Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, tak jak wszystkie pozostałe spółki prawa handlowego, aby prowadzić swoje interesy, musi mieć organy ją reprezentujące. W organach tych oczywiście zasiadają ludzie – współwłaściciele lub osoby trzecie wybierane przez udziałowców. W spółce z o.o. organem takim jest zarząd. Może się jednak zdarzyć tak, że w pewnym momencie zarząd nie będzie właściwe obsadzony, przez co nie będzie w stanie podejmować wiążących spółkę decyzji. Bez reprezentacji niemożliwe jest uczestniczenie w postępowaniach administracyjnych i sądowych, w tym w postępowaniu podatkowym. Aby zatem spółka mogła zostać stroną w procedurze skarbowej, musi zostać wyznaczona osoba, która tymczasowo będzie działała w jej imieniu. Kurator dla spółki z o.o. jest wyznaczany zawsze, gdy brak jest właściwych organów. Kto powołuje kuratora i kiedy jest to możliwe?
Kiedy wyznaczany jest kurator dla spółki?
Spółka z o.o. działa na zewnątrz przez swój organ reprezentacyjny, czyli zarząd. Zarząd ten może być jednoosobowy lub wieloosobowy. W tym drugim wypadku spółka musi określić sposób podejmowania przez niego decyzji. Może być to reprezentacja samodzielna (np. prezes zarządu samodzielnie podejmuje wiążące decyzje) lub łączna (np. decyzje podejmuje prezes zarządu z innym członkiem zarządu lub prokurentem).
Taki schemat działania zarządu może doprowadzić do sytuacji, gdy:
- organ reprezentujący nie występuje – np. został odwołany prezes zarządu, będący jedynym jego członkiem i jednocześnie nie został powołany jego zastępca;
- występują braki w składzie zarządu lub innych organów, przez co spółka nie może być właściwie reprezentowana, np. decyzję podejmują łącznie prezes zarządu i prokurent, a spółka nie ma prokurenta, lub gdy liczba członków zarządu jest mniejsza od wymaganej przez przepisy prawa bądź postanowienia statutu minimalnej lub stałej liczby jego członków.
W powyższych sytuacjach ustanawiany jest dla spółki kurator. Władny do tego jest sąd rejestrowy, w którego okręgu spółka ma lub miała ostatnią siedzibę.
Kurator dla spółki może zostać powołany wyłącznie w sytuacji, gdy brakuje organu zarządzającego w spółce lub jest on niepełny. W innych wypadkach kurator nie może jej zastępować. Nie oznacza to jednak, że jedynie braki w zarządzie mogą prowadzić do takiej sytuacji. Dla przykładu wadliwość składu rady nadzorczej w spółce z o.o. może prowadzić do niemożności wyrażenia zgody niezbędnej dla dokonania określonej czynności prawnej lub braku możliwości reprezentowania spółki w umowach między spółką a członkiem zarządu oraz w sporach z nim. W takich wypadkach jak najbardziej możliwe jest powołanie kuratora.
Do czego jest powoływany kurator spółki?
Kurator dla spółki nie zostaje powołany tylko po to, aby wykonał daną czynność prawną, a następnie zniknął. Sensem jego wyznaczania jest podjęcie wszelkich niezbędnych działań zmierzających do powołania albo uzupełnienia składu organu uprawnionego do reprezentowania spółki, a w razie potrzeby do jej likwidacji. Natomiast do czasu powołania albo uzupełnienia zarządu lub ustanowienia likwidatora, kurator reprezentuje spółkę oraz prowadzi jej sprawy.
Kurator nie jest organem spółki z o.o., traktuje się go bardziej jako przedstawiciela ustawowego. Reprezentuje on spółkę i prowadzi jej sprawy jedynie w granicach określonych w orzeczeniu sądu i tylko do czasu powołania albo uzupełnienia składu zarządu lub ustanowienia likwidatora. Z chwilą ziszczenia się któregoś z tych zdarzeń kompetencje kuratora wygasają. Nie może zatem dojść do sytuacji, że kurator działa obok prawidłowo powołanego zarządu spółki i podejmuje łącznie z nim decyzje w przedmiocie funkcjonowania podmiotu.
Reprezentowanie spółki przez kuratora rodzi ryzyko przekroczenia przez niego zakresu umocowania. Kurator dla spółki powinien poruszać się wyłącznie w ramach wyznaczonych mu przez sąd. Jeżeli jednak dojdzie do przekroczenia zakresu umocowania, stosuje się przepisy o pełnomocniku. Oznacza to, że czynność prawna dokonana przez kuratora z przekroczeniem granic reprezentacji jest dotknięta sankcją bezskuteczności zawieszonej. Może być zatem następczo potwierdzona przez spółkę, po uzupełnieniu braków dotyczących jej organu albo przez samego kuratora, w razie rozszerzenia przez sąd zakresu jego umocowania.
Kurator dla spółki z o.o. w postępowaniu podatkowym
Postępowanie podatkowe prowadzi organ skarbowy. On też wszczyna całą procedurę. Jeżeli jednak spółka z o.o. nie ma żadnych organów powołanych do jej reprezentowania, urzędnicy nie są w stanie podjąć żadnych skutecznych czynności. Nie mają możliwości doręczania pism, prowadzenia czynności kontrolnych czy wezwania podmiotu do stawienia się w siedzibie organu celem wyjaśnienia nieprawidłowości.
