Katalog czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem VAT jest bardzo obszerny. Z tego też względu w wielu przypadkach podatnicy mogą mieć wątpliwości, czy konkretne zdarzenie gospodarcze należy opodatkować podatkiem VAT, choć nie jest ono wprost opisane w ustawie o podatku od towarów i usług. Jednym z takich przykładów jest otrzymane odszkodowanie. W naszym artykule postaramy się udzielić odpowiedzi na pytanie, czy należy naliczać podatek VAT od odszkodowania.
Odpłatne świadczenie usług a odszkodowanie
Zasadniczo czynności opodatkowane w ramach podatku VAT dzielą się na dwie podstawowe grupy: dostawy towarów oraz świadczenie usług. Intuicyjnie wyczuwamy, że odszkodowanie nie może być kwalifikowane jako dostawa towarów (gdyż nie występuje tu żaden towar), ale co ze świadczeniem usług?
Stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy o VAT poprzez odpłatne świadczenie usług należy rozumieć każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów, w tym również:
- przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;
- zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;
- świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.
Choć nie zostało to wprost określone w ustawie, to jednak podkreśla się w doktrynie, że aby można było mówić o świadczeniu usług, konieczne jest występowanie stosunku zobowiązaniowego, na podstawie którego jedna ze stron zobligowana jest spełnić umówione świadczenia, druga zaś zobowiązana jest za to świadczenie zapłacić wynagrodzenia.
To oznacza, że w każdym przypadku musi istnieć beneficjent usługi, tj. podmiot, który w związku z otrzymanym świadczeniem uzyska wymierną korzyść.
- w następstwie zobowiązania, w którego wykonaniu usługa jest świadczona, druga strona (wierzyciel/nabywca) jest bezpośrednim beneficjentem świadczenia;
- świadczonej usłudze odpowiada świadczenie wzajemne ze strony nabywcy (wynagrodzenie).
Charakter prawny odszkodowania
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że aby dana czynność podlegała pod regulacje podatku VAT, musi istnieć bezpośredni związek o charakterze przyczynowym pomiędzy świadczoną usługą a otrzymanym świadczeniem wzajemnym, w ten sposób, że zapłacone kwoty stanowią rzeczywiste wynagrodzenie za wyodrębnioną usługę świadczoną w ramach stosunku prawnego lub dochodzi do wymiany świadczeń wzajemnych.
W konsekwencji otrzymane wynagrodzenie powinno być rezultatem wykonania świadczenia.
Co istotne, w kontekście rozpatrywanego problemu z takim przypadkiem nie mamy do czynienia, jeżeli chodzi o odszkodowania.
Zapłata za wyrządzone szkody, poniesione przez kogoś straty jest w świetle regulacji Kodeksu cywilnego odszkodowaniem. Tematykę odszkodowań regulują przepisy Kodeksu cywilnego.
Na mocy art. 361 kc zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego – bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jeżeli ma ono nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.
Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.
Podatek VAT od odszkodowania a czynności wyłączone z opodatkowania
Odnosząc zatem analizowane przepisy do kwestii odszkodowania, należy podkreślić, że nie można utożsamiać odszkodowania z wynagrodzeniem.
Okoliczność wypłaty odszkodowania nie jest świadczeniem wzajemnym wynikającym z tytułu wykonania określonej usługi.
Samo odszkodowanie nie jest bowiem związane ze zobowiązaniem się podatnika do wykonania czynności, powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji. Skoro zatem nie występuje tutaj związek wypłaconej kwoty z żadnym świadczeniem, to w konsekwencji odszkodowanie nie stanowi wynagrodzenia za świadczenie usługi.
Powoduje to, że wszelkie wypłacone kwoty o charakterze odszkodowawczym nie mieszczą się w katalogu czynności podlegających opodatkowaniu i tym samym nie stanowią wynagrodzenia za wykonanie czynności podlegających opodatkowaniu.
Dokumentowanie odszkodowania w świetle przepisów VAT
Art. 106b ustawy VAT podaje, że w sytuacji gdy mamy do czynienia z czynnościami opodatkowanymi, to podatnik jest zobligowany do wystawienia faktury.
Ustawa VAT nie reguluje natomiast kwestii otrzymania kwot, które w ogóle nie podlegają opodatkowaniu. W takim przypadku dopuszczalne jest posługiwanie się notą księgową/notą obciążeniową.
Jak wskazał Dyrektor IS w Łodzi w interpretacji z 19 kwietnia 2013 roku (nr IPTPP2/443-40/13-4/AW), odszkodowanie nie powinno być dokumentowane fakturami. Brak jest natomiast przeciwwskazań na gruncie przepisów dotyczących podatku VAT dla dokumentowania tych czynności poprzez wystawienie not księgowych, niemniej należy zauważyć, że nota księgowa (obciążeniowa) nie jest dokumentem przewidzianym przez przepisy o podatku od towarów i usług i jako taka nie jest objęta regulacją tych przepisów.
Okoliczność otrzymania odszkodowania jest tym rodzajem zdarzenia gospodarczego, które w ogóle nie podlega pod regulacje podatku VAT. Powoduje to, że w tym wypadku podatek VAT od odszkodowania nie zostanie naliczony a więc nie będziemy mieli do czynienia ani z koniecznością opodatkowania, ani też z obowiązkiem wystawienia faktury z tego tytułu.
