Biorąc pod uwagę przepisy ustawy o rachunkowości, zobowiązania w bilansie możemy podzielić na krótkoterminowe i długoterminowe. Obie kategorie podlegają wycenie na dzień bilansowy jednostki. W poniższym artykule prezentujemy podstawowe zasady wyceny zobowiązań w bilansie.
Zobowiązania w bilansie - ogólne zasady wyceny
Art. 3 ust. 1 pkt 20 ustawy o rachunkowości podaje, że mówiąc o zobowiązaniach, rozumie się przez to wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczeń o wiarygodnie określonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki.
Jak wynika z treści art. 28 ust. 1 pkt 8 ustawy o rachunkowości, zobowiązania są wyceniane w kwocie wymagającej zapłaty, z zastrzeżeniem pkt 8a. W myśl wskazanego pkt 8a zobowiązania finansowe mogą być wyceniane według skorygowanej ceny nabycia, a jeżeli jednostka przeznacza je do sprzedaży w okresie do 3 miesięcy, to według wartości rynkowej lub inaczej określonej wartości godziwej.
Zasadą jednak jest wycena zobowiązań w kwocie wymagającej zapłaty. Ustawa o rachunkowości nie definiuje tego pojęcia, ale można sięgnąć do treści KSR z 9 lipca 2019 roku w sprawie rozrachunków z kontrahentami, gdzie czytamy, że kwota wymagająca zapłaty to wartość zobowiązania ustalona na dzień ich rozliczenia lub na dzień bilansowy jako:
- wartość należności/zobowiązania na dzień początkowego ujęcia w księgach rachunkowych (wartość nominalna);
- minus otrzymane do dnia rozliczenia/dnia bilansowego spłaty (raty na poczet spłaty zobowiązania), przedpłaty wniesione przez kontrahentów, przyznane kontrahentom zmniejszenia ceny (w formie różnych rodzajów rabatów, uznanych reklamacji);
- plus naliczone na dzień rozliczenia/dzień bilansowy: odsetki (umowne, ustawowe, za opóźnienie w zapłacie), kary umowne, zasądzone koszty postępowania sądowego;
- kwota wymaganej/wymagająca zapłaty nie uwzględnia czynników zewnętrznych, takich jak np. zmiana wartości pieniądza w czasie (dyskonto).
Warto też dodać, że w przypadku, gdy zobowiązanie jest wyrażone w walucie obcej, pojawia się zagadnienie różnic kursowych. W Krajowym Standardzie Rachunkowości z 9 lipca 2019 roku czytamy, że na dzień bilansowy jednostka ustala kwotę wymaganej zapłaty rozrachunków z kontrahentami w walucie obcej w sposób analogiczny jak rozrachunków w walucie polskiej. Następnie kwotę wymaganej zapłaty w walucie obcej przelicza na walutę polską, stosując zgodnie z art. 30 ust. 1 pkt 1 ustawy obowiązujący na dzień bilansowy średni kurs ogłoszony dla danej waluty przez NBP.
Zazwyczaj kurs waluty obcej zastosowany do przeliczenia rozrachunków z kontrahentami w walutach obcych na walutę polską na moment ujęcia ich w księgach rachunkowych różni się od kursu waluty obcej zastosowanego do ich wyceny na dzień bilansowy. W konsekwencji powstają różnice kursowe:
- dodatnie:
- dla należności – gdy kurs waluty obcej na dzień bilansowy jest wyższy od kursu na dzień ujęcia należności w księgach rachunkowych,
- dla zobowiązań – gdy kurs waluty obcej na dzień bilansowy jest niższy od kursu na dzień ujęcia zobowiązania w księgach rachunkowych;
- ujemne:
- dla należności – gdy kurs waluty obcej na dzień bilansowy jest niższy od kursu na dzień ujęcia należności w księgach rachunkowych,
- dla zobowiązań – gdy kurs waluty obcej na dzień bilansowy jest wyższy od kursu na dzień ujęcia zobowiązania w księgach rachunkowych.
Jednostka ujmuje różnice kursowe w księgach rachunkowych jako przychody lub koszty finansowe bądź – w przypadkach wskazanych w ustawie – zalicza je do kosztu wytworzenia produktów, ceny nabycia towarów, ceny nabycia lub kosztu wytworzenia środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych. Jednocześnie odpowiednio koryguje wartość rozrachunków z kontrahentami. Nie kompensuje się różnic kursowych dodatnich z ujemnymi w ewidencji księgowej.
