Chcąc odzyskać swoje pieniądze, wierzyciel musi przejść dosyć krętą drogę. Uzyskanie tytułu egzekucyjnego jest już nie lada wyzwaniem, a jeszcze przed nim postępowanie egzekucyjne. Największy problem wynika głównie z tego, że postępowania sądowe i komornicze trwają bardzo długo. Od chwili wniesienia pozwu do momentu odzyskania długu może minąć kilka lat. W tym czasie dłużnik cały czas rozporządza swoim majątkiem. Ma prawo między innymi do jego zbycia. Jest zatem możliwy scenariusz, w którym dłużnik wyzbywa się wszystkich swoich składników majątkowych, a środki uzyskane ze sprzedaży wyprowadza, np. przelewając je na zagraniczny rachunek lub wydając gotówkę innej osobie. Takie działanie ma zwalczać zabezpieczenie roszczeń. Dzięki takiemu rozwiązaniu sąd niejako zajmuje dobra dłużnika, nie pozwalając na ich upłynnienie. Jednym z narzędzi w walce z nieuczciwymi dłużnikami jest zarząd przymusowy na przedsiębiorstwie. Jak wygląda ten środek prawny? Sprawdźmy.
Kiedy możliwe jest zabezpieczenie przez zarząd przymusowy?
Omawiany sposób zabezpieczenia może być nałożony na dłużnika na podstawie art. 747 Kodeksu cywilnego (kc). Jak wskazuje przepis, instytucja ta ma za zadanie zabezpieczać roszczenia pieniężne. Należy przez to rozumieć roszczenie, w którym wierzyciel dochodzi zasądzenia od dłużnika konkretnej sumy pieniężnej. Nie wystarczy jednak, aby żądanie miało charakter majątkowy. Nie wszystkie bowiem roszczenia majątkowe są pieniężne, jest tak np. w przypadku pozwu o uchylenie lub o obniżenie obowiązku płacenia renty zasądzonej przez sąd.
Co więcej, zabezpieczenie nie może obejmować rzeczy i praw, z których egzekucja jest wyłączona. W innym wypadku jego cel nie zostałby w ten sposób osiągnięty, gdyż wierzyciel nie mógłby, pomimo zajęcia, zaspokoić się z takich składników majątku.
Ugruntowane w orzecznictwie zostało również, że powód (wierzyciel) może wnosić o zabezpieczenie powództwa przez zajęcie wierzytelności, jaka stronie przeciwnej przysługuje przeciwko niemu, ponieważ okoliczność, że dłużnikiem tej wierzytelności jest osoba trzecia, jest regułą, lecz sam powód, a więc osoba występująca z roszczeniem przeciwko swojemu wierzycielowi, nie stoi na przeszkodzie takiemu żądaniu (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z 3 lipca 1957 roku, sygn. akt: IV CZ 132/57).
Jak definiujemy przedsiębiorstwo?
Zabezpieczenie przez zarząd przymusowy na przedsiębiorstwie nie polega na zajęciu na czas postępowania pojedynczych składników majątku dłużnika (np. nieruchomości) i pilnowaniu ich, aby dłużnik ich nie spieniężył. Obejmuje ono firmę jako całość. Jest to jednak tylko zabezpieczenie. Koniec końców może się okazać, że pozew okazał się bezskuteczny i pozwany wcale nie jest dłużnikiem. Nie może zatem dojść do sytuacji, w której poprzez zabezpieczenie pozwany traci swój majątek, gdyż w czasie postępowania sądowego jego firma nie funkcjonowała. Zarząd przymusowy polega na odebraniu dłużnikowi praw do rozporządzania przedsiębiorstwem przy jego dalszym prowadzeniu.
Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że nie każda osoba prowadząca działalność gospodarczą jest właścicielem przedsiębiorstwa. Nie da się zabezpieczyć w ten sposób roszczenia pieniężnego wysuniętego przeciwko osobie prowadzącej JDG, która zarejestrowała swoją działalność w prywatnym mieszkaniu, gdyż pracę wykonuje z laptopa z salonu. W takim wypadku sąd nie nałoży zarządu przymusowego na lokum dłużnika.