Aby zapobiec zablokowaniu organów skarbowych w postępowaniu podatkowym, powoływany jest kurator dla spółki. Mówi o tym Ordynacja podatkowa w art. 138 § 3. Zgodnie z tym przepisem: „jeżeli osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej nie może prowadzić swoich spraw wskutek braku powołanych do tego organów, organ podatkowy składa do sądu wniosek o ustanowienie kuratora”.
Jak wskazuje powyższa norma, inicjatorem powołania kuratora jest właściwy organ podatkowy, który prowadzi lub zamierza prowadzić postępowanie wobec danego podatnika (tut. spółki z o.o.). Wniosek może być złożony już po wszczęciu procedury, gdy urzędnik prowadzący sprawę poweźmie informację, że u danego podmiotu nie istnieje organ reprezentujący lub jeszcze przed formalnym wszczęciem postępowania podatkowego.
Wniosek o ustanowienie kuratora składany jest do sądu rejestrowego. Ten po zbadaniu przesłanek, które uzasadniają jego powołanie, decyduje o ustanowieniu kuratora.
Kurator dla spółki a problem z zakresem umocowania w postępowaniu podatkowym
W praktyce pojawia się problem, ponieważ wskazany wyżej art. 138 Ordynacji podatkowej jedynie wskazuje na możliwość wnioskowania przez organ do sądu o ustanowienie kuratora dla spółki nieposiadającej zarządu. Nie wskazuje jednak na charakter takiego umocowania i zakres uprawnień, jakie ma kurator dla spółki. Zatem przepis ten nie jest podstawą do jego powołania. Co w takiej sytuacji?
Jeżeli przepis nie wyjaśnia jednoznacznie tego zagadnienia, warto posiłkować się orzecznictwem. Jednym z przykładów traktowania powyższego przepisu jest uchwała Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2014 roku (sygn. akt: III CZP 101/14). Sąd ten stwierdził, że kształt normy art. 138 § 3 in fine Ordynacji podatkowej dowodzi, że jest ona jedynie źródłem obowiązku określonego zachowania się organu podatkowego w razie wystąpienia przesłanek wskazanych w tym przepisie, a mianowicie obowiązku złożenia przez ten organ do sądu wniosku o ustanowienie kuratora. Przepis ten nie jest już więc podstawą prawną dla sądu do ustanowienia kuratora w wyniku uwzględnienia takiego wniosku o ustanowienie kuratora, złożonego przez organ podatkowy w wykonaniu obowiązku wynikającego z tego przepisu. Przepis art. 138 § 3 Ordynacji podatkowej jest jedynie podstawą prawną do wniesienia przez organ podatkowy wniosku o ustanowienie kuratora dla osoby prawnej, którego uwzględnienie przez sąd polega na ustanowieniu kuratora na podstawie art. 42 § 1 kc, którego zakres kompetencji określa jednak art. 42 § 2 kc. Do czasu ustanowienia kuratora na tej podstawie prawnej postępowanie podatkowe będzie zawieszone na zasadzie art. 201 § 1 pkt 2 i 4 Ordynacji podatkowej. Ustanowienie kuratora przez sąd w wyniku uwzględnienia wspomnianego wniosku złożonego przez organ podatkowy następuje zatem na podstawie art. 42 § 1 kc.
Powyższe oznacza zatem, że organ skarbowy ma prawo wnioskować o wyznaczanie kuratora dla spółki z o.o. na podstawie art. 138 § 3 Ordynacji podatkowej. Jednak sąd nie może już na tej samej podstawie wyznaczyć kuratora. Może to jednak zrobić niejako z urzędu dzięki art. 42 § 1 Kodeksu cywilnego. Oznacza to, że kurator wyznaczony na podstawie ustawy cywilnej ma prawo uczestniczyć w postępowaniu podatkowym i wykonywać wszelkie czynności procesowe w imieniu spółki.
Kurator dla spółki z o.o. przed sądem administracyjnym
Jednak co, gdy decyzja organu skarbowego zostanie zaskarżona do sądu administracyjnego? Czy wtedy ten sam kurator w dalszym ciągu ma obowiązek reprezentować spółkę przed sądem?
Wszystko tutaj zależy od postanowienia sądu rejestracyjnego. W praktyce jednak kurator dla spółki zostaje wyznaczony do reprezentowania spółki w czasie postępowania podatkowego. Postępowanie przed sądem administracyjnym, pomimo że zapoczątkowane jest wniesieniem skargi za pośrednictwem organu skarbowego, który wydał zaskarżony akt, w żadnym wypadku nie może być traktowane jako dalszy ciąg postępowania przed tym organem. Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, dlatego nie ma mowy o żadnej ciągłości pomiędzy jednym a drugim postępowaniem. (por. postanowienia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z 6 czerwca 2023 roku, sygn. akt: I SA/Go 33/23).
Zatem kurator dla spółki powołany w postępowaniu podatkowym nie ma umocowania do reprezentowania spółki przed sądami administracyjnymi. Aby podmiot ten mógł podejmować czynności sądowe, sąd rejestrowy musi albo powołać nowego kuratora na tę okoliczność, albo rozszerzyć zakres jego umocowania.
