Prawomocny wyrok sądu w postępowaniu cywilnym ma przymiot powagi rzeczy osądzonej. Co to oznacza? Czym jest powaga rzeczy osądzonej? Jakich przypadków dotyczy i jaki jest jej zakres? Jakie są wyjątki od powagi rzeczy osądzonej? Można się tego dowiedzieć z poniższego artykułu.
Wyroki – podstawowe informacje
Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy.
Rozprawa powinna być otwarta na nowo, jeżeli istotne okoliczności ujawniły się dopiero po jej zamknięciu.
Sąd może wydać wyrok częściowy, jeżeli nadaje się do rozstrzygnięcia tylko część żądania lub niektóre z żądań pozwu; to samo dotyczy powództwa wzajemnego.
Na tej samej podstawie sąd może wydać wyrok częściowy, rozstrzygając o całości żądania powództwa głównego lub wzajemnego.
Sąd, uznając roszczenie za usprawiedliwione w zasadzie, może wydać wyrok wstępny tylko co do samej zasady, co do spornej zaś wysokości żądania – zarządzić dalszą rozprawę bądź jej odroczenie.
W razie zarządzenia dalszej rozprawy wyrok co do wysokości żądania, jak również rozstrzygnięcie co do kosztów może zapaść dopiero po uprawomocnieniu się wyroku wstępnego.
Jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do wysokości ich wartości, sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości, uwzględnić powództwo, zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności.
Jeżeli z czynności prawnej, ustawy albo orzeczenia sądowego będącego źródłem zobowiązania wynika, że świadczenie pieniężne może być spełnione wyłącznie w walucie obcej, sąd, uwzględniając powództwo, zastrzega, że spełnienie tego świadczenia nastąpi wyłącznie w walucie obcej.
W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia – wyznaczyć odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia.
Uzasadnienie wyroku powinno zawierać:
- wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, obejmującej ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej;
- wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.
Pisemne uzasadnienie wyroku sporządza się na wniosek strony o doręczenie wyroku z uzasadnieniem zgłoszony w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia wyroku.
Pisemne uzasadnienie wyroku sporządza się w zakresie wynikającym z wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem i w terminie 2 tygodni od dnia wpływu do właściwego sądu wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem, a jeżeli wniosek był dotknięty brakami – od dnia usunięcia tych braków.
Prawomocność, moc wiążąca wyroków i zakres związania w postępowaniu cywilnym
Orzeczenie sądu staje się prawomocne, jeżeli nie przysługuje co do niego środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia.
Mimo niedopuszczalności odrębnego zaskarżenia nie stają się prawomocne postanowienia podlegające rozpoznaniu przez sąd drugiej instancji, jeżeli sąd ten rozpoznaje sprawę, w której je wydano.
Jeżeli zaskarżono tylko część orzeczenia, staje się ono prawomocne w części pozostałej z upływem terminu do zaskarżenia, chyba że sąd drugiej instancji może z urzędu rozpoznać sprawę także w tej części.
Prawomocność orzeczenia stwierdza na wniosek strony sąd pierwszej instancji, a dopóki akta sprawy znajdują się w sądzie drugiej instancji – ten sąd. Postanowienia w sprawie może wydać także referendarz sądowy.
Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.
Kodeks postępowania karnego określa, w jakim zakresie orzeczenia sądu cywilnego nie wiążą sądu w postępowaniu karnym.
Wyrok prawomocny zapadły w sprawie wytoczonej przez prokuratora ma powagę rzeczy osądzonej pomiędzy stroną, na której rzecz prokurator wytoczył powództwo, a stroną przeciwną.
Jednakże w sprawach o roszczenia majątkowe prawomocne rozstrzygnięcie sprawy nie pozbawia strony zainteresowanej, która nie brała udziału w sporze, możności dochodzenia swoich roszczeń w całości lub w tej części, w której nie zostały zasądzone.
Przykład 1.
Jakie skutki ma powaga rzeczy osądzonej? Sąd odrzuci pozew, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona. Nieważność postępowania zachodzi, jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona.
Zgodnie z orzecznictwem: „Tożsamość przedmiotu poprzedniego orzeczenia oraz kolejnego powództwa (odwołania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych), wykluczająca możliwość jego merytorycznej oceny i uzasadniająca odrzucenie pozwu (odwołania) na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 KPC w związku z art. 366 KPC i powodująca nieważność postępowania, zgodnie z art. 379 pkt 3 KPC, zachodzi w przypadku jednakowej podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia zapadłego wcześniej między tymi samymi stronami oraz ponownego żądania powoda (ubezpieczonego), przy czym przesłanki te muszą wystąpić kumulatywnie. Dodatkowo w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych powaga rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 366 KPC dotyczy tylko tych orzeczeń sądów ubezpieczeń społecznych, których podstawa faktyczna i materialnoprawna nie może ulec zmianie. Nie zachodzi więc sytuacja tożsamości roszczenia w rozumieniu art. 379 pkt 3 KPC, gdy wprawdzie w obydwu sprawach o tym samym przedmiocie sporu występują te same strony, lecz różne są ich podstawy faktyczne i prawne” (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 30 sierpnia 2018 roku, I UK 205/17).
Powaga rzeczy osądzonej - wyjątki
Zgodnie z orzecznictwem powaga rzeczy osądzonej nie obejmuje m.in. roszczeń, które wynikają z nowych faktów powstałych po wydaniu wyroku. Powagą rzeczy osądzonej objęty jest tylko materiał dowodowy, który legł u podstaw orzeczenia – tylko ten znany w procesie zakończonym prawomocnym wyrokiem. Nowe okoliczności mogą zatem być podstawą nowego pozwu.
Powagi rzeczy osądzonej nie będzie mieć także ugoda sądowa. Takie stanowisko wyrażane jest w orzecznictwie, zgodnie z którym: „Ugoda sądowa nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej. Taki przymiot przysługuje jedynie prawomocnym wyrokom oraz postanowieniom merytorycznie rozstrzygającym spór. […] Skoro ugoda sądowa nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej, to w przypadku wytoczenia nowego powództwa rozstrzygnięcie co do tego samego przedmiotu, co do którego strony zawarły ugodę sądową, jest rozstrzygnięciem merytorycznym, nawet jeśli jego przesłanką jest uprzednie ugodzenie się stron przed sądem co do tego roszczenia” (wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z 19 listopada 2013 roku, I PK 120/13).
Zgłoszenie, a następnie dokonana w uzasadnieniu ocena zgłoszonego zarzutu potrącenia nie zyskuje przymiotu powagi rzeczy osądzonej.
Orzeczenie wydawane w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności nie jest również objęte powagą rzeczy osądzonej.