Przedsiębiorstwo musi być definiowane ściśle, tak jak chce tego ustawodawca. Zgodnie z art. 551 kc przedsiębiorstwo to zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje w szczególności:
- oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
- własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
- prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
- wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
- koncesje, licencje i zezwolenia;
- patenty i inne prawa własności przemysłowej;
- majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
- tajemnice przedsiębiorstwa;
- księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Działalność gospodarcza, która nie jest prowadzona w ramach przedsiębiorstwa oznaczonego powyżej, nie podlega omawianemu zabezpieczeniu.
Zarząd przymusowy a ustanowienie zarządu
Zarząd przymusowy na przedsiębiorstwie ustanawiany jest w trakcie procesu. Dlatego też ten środek zabezpieczenia ustala sąd w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia. Postanowienie w tym przedmiocie jest jednocześnie podstawą do wprowadzenia zarządcy w zarząd przymusowy bez potrzeby nadania mu klauzuli wykonalności.
Co do zasady zarządcę wyznacza sąd prowadzący sprawę. Jeżeli jednak strony, tj. wierzyciel i dłużnik, zgodnie ustalą osobę zarządcy, sąd może wydać decyzję w powołaniu właśnie tej osoby. Ustawa zatem daje dużą swobodę stronom w zakresie kształtowania zarządu przedsiębiorstwa dłużnika. Warunkiem jest jednak, aby nie godziła ona w cel ustanowienia zarządu przymusowego.
Co zarząd przymusowy oznacza dla dłużnika?
Zarząd przymusowy jest zarządem całkowitym. Zarządca zostaje „podstawiony” we wszelkie prawa i obowiązki dłużnika w zakresie prowadzonego przedsiębiorstwa. Jednocześnie wyłączona zostaje jakakolwiek możliwość podejmowania czynności przez dłużnika w przedmiocie prowadzenia firmy i rozporządzania jej majątkiem.
Na mocy postanowienia o zabezpieczeniu zarządca ma prawo pobierać wszelkie pożytki generowane przez przedsiębiorstwo, spieniężać je w granicach zwykłego zarządu oraz prowadzić sprawy, które przy prowadzeniu działalności firmy okażą się niezbędne lub istotne dla jej dalszego funkcjonowania.
Zarządca jest samodzielnym podmiotem postępowania zabezpieczającego, którego zakres uprawnień i obowiązków wynika wprost z przepisów Kodeksu cywilnego. Nie jest on zatem stale kontrolowany przez sąd, który go wyznaczył. Oczywiście strony postępowania mogą zaskarżyć jego działania, jednak jest to już inna kwestia.
Wyznaczony zarząd przymusowy jest stroną umów i innych stosunków prawnych zawieranych w ramach prowadzenia działalności przedsiębiorstwa (a nie dłużnik). Zarządca nie jest przy tym przedstawicielem lub pełnomocnikiem wierzyciela czy dłużnika. Działa on niejako na własne konto. Strony postępowania mogą zatem wpływać na jego działania i podejmowane decyzje. Wskazuje się przy tym, że zarządca jest zastępcą pośrednim. Działa we własnym imieniu, lecz w interesie i na rzecz pozwanego. Wynika z tego, że dłużnik na czas postępowania zabezpieczającego pozbawiony zostaje legitymacji procesowej. W sprawach wynikających z zarządu to zarządca może pozywać i być pozywany. Jednocześnie wszelkie uprawnienia własnościowe do przedsiębiorstwa nadal przysługują dłużnikowi. Nie traci on praw do swojej firmy. Prawa te jedynie zostają „zamrożone”, a wszelkie czynności zarządcze w przedsiębiorstwie prowadzi zarządca.
Zarząd przymusowy a obowiązki zarządcