trwało dochodzenie tych roszczeń.
