Eksmisja małżonka w wyroku rozwodowym - czy jest możliwa?

Tematem niniejszego artykułu będą zagadnienia związane z rozwodami. Z uwagi na to, że jeśli wierzyć statystykom, rozwodów jest coraz więcej, z pewnością będzie on interesujący dla wielu osób. W pierwszej kolejności zostanie wskazane, kiedy można wystąpić o rozwód – jakie są podstawowe przesłanki, które muszą spełnić małżonkowie, by starać się o rozwód przed sądem, czy też rozwód otrzymuje każdy, niezależnie od sytuacji. Ponadto wskazane zostanie, co, prócz rozwodu, może lub musi orzec sąd. Szczegółowym zagadnieniem poruszonym w artykule będzie kwestia tego, czy sąd może zadecydować, że będzie mieć miejsce eksmisja małżonka w wyroku rozwodowym! Opracowanie będzie zawierać adekwatne przykłady, które ułatwią zrozumienie tematu.

Przesłanki orzeczenia rozwodu

Rozwód i wszelkie związane z nim kwestie uregulowane są w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Zgodnie z przepisami tej ustawy, jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każde z nich może żądać, żeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.

Aby móc orzec rozwód, musi dojść do:

• zupełnego rozkładu pożycia,
• trwałego rozkładu pożycia.

Te przesłanki muszą zajść łącznie.

Zupełność rozkładu pożycia oznacza, że pomiędzy małżonkami brak jest wspólnego pożycia. Wspólne pożycie to fizyczna, duchowa oraz gospodarcza więź małżonków. W sytuacji, gdy ich nie ma, można powiedzieć o zupełności rozkładu pożycia małżeńskiego. Nigdy nie jest to jednostkowa sytuacja, kłótnia, a rozciągnięty w czasie proces.

Trwałość rozkładu pożycia jako przesłanka niezbędna do orzeczenia rozwodu nie jest nigdzie określona w sposób formalny, sztywny. Choć czynnik upływu czasu może odgrywać istotną rolę w kwestii rozkładu pożycia małżeńskiego, to nie ma on absolutnego znaczenia przy obecnym uregulowaniu przesłanek rozwodu. Najważniejsze jest ustalenie, czy w świetle doświadczenia życiowego prawdopodobne jest, że małżonkowie odbudują więzi rodzinne, które należy oprzeć w każdym przypadku na ocenie konkretnych okoliczności sprawy. Jeśli nie ma na to widoków, wówczas nastąpił trwały rozkład pożycia.

Przykład 1.

Pan Paweł i pani Agnieszka byli małżeństwem od kwietnia 2018 roku. Nie mają dzieci, przed zawarciem związku spotykali się kilka miesięcy, decyzję o ślubie podjęli pod wpływem emocji. Po ślubie nie zamieszkali razem – każde z nich pracowało w innych miastach. Mieli rozdzielność majątkową, nie podejmowali wspólnie żadnych decyzji konsumpcyjnych. Ich więź duchowa i fizyczna bardzo szybko uległa rozkładowi, głównie w związku z tym, że nie mieszkali razem. Należy zatem wskazać, że w 2021 roku nastąpił trwały i zupełny rozkład ich pożycia, co umożliwia orzeczenie rozwodu.

Orzeczenie rozwodu jest jednak niedopuszczalne – nawet jeśli istnieje zupełny i trwały rozkład pożycia – w 3 przypadkach:

1. jeżeli wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci;
2. jeżeli z innych względów rozwód byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
3. jeżeli rozwodu żąda to z małżonków, które jest wyłącznie winne rozkładu pożycia, a drugie na rozwód się nie godzi i odmowa tej zgody nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Co może się znaleźć w wyroku rozwodowym?

Sąd w wyroku może orzec:

• winę jednego z małżonków, obojga lub żadnego z nich;
• o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków;
• o kontaktach rodziców z dzieckiem;
• w jakiej wysokości każde z małżonków jest obowiązane do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka;
• o sposobie korzystania z mieszkania małżonków przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania po rozwodzie;
• o eksmisji jednego z małżonków;
• podział wspólnego mieszkania, na zgodny wniosek stron, o ile jest to możliwe;
• przyznanie mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugie wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile jest to możliwe;
• podział majątku wspólnego, jeżeli jego przeprowadzenie nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu;
• alimenty na małżonka, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku;
• alimenty na małżonka niewinnego, jeżeli rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej, choćby nie znajdował się w niedostatku.

Z powyższego wynika zatem, że w wyroku w sprawie o rozwód sąd może, a czasami musi (jeżeli strony mają wspólne małoletnie dzieci) orzekać o wielu innych kwestiach niż tylko sam rozwód.

Kiedy może być orzeczona eksmisja małżonka w wyroku rozwodowym?

W wypadkach wyjątkowych, gdy jedno z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka.

Eksmisja nie jest zatem orzekana w każdym przypadku, a w sytuacjach wyjątkowych. Jedno z małżonków musi uniemożliwiać wspólne zamieszkiwanie swoim rażąco nagannym postępowaniem, a drugie z nich musi żądać jego eksmisji.

Eksmisję można zatem orzec wyłącznie na wniosek.

Uchwała Sądu Najwyższego z 9 czerwca 1976 roku w sprawie III CZP 46/75 wskazuje na cel tego przepisu, którym jest złagodzenie konfliktów i napięć między rozwodzącymi się małżonkami, rzutującymi wysoce ujemnie na sytuację dzieci.

Przykład 2.