Zobowiązania w bilansie a ich prezentacja
Zobowiązania w bilansie prezentowane są w pasywach. Prezentacja rozrachunków z kontrahentami w sprawozdaniu finansowym zależy od tego, który załącznik do ustawy stanowi dla jednostki podstawę sporządzenia sprawozdania finansowego.
Jeżeli jednostka sporządza sprawozdanie finansowe zgodnie z załącznikiem nr 1, to zobowiązania wobec kontrahentów wykazuje w następujących pozycjach pasywów bilansu:
- bezsporne zobowiązania z tytułu zakupu materiałów, towarów, wyrobów gotowych i usług – jako Zobowiązania z tytułu dostaw i usług, w ramach Zobowiązań krótkoterminowych, bez względu na termin ich wymagalności (odpowiednio poz. B.III.1a, B.III.2a, B.III.3d bilansu); przy czym oddzielnie prezentuje kwotę zobowiązań, która stanie się wymagalna w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego, a oddzielnie kwotę o terminie spłaty powyżej 12 miesięcy;
- zobowiązania z tytułu zakupu składników wartości niematerialnych i prawnych, rzeczowych aktywów trwałych – jako:
- zobowiązania długoterminowe (odpowiednio poz. B.II.1, B.II.2, B.II.3e bilansu) – jeżeli termin ich wymagalności przekracza 12 miesięcy; przy czym jednostka bierze pod uwagę pierwotny termin ich wymagalności, a nie okres opóźnienia w spłacie,
- inne w ramach Zobowiązań krótkoterminowych (odpowiednio poz. B.III.1b, B.III.2b, B.III.3i bilansu) – jeżeli termin ich wymagalności nie przekracza 12 miesięcy;
- zobowiązania z tytułu naliczonych kar umownych, odsetek za opóźnienie w zapłacie oraz zobowiązania sporne, ale niedochodzone na drodze sądowej – w tych samych pozycjach pasywów bilansu, co zobowiązanie główne, które powiększają;
- zobowiązania ze wszystkich wymienionych powyżej tytułów, które są dochodzone od jednostki na dzień bilansowy na drodze sądowej lub arbitrażowej – jako „inne” w ramach zobowiązań krótkoterminowych (poz. B.III.3i bilansu).
Jeżeli zaś jednostka sporządza sprawozdanie finansowe zgodnie z załącznikiem nr 5, to prezentuje zobowiązania wobec kontrahentów w następujących pozycjach pasywów bilansu:
- bezsporne zobowiązania z tytułu zakupu materiałów, towarów, wyrobów gotowych i usług – jako Zobowiązania z tytułu dostaw i usług, w ramach Zobowiązań krótkoterminowych, bez względu na termin ich wymagalności (poz. B.III.b. bilansu); przy czym oddzielnie prezentuje kwotę zobowiązań, która stanie się wymagalna w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego, a oddzielnie kwotę o terminie spłaty powyżej 12 miesięcy;
- zobowiązania z tytułu zakupu składników wartości niematerialnych i prawnych, rzeczowych aktywów trwałych – łącznie z innymi rodzajami zobowiązań jako:
- zobowiązania długoterminowe (poz. B.II. bilansu) – jeżeli termin ich wymagalności przekracza 12 miesięcy; przy czym jednostka bierze pod uwagę pierwotny termin ich wymagalności, a nie okres opóźnienia w spłacie,
- zobowiązania krótkoterminowe (poz. B.III. bilansu) – jeżeli termin ich wymagalności nie przekracza 12 miesięcy;
- zobowiązania z tytułu naliczonych kar umownych, odsetek za opóźnienie w zapłacie oraz zobowiązania sporne, ale niedochodzone na drodze sądowej – w tych samych pozycjach pasywów bilansu, co zobowiązanie główne, które powiększają;
- zobowiązania ze wszystkich wymienionych powyżej tytułów, które jednostka na dzień bilansowy dochodzi na drodze sądowej lub arbitrażowej – łącznie z innymi rodzajami zobowiązań w ramach zobowiązań krótkoterminowych (poz. B.III. bilansu).
Analizując kwestie wyceny zobowiązań w bilansie, należy pamiętać, że podstawą ustalenia wartości na potrzeby prawa bilansowego jest kwota wymagająca zapłaty.
Polecamy:
