Mechanizm podzielonej płatności jest wykorzystywany w praktyce bardzo często, wpływ na to ma przede wszystkim odgórnie ustanowiony obowiązek ustawowy. Podzielona płatność a kompensata umowna czy te zagadnienia mogą być ze sobą powiązane? Odpowiadamy w artykule!
Czym jest podzielona płatność?
Mechanizm split payment (podzielona płatność) polega na tym, że zapłata za zakupiony towar lub usługę odbywa się na dwa oddzielne rachunki. Wartość sprzedaży netto wpłacana jest na rachunek rozliczeniowy dostawcy lub rozlicza się ją w inny, ustalony przez strony sposób. Pozostała część zapłaty odpowiadająca wartości VAT wyrażonej w fakturze wpłacana jest na specjalny rachunek bankowy dostawcy (określany mianem rachunku VAT). Nabywca płaci więc za towar jedną cenę, która jest jednak rozdzielana na dwa osobne rachunki.
Mechanizm podzielonej płatności jest stosowany w Polsce od 1 lipca 2018 roku i dotyczy wyłącznie tych transakcji, które dokonywane są w polskich złotych na rzecz innych podatników VAT.
Split payment jest obowiązkowy od 1 listopada 2019 roku dla wszystkich faktur, które opiewają na kwoty powyżej 15 000 zł brutto i które dotyczą tzw. towarów i usług wrażliwych określonych w załączniku nr 15 do ustawy o VAT. W przypadku pozostałych transakcji mechanizm podzielonej płatności nadal pozostaje dobrowolny.
Czym jest kompensata?
Mianem kompensaty określamy tzw. potrącenie, które jest możliwe w sytuacji pojawienia się dwóch wzajemnych wierzytelności. Zgodnie z treścią art. 498 i 499 Kodeksu cywilnego, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Ma ono moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. Potrącenie możemy uznać więc za instytucję, dzięki której zmniejszane są wzajemne zobowiązania stron.
Przykład 1.
Marek i Jan są przedsiębiorcami, którzy zawierają rozliczne kontrakty, w tym także pomiędzy sobą. Obecnie Marek jest dłużnikiem Jana i musi mu oddać kwotę 120 000 zł, która wynika z nieopłaconych do tej pory faktur. Jan zawarł z Markiem umowę dostawy, której wartość opiewa na 50 000 zł (Jan jest dłużnikiem Marka). W przedmiotowej sytuacji może dojść do potrącenia obu zobowiązań, skutkiem czego dług Marka zostanie obniżony do kwoty 70 000 zł (120 000 zł - 50 000 zł), dług Jana zostanie zaś wyzerowany. Ostateczną decyzję o kompensacji obu zobowiązań podejmą jednak sami przedsiębiorcy.
Kompensata jest sposobem na zmniejszenie wzajemnych zobowiązań kontrahentów, niekiedy nawet do ich całkowitego wyzerowania. Potrącenie nie jest jednak bezwzględnie obowiązkowe, ponieważ o jego zastosowaniu decyduje zawsze zgodna wola stron.
Potrącenie jest czynnością materialnoprawną dokonywaną przez złożenie oświadczenia drugiej stronie; wywołuje skutek w postaci wzajemnego umorzenia wierzytelności, do wysokości wierzytelności niższej, a oświadczenie o potrąceniu podlega ogólnym przepisom Kodeksu cywilnego co do sposobu i chwili złożenia, zaś z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w przepisach szczególnych. Skuteczność oświadczenia o potrąceniu uzależniona jest od przesłanek wymienionych w art. 498 kc, w tym w zakresie przesłanki wymagalności, która zgodnie z przeważającymi poglądami doktryny i orzecznictwa, odnosi się jedynie do wierzytelności przysługującej wierzycielowi składającemu oświadczenie woli o potrąceniu. Przy badaniu czy potrącana wierzytelność jest wymagalna, stan ten należy ustalać w sposób jednakowy, jak w przypadku wymagalności innych wierzytelności, a tym samym nie ma dostatecznych podstaw do przyjęcia, że przy potrąceniu, do uznania wierzytelności za wymagalną, wystarczy tylko wezwanie wierzyciela do spełnienia świadczenia.
Kompensata a podzielona płatność
W przypadku kompensaty pojawiającej się przy mechanizmie podzielonej płatności możemy mówić o jej ustawowej lub umownej formie. Pierwsza postać opiera się na regulacji wspomnianego już przepisu wynikającego z treści art. 498 kc, druga – na osobistych ustaleniach stron, które powinny znaleźć się w każdej umowie, którą są ze sobą związani.
Kompensacja ma istotne znaczenie dla mechanizmu podzielonej płatności. W przypadku potrącenia ustawowego (wynikającego z przepisów Kodeksu cywilnego) nie jest konieczne stosowanie mechanizmu podzielonej płatności, choć wiąże się to z istnieniem konkretnej wartości pieniężnej, która wynika z potrącanej wierzytelności. Wynika to wprost z regulacji zawartej w art. 108a ust. 1d ustawy o podatku od towarów i usług (VAT).
Jeżeli należność z faktury dotyczącej nabycia towarów lub usług wymienionych w załączniku nr 15 do Ustawy z dnia 11 marca 2004 roku zostanie uregulowana w drodze potrącenia (art. 498 Kodeksu cywilnego), obligatoryjny mechanizm podzielonej płatności nie obejmuje kwoty objętej potrąceniem. Ponadto wierzytelność kontrahenta nie musi dotyczyć faktury, co do której istnieje obowiązek opłacenia w MPP.
W sytuacji, gdy cała należność z faktury, w której kwota należności przekracza 15 000 zł, obejmującej towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT, jest uregulowana w drodze kompensaty, to nie wystąpi obowiązek stosowania split payment. Jeżeli jednak po dokonanej kompensacie pozostanie jeszcze kwota do zapłaty, to różnicę tę należy uregulować w mechanizmie podzielonej płatności.
Podzielona płatność a kompensata umowna
Nieco inne zasady obowiązują przy potrąceniu umownym, a więc takim, które jest dokonywane wskutek istnienia osobnej umowy zawartej przez kontrahentów. W tym zakresie strony umawiają się, na jaki dzień dokonywane jest potrącenie. Kompensata umowna może prowadzić do wygaszenia nie tylko wierzytelności już wymagalnych, lecz także tych niewymagalnych. Charakterystyczną cechą potrącenia umownego jest to, że to strony decydują o tym, w jakiej wysokości dokonana zostanie kompensata i jakie wierzytelności zostaną nią objęte.
Z literalnego brzmienia obowiązujących przepisów wynika, że potrącenie umowne nie zwolni podatnika od obowiązku zastosowania mechanizmu podzielonej płatności. Innymi słowy, nawet jeśli kompensacja umowna będzie zastosowana według zasad podobnych do tych ustawowych, to i tak trzeba będzie zastosować mechanizm split payment. Praktycy przeciwstawiają się takiej regulacji, ponieważ ich zdaniem dokonywanie kompensaty umownej powinno odbywać się na takich samych zasadach jak potrącenie ustawowe, tj. z pominięciem obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności. Przedsiębiorcy mają zatem możliwość stosowania własnej interpretacji przepisów przy kompensacji umownej, tzn. mogą odchodzić od obowiązkowego split payment w takiej sytuacji. Trzeba jednak pamiętać, że istnieje wówczas możliwość zakwestionowania podjętej czynności przez urząd skarbowy i wszczęcia przez niego odpowiedniego postępowania wyjaśniającego. Innymi słowy, jeśli przedsiębiorca nie zastosuje mechanizmu podzielonej płatności przy kompensacji umownej, może narazić się na odpowiedzialność względem urzędu skarbowego za niedopełnienie obowiązków ustawowych w zakresie wykonania split payment.
Pojęcie wymagalności nie zostało w prawie zdefiniowane. Pojęcie to jednak bywa różnie rozumiane, przy czym różnice dotyczą powiązania tego pojęcia z terminem spełnienia świadczenia. Termin spełnienia świadczenia to czas, kiedy dłużnik powinien wykonać swoje świadczenie w sposób należyty, zgodnie z art. 354 i 355 kc. W takim ujęciu termin spełnienia świadczenia wyznacza granicę czasową, do kiedy najpóźniej świadczenie powinno być spełnione w sposób prawidłowy. Do końca upływu terminu spełnienia świadczenia dłużnik, co do zasady, nie ponosi negatywnych konsekwencji niewykonania czy też nienależytego wykonania zobowiązania. Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Wierzytelność jest wymagalna w rozumieniu art. 498 § 1 kc w terminie wynikającym z art. 455 kc.
Podsumowując, mechanizm podzielonej płatności jest wyłączony w przypadku, gdy mamy do czynienia z kompensacją wierzytelności obu przedsiębiorców – pod warunkiem jednak, że cała należność z faktury, w której kwota należności przekracza 15 000 zł, obejmuje towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT. Powyższa reguła nie znajduje zastosowania względem kompensacji umownej, przy której split payment jest zawsze obowiązkowy. Można próbować uniknąć mechanizmu podzielonej płatności przy potrąceniu umownym, powołując się na to, że ustawodawca nie rozróżnia skutków kompensacji umownej od kompensacji ustawowej. Niesie to jednak ze sobą ryzyko, iż urząd skarbowy zakwestionuje działania przedsiębiorców i wymusi stosowanie mechanizmu podzielonej płatności przy potrąceniu umownym.