Pan Karol jest alkoholikiem. Wraz z żoną – panią Ewą mają trójkę małoletnich dzieci. Wielokrotnie pan Karol przychodzi do domu pod wpływem alkoholu, wszczyna awantury, znęca się psychicznie i fizycznie nad rodziną. Ponadto zdarza się, że sprowadza do domu znajomych, z którymi spożywa alkohol i urządza imprezy, zakłócając nocny spoczynek i uniemożliwiając dzieciom wyspanie się przed szkołą. Pani Ewa złożyła więc pozew do sądu, wnosząc o eksmisję współmałżonka.

Ten przykład pokazuje rażąco naganne postępowanie współmałżonka – mąż znęca się nad rodziną, przekazuje dzieciom złe wzorce, utrudnia im naukę, odpoczynek. Wszczynając awantury z żoną, ujemnie rzutuje na sytuację dzieci, na których psychice odbijają się te zachowania. W takiej sytuacji sąd powinien orzec o eksmisji współmałżonka – pana Karola.

Czy ma wpływ to, do kogo należy wspólnie zajmowane mieszkanie lub dom?

Z przepisów kro wynika, że orzeczenie eksmisji jest możliwe, jeśli jedno z małżonków swoim rażąco nagannym zachowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie. Nierzadko jednak mieszkanie lub dom, w którym mieszkają strony, nie jest ich wspólną własnością, a np. należy tylko do jednego z nich i stanowi majątek odrębny, w związku z dziedziczeniem lub nabyciem go przed zawarciem związku małżeńskiego.

W tym zakresie odpowiedzi udziela orzecznictwo sądów, które zetknęło się z tym problemem.

Przykład 3.

Pani Paulina jest wyłączną właścicielką domu i podwórka, który zajmuje z mężem i dziećmi. Kobieta ma manię zbierania przedmiotów, głównie ze śmietników, parków, lasów. Nie jest jednak chora, nie stwierdzono u niej żadnej jednostki chorobowej – robi to świadomie, mimo próśb o zaniechanie tego. Przynosi na posesję wszystkie te rzeczy i gromadzi je w domu oraz na podwórku. Mimo próśb o zaprzestanie zbierania mieszkanie z kobietą staje się coraz bardziej uciążliwe, dodatkowo nadużywa ona alkoholu. Jej eksmisja nie jest możliwa z uwagi na fakt, że jest wyłączną właścicielką nieruchomości.

Jeżeli jednak mieszkanie stanowi współwłasność małżonków, np. w częściach równych, to nie ma żadnych ograniczeń w zakresie orzekania eksmisji. W tym zakresie bowiem wyrażana jest przez przepisy zasada prymatu dóbr osobistych nad majątkowymi, dlatego też wobec małżonka, wobec którego ustalono, że ponosi odpowiedzialność za swoje postępowanie, dopuszczalne jest orzeczenie eksmisji, mimo że przysługują mu równe prawa do lokalu np., gdy jest jego współwłaścicielem.

Eksmisja małżonka w wyroku rozwodowym - przesłanki

Przy orzekaniu eksmisji najważniejsze są potrzeby dzieci i małżonka, któremu zostanie powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. Najczęściej bowiem dzieci zostają w domu, w którym dotychczas zamieszkiwały, wraz z tym z małżonków, któremu sąd powierzy wykonywanie władzy rodzicielskiej. W przypadku uniemożliwiających podejmowanie decyzji w sprawach dzieci konfliktów czy nieporozumień między małżonkami sąd ogranicza władzę rodzicielską jednemu z nich i wówczas może orzec o eksmisji drugiego.

Sąd powinien także wziąć pod uwagę stosunek małżonka, którego eksmisji żąda drugie z nich, nie tylko wobec współmałżonka, ale także wobec dzieci.

Przykład 4.

Pan Krzysztof i pani Małgorzata rozwodzą się, mają jedno dziecko. Są ze sobą na tyle skonfliktowani, że podważają wszystkie swoje decyzje. Gdy kobieta mówi, że dziecko jest chore, mężczyzna zabiera je do lekarza, by to potwierdzić lub wykluczyć. Są wobec siebie nieufni, na przekór kwestionują swoje wzajemne decyzje – doszło np. do kuriozalnej sytuacji, w której dziecko nie pojechało na szkolną wycieczkę, bo nie miało zgody obojga rodziców. W takiej sytuacji należy ograniczyć władzę jednego z nich, ustalić miejsce zamieszkania dziecka przy którymś z rodziców i ewentualnie ustalić, czy niezbędna jest eksmisja, gdy zażąda tego jedno z małżonków.

Eksmisja małżonka w wyroku rozwodowym a podział majątku wspólnego

Eksmisja jednego z małżonków, czyli nakazanie mu opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania po orzeczeniu rozwodu nie przesądza jednak o przyznaniu prawa do lokalu, w późniejszym postępowaniu o podział majątku wspólnego.

To, że jedno z małżonków zostało eksmitowane, nie oznacza, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego zostanie ono pozbawione prawa do lokalu i że lokal przypadnie drugiemu z nich. Jeżeli mieszkanie wchodziło w skład wspólności majątkowej małżeńskiej, będzie następnie uwzględniane przy podziale majątku wspólnego. Takimi sprawami, w przypadku braku zgody w wyroku rozwodowym, zajmują się sądy rejonowe w postępowaniu nieprocesowym.

Należy mieć na uwadze, że orzeczenie eksmisji z mieszkania, do którego małżonkom przysługuje wspólne prawo, nie jest rozstrzygnięciem definitywnym o tym prawie, o którym ostatecznie orzeka sąd rejonowy w postępowaniu o podział majątku wspólnego.