Wraz ze wdrażaniem kolejnych regulacji prawnych mających na celu uszczelnienie systemu podatkowego w Polsce, wprowadzone w 2011 roku odwrotne obciążenie zostało zastąpione mechanizmem podzielonej płatności tzw. split payment. W związku z tym od 1 listopada 2019 roku sprzedawcy w określonych przypadkach mają obowiązek zamieszczania na fakturach sprzedaży dodatkowej adnotacji, a nabywcy zobligowani są do regulowania płatności z wykorzystaniem specjalnego komunikatu przelewu. Wprowadzenie obowiązkowej podzielonej płatności rodzi do dziś wiele pytań wśród podatników, m.in. kogo dotyczy, jak wygląda split payment a kompensata i czy każdy podatnik powinien posiadać dodatkowy rachunek VAT. Sprawdźmy!
Czym jest mechanizm podzielonej płatności?
Od 1 lipca 2018 roku został wprowadzony split payment, czyli nowy sposób regulowania płatności między przedsiębiorcami w transakcjach B2B. Polega on na dokonaniu zapłaty z wykorzystaniem specjalnego komunikatu przelewu. Aby było to możliwe, banki oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe tworzą do firmowych rachunków rozliczeniowych dodatkowy rachunek VAT. Dzięki temu płatność dokonana poprzez komunikat przelewu zostaje rozdzielona na:
- kwotę VAT – która trafia na specjalny rachunek VAT sprzedawcy,
- kwotę netto – która trafia na rachunek rozliczeniowy sprzedawcy.
Kto ma obowiązek stosowania split payment?
Wprowadzenie mechanizmu podzielonej płatności pierwotnie było dobrowolnym rozwiązaniem dla przedsiębiorców. Od 1 listopada 2019 roku split payment zastąpił mechanizm odwrotnego obciążenia. Na skutek tego stał się nowym obowiązkiem dla niektórych przedsiębiorców.
Stosowanie obowiązkowego split payment występuje w sytuacji gdy:
- obowiązek podatkowy, dostawa towarów lub świadczenie usług ma miejsce po 31 października 2019 roku,
- faktura została wystawiona po 31 października 2019 roku
- transakcja została zawarta pomiędzy przedsiębiorcami (B2B),
- transakcja dotyczy towarów lub usług wymienionych w załączniku 15 ustawy o VAT,
- wartość brutto transakcji jest równa lub przekracza 15 000 zł.
Ponadto, na sprzedawców, którzy muszą stosować split payment został nałożony dodatkowy obowiązek związany z wystawioną przez nich fakturą. To oznacza, że na fakturze sprzedaży musi znajdować się adnotacja „mechanizm podzielonej płatności”. Brak adnotacji nie oznacza, że nabywca nie musi stosować split payment. W sytuacji, gdy zostały spełnione wszystkie warunki do zastosowania obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności, nabywca, pomimo braku dodatkowej adnotacji na fakturze, musi uregulować fakturę, wykorzystując komunikat przelewu.
Przykład 1.
Pan Adam prowadzi skład budowlany. 12 marca 2021 roku sprzedał on firmie XYZ m.in. miedziane druty na kwotę 20 000 brutto. Wystawiając fakturę sprzedaży, nie umieścił adnotacji o obowiązkowym mechanizmie podzielonej płatności. Czy w związku z tym firma XYZ nie musi stosować split payment?
W związku z tym, że sprzedany towar w postaci miedzianych drutów został wymieniony w załączniku 15 ustawy o VAT, a wartość brutto faktury sprzedaży przekracza kwotę 15 000 zł, firma XYZ ma obowiązek uregulować zobowiązanie z wykorzystaniem mechanizmu podzielonej płatności.
Przykład 2.
Pan Jan nie prowadzi działalności gospodarczej. 20 kwietnia 2021 roku zakupił on aparat fotograficzny wraz z dodatkowymi obiektywami otrzymując fakturę wystawioną na osobę fizyczną na kwotę 16 000 zł brutto, na której została zawarta adnotacja „mechanizm podzielonej płatności”. W jaki sposób pan Jan powinien uregulować płatność?
W załączniku nr 15 ustawy o VAT zostały wymienione aparaty fotograficzne. Dodatkowo wartość brutto faktury przekracza kwotę 15 000 zł brutto. Mimo to pan Jan nie ma obowiązku dokonania płatności z wykorzystaniem split payment. Ma to związek z tym, że pan Jan występuje w roli osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, a obowiązkowy split payment występuje wyłącznie w transakcjach pomiędzy firmami.
Obowiązkowy split payment a kompensata – czy to możliwe?
