Postępowanie przyspieszone i nakazowe w sprawach o wykroczenia

Oprócz standardowego trybu orzekania przepisy zawarte w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia przewidują także postępowania szczególne. Do takich zalicza się m.in. postępowanie przyspieszone oraz postępowanie nakazowe. Czym charakteryzują się wskazane procedury karne — więcej na ten temat w artykule. 

Postępowanie przyspieszone i nakazowe w sprawach o wykroczenia — podstawa prawna 

Zasady prowadzenia postępowania przyspieszonego oraz postępowania nakazowego regulują przepisy Ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 roku — Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, zwanej dalej „kpw”.

Postępowanie przyspieszone w sprawach o wykroczenia

Zgodnie z ogólną normą prawną zawartą w kpw w postępowaniu przyspieszonym stosuje się przepisy o postępowaniu zwyczajnym, jeżeli unormowania dotyczące wspomnianego postępowania nie stanowią inaczej. Oznacza to, że w postępowaniu przyspieszonym stosuje się przepisy ogólne kpw, z uwzględnieniem niżej omówionych regulacji. 

Jak wynika z art. 90 § 1 i § 2 kpw, postępowanie przyspieszone stosuje się do: 

• osób niemających stałego miejsca zamieszkania lub miejsca stałego pobytu, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że rozpoznanie sprawy w postępowaniu zwyczajnym będzie niemożliwe lub znacznie utrudnione;
• do osób przebywających jedynie czasowo na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że rozpoznanie sprawy w postępowaniu zwyczajnym będzie niemożliwe lub znacznie utrudnione. 

Postępowanie przyspieszone stosuje się także wobec sprawców wykroczenia, o którym mowa w art. 66b Kodeksu wykroczeń (kw). W tym przypadku chodzi m.in. o niestosowanie się do wydanego przez: 

• Policję lub Żandarmerię Wojskową nakazu natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia i zakazu zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazu wstępu na teren szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, obiektu sportowego lub miejsca pracy, i przebywania na tym terenie, gdy osoba doznająca przemocy domowej przebywa na ich terenie;
• sąd postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia przez przedłużenie ww. nakazów lub zakazów;
• sąd postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia przez zobowiązanie osoby stosującej przemoc domową do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub wydanie zakazu zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, lub zakazu wstępu na teren szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, lub obiektu sportowego, do których uczęszcza osoba doznająca przemocy domowej, miejsca pracy lub innego miejsca, w którym zwykle lub regularnie przebywa osoba doznająca przemocy domowej, i przebywania na tym terenie;
• sąd postanowienia o zobowiązaniu osoby stosującej przemoc domową do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub o zakazie zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, lub o zakazie wstępu na teren szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, lub obiektu sportowego, do których uczęszcza osoba doznająca przemocy domowej, miejsca pracy lub innego miejsca, w którym zwykle lub regularnie przebywa osoba doznająca przemocy domowej, i przebywania na tym terenie.

Postępowanie przyspieszone stosuje się ponadto wobec sprawców wykroczeń popełnionych w związku z imprezą masową, określoną w przepisach o bezpieczeństwie imprez masowych: 

• przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu, określonych w art. 50, art. 50a, art. 51 i art. 52a kw;
• przeciwko mieniu i urządzeniom użytku publicznego, określonych w art. 124 i 143 kw. 

Przykład 1.

Podczas interwencji służb porządkowych w trakcie imprezy masowej (mecz piłkarski) u kilku osób znaleziono noże i maczety. Czyn ten podlega karze na podstawie art. 50a kw („Kto w miejscu publicznym posiada nóż, maczetę lub inny podobnie niebezpieczny przedmiot, a okoliczności jego posiadania wskazują na zamiar użycia go w celu popełnienia przestępstwa, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny nie niższej niż 3000 zł”). Sprawcy wykroczeń tego rodzaju odpowiadają w trybie przyspieszonym.

Postępowanie przyspieszone stosuje się zatem do tego, kto:

• nie opuszcza zbiegowiska publicznego pomimo wezwania właściwego organu (art. 50 kw);
• krzykiem, hałasem, alarmem lub innym wybrykiem zakłóca spokój, porządek publiczny, spoczynek nocny albo wywołuje zgorszenie w miejscu publicznym (art. 51 kw);
• publicznie nawołuje do popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego lub publicznie nawołuje do przeciwdziałania przemocą aktowi stanowiącemu źródło powszechnie obowiązującego prawa RP albo publicznie pochwala popełnienie przestępstwa, jeżeli zasięg czynu albo jego skutki nie były znaczne (art. 52a kw);
• cudzą rzecz umyślnie niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, jeżeli szkoda nie przekracza 800 zł (art. 124 kw);
• ze złośliwości lub swawoli utrudnia lub uniemożliwia korzystanie z urządzeń przeznaczonych do użytku publicznego, a w szczególności uszkadza lub usuwa przyrząd alarmowy, instalację oświetleniową, zegar, automat, telefon, oznaczenie nazwy miejscowości, ulicy, placu lub nieruchomości, urządzenie służące do utrzymania czystości lub ławkę (art. 143 kw).

Policja lub inny organ, któremu szczególne ustawy powierzają zadania w zakresie ochrony porządku lub bezpieczeństwa publicznego, w razie schwytania na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem sprawcy wykroczenia może go zatrzymać i doprowadzić do sądu. 

Jednocześnie wskazany organ może odstąpić od przymusowego doprowadzenia sprawcy do sądu, jeżeli zostanie zapewnione uczestniczenie przez sprawcę we wszystkich czynnościach sądowych, w których ma on prawo uczestniczyć, w szczególności możliwość złożenia przez niego wyjaśnień, przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tych czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (art. 91 § 2a kpw). 

Ponadto istnieje możliwość odstąpienia od zatrzymania i przymusowego doprowadzenia sprawcy do sądu, przy równoczesnym zobowiązaniu go do stawienia się w sądzie w wyznaczonym czasie i miejscu ze skutkami wezwania określonymi w odpowiednich przepisach — wydanego wówczas pod nieobecność obwinionego wyroku nie uważa się za zaoczny. 

W powyższym przypadku Policja i Straż Graniczna mogą zatrzymać paszport sprawcy lub inny dokument uprawniający do przekroczenia granicy, który wraz z wnioskiem o ukaranie przekazują sądowi. Zwrotu dokumentu dokonuje sąd, nie później niż przy wydaniu orzeczenia albo z chwilą zmiany trybu postępowania. 

Osoba wezwana do stawienia się w sądzie w charakterze świadka obowiązana jest stawić się we wskazanym czasie i miejscu. 

W postępowaniu przyspieszonym:

1. wniosek o ukaranie może ograniczyć się do wymogów wskazanych w art. 57 § 2 i § 3 pkt 1 i 3 kpw (wniosek o ukaranie powinien zawierać: imię i nazwisko oraz adres obwinionego, a także inne dane niezbędne do ustalenia jego tożsamości, określenie zarzucanego obwinionemu czynu ze wskazaniem miejsca, czasu, sposobu i okoliczności jego popełnienia, wskazanie dowodów, imię i nazwisko oraz podpis sporządzającego wniosek, a także adres, gdy wniosek pochodzi od pokrzywdzonego. Wniosek o ukaranie składany przez oskarżyciela publicznego powinien ponadto zawierać wskazanie: przepisów, pod które zarzucany czyn podpada oraz pokrzywdzonych, o ile takich ujawniono). Wniosek może być również złożony ustnie do protokołu; 
2. sąd bez zbędnej zwłoki przystępuje do rozpoznania sprawy, zaznaczając w protokole, że prowadzi ją w trybie przyspieszonym oraz odnotowując godzinę doprowadzenia obwinionego; 
3. sąd zobowiązuje obwinionego do pozostania do dyspozycji sądu do zakończenia rozprawy pod rygorem wydania orzeczenia pod jego nieobecność; tak wydanego wyroku nie uważa się za zaoczny; 
4. w razie przerwania rozprawy na okres dłuższy niż 3 dni sprawę rozpoznaje się w postępowaniu zwyczajnym; 
5. uzasadnienie wyroku sporządza się tylko na wniosek strony złożony ustnie do protokołu rozprawy bezpośrednio po ogłoszeniu wyroku;
6. termin do wniesienia środka odwoławczego wynosi 3 dni i biegnie od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem; 
7. sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę najpóźniej w ciągu miesiąca od daty jej wpływu do tego sądu. 

Sąd sporządza uzasadnienie w terminie 3 dni od daty ogłoszenia wyroku. 