Ustawa o VAT nie wyklucza stosowania split payment w przypadku wzajemnych zobowiązań poprzez potrącenie, czyli kompensatę. Oznacza to, że może wystąpić sytuacja, w której przedsiębiorca jest zobligowany do zastosowania split payment, a kompensata w takim przypadku nie została zabroniona przez ustawodawcę. Wynika to bezpośrednio z art. 108a ust. 1d ustawy o VAT, zgodnie z którym w przypadku potrącenia wg art. 498 Kodeksu cywilnego nie stosuje się mechanizmu podzielonej płatności. W przypadku kompensaty nie występuje fizyczny przepływ środków, ponieważ potrącenie polega na wzajemnym umorzeniu wierzytelności po stronie sprzedawcy i nabywcy.
§ 1. Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
§ 2. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.
Przykład 3.
Pan Aleksander prowadzi firmę informatyczną. Zakupił on od firmy XYZ sprzęt komputerowy o wartości 18 000 zł brutto. Jednocześnie firma XYZ posiada zobowiązanie względem pana Aleksandra, ponieważ nie uregulowała jeszcze faktury za usługę programistyczną na kwotę 30 000 brutto. Czy pan Aleksander musi uregulować fakturę, wykorzystując komunikat przelewu, czy możliwa jest kompensata wzajemnych zobowiązań?
Pomimo że zostały spełnione warunki do zastosowania split payment, kompensata wzajemnych należności jest możliwa. Potrącenia należy dokonać do wysokości niższej kwoty na podstawie spisanego oświadczenia o kompensacie. Oznacza to, że po dokonaniu kompensaty pan Aleksander nie ma zobowiązania wobec firmy XYZ, a firma XYZ musi uregulować na rzecz pana Aleksandra pozostałą kwotę tj. 12 000 zł (30 000 zł – 18 000 zł).
W sytuacji, gdy po dokonaniu kompensaty wartość zobowiązania podlegająca pierwotnie pod obowiązkowy mechanizm podzielonej płatności nie została w całości potrącona, pozostałą wartość należy uregulować z wykorzystaniem split payment. Postępowanie to potwierdza uzasadnienie do projektu ustawy wprowadzającej obowiązkowy mechanizm podzielonej płatności, w którym czytamy, że stosowanie kompensaty:
„(...)nie będzie traktowane jako naruszenie przepisów nakładających obowiązek uregulowania danej faktury w mechanizmie podzielonej płatności. Przepisy nie będą więc zmuszały do dokonywania płatności przelewami, za towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy, jeżeli cała należność z faktury, obejmującej te towary lub usługi, zostanie uregulowana w drodze kompensaty. Należy jednakże pamiętać, że gdyby po dokonaniu wzajemnego potrącenia pozostała jeszcze kwota do zapłaty, różnicę tę należy uregulować w mechanizmie podzielonej płatności, jeżeli faktura zawierała pozycje z towarami lub usługami, wymienionymi w załączniku nr 15 do ustawy”.
Przykład 4.
Pan Krystian prowadzi firmę budowlaną. W 20 marca 2021 roku kupił sprzęt komputerowy o wartości 16 000 zł brutto od pana Adama. Natomiast pan Adam jest właścicielem sieci sklepów z elektroniką i postanowił wybudować magazyn. W związku z tym skorzystał z usług pana Krystiana. Za usługi tynkarskie pan Krystian wystawił panu Adamowi fakturę na kwotę 18 000 zł brutto. W jaki sposób należy rozliczyć transakcję, jeżeli przedsiębiorcy podpiszą oświadczenie o kompensacie?
Zarówno faktura wystawiona przez pana Krystiana, jak i pana Adama, objęta jest mechanizmem odwrotnego obciążenia. Na podstawie oświadczenia o kompensacie nastąpi potrącenie wzajemnych zobowiązań, na skutek czego pan Adam będzie musiał uregulować jeszcze 2000 zł (18 000 zł – 16 000 zł). W związku z tym, że faktura wystawiona przez pana Krystiana objęta była mechanizmem split payment, pan Krystian pozostałe 2000 zł musi uregulować poprzez specjalny komunikat przelewu.
Podsumowując, od 1 listopada 2019 przedsiębiorcy mają obowiązek stosować split payment, a kompensata wzajemnych zobowiązań nie została jednocześnie wykluczona przez ustawodawcę. Na skutek tego potrącenie wzajemnych zobowiązań jest sposobem na uniknięcie obowiązku stosowania podzielonej płatności. Wprowadzenie obowiązkowego split payment zastąpiło mechanizm odwrotnego obciążenia, w związku z czym niektórzy przedsiębiorcy mogą odczuwać problemy z płynnością finansową, na skutek zamrożenia kwoty VAT na specjalnym rachunku VAT.