Zgodnie z art. 92a kpw w postępowaniu przyspieszonym, toczącym się z zastosowaniem omówionych wcześniej przepisów, uwzględnia się następujące zmiany: 

• we wszystkich czynnościach sądowych przy użyciu urządzeń technicznych, umożliwiających przeprowadzenie tych czynności na odległość, bierze udział w miejscu przebywania sprawcy referendarz sądowy lub asystent sędziego zatrudniony w sądzie, w którego okręgu przebywa sprawca;

• jeżeli został ustanowiony obrońca lub wezwano tłumacza, uczestniczą oni w czynnościach sądowych przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tych czynności na odległość, w miejscu przebywania sprawcy;

• prezes sądu lub sąd, w sposób wskazany w art. 137 Kodeksu postępowania karnego (w wypadkach niecierpiących zwłoki można wzywać lub zawiadamiać osoby telefonicznie albo w inny sposób stosownie do okoliczności, pozostawiając w aktach odpis nadanego komunikatu z podpisem osoby nadającej) zawiadamia obwinionego o doręczeniu wniosku o ukaranie; obwinionemu doręcza się za pokwitowaniem przez funkcjonariusza organu, któremu szczególne ustawy powierzają zadania w zakresie ochrony porządku lub bezpieczeństwa publicznego odpis wniosku o ukaranie oraz udostępnia się kopie wszystkich dokumentów materiału dowodowego przekazywanych do sądu;

• określone przepisy Kodeksu postępowania karnego (kpk) stosuje się odpowiednio (art. 517ea kpk). Ponadto świadków i biegłych można także przesłuchać przy zastosowaniu art. 177 § 1a kpk;

• w razie zarządzenia przerwy w rozprawie lub zmiany trybu postępowania w dalszym postępowaniu nie stosuje się w stosunku do obwinionego sposobu uczestniczenia w czynnościach sądowych przewidzianego w art. 91 § 2a kpw; termin rozpoznania sprawy przed sądem należy tak ustalić, aby umożliwić osobiste uczestniczenie w niej obwinionego. 

Postępowanie nakazowe w sprawach o wykroczenia

Stosownie do brzmienia art. 93 § 1 kpw sąd na posiedzeniu może wydać wyrok nakazowy w sprawach o wykroczenia, w których wystarczające jest wymierzenie nagany, grzywny albo kary ograniczenia wolności. Sąd orzeka bez udziału stron. 

W jakich przypadkach postępowanie nakazowe nie będzie mogło być zastosowane?

Przykład 2.

Obwiniony popełnił wykroczenie, przy czym okoliczności czynu i jego wina nie budzą wątpliwości. Dowody dołączone do wniosku o ukaranie wskazują na możliwość zastosowania postępowania nakazowego. Nie będzie to jednak dopuszczalne, gdyż sprawca jest osobą głuchą.

Powyższa konkluzja wynika z treści art. 93 § 4 kpw, w którego myśl postępowanie nakazowe jest niedopuszczalne, jeżeli zachodzą okoliczności określone w art. 21 § 1 kpw. Przepis ten stanowi natomiast, że w postępowaniu w sprawie o wykroczenia obwiniony musi mieć obrońcę przed sądem, jeżeli: 

1. jest głuchy, niemy lub niewidomy; 
2. zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności.

Do wyroku nakazowego stosuje się odpowiednio przepisy kpk (art. 504 i 505, z wyłączeniem zdania drugiego, a także art. 506 § 1–3, § 5 i 6). 

Na zarządzenie odmawiające przyjęcia sprzeciwu przysługuje zażalenie. 

Zgodnie z art. 94 § 3 kpw wyrok nakazowy, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub sprzeciw cofnięto, staje się prawomocny.

Postępowanie przyspieszone i nakazowe w sprawach o wykroczenia — podsumowanie

Postępowanie przyspieszone i nakazowe w sprawach o wykroczenia stanowi alternatywę dla procedury zwyczajnej, przy czym w odniesieniu do postępowania przyspieszonego stosuje się przepisy ogólne kpw z modyfikacjami. W przypadku zaistnienia określonych wykroczeń w postępowaniu przyspieszonym orzeka się tylko wówczas, gdy sprawca został ujęty na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia i niezwłocznie doprowadzono go do sądu. Ponadto sąd może wydać wyrok nakazowy w sprawach o wykroczenia, w których wystarczające jest wymierzenie nagany, grzywny albo kary ograniczenia wolności.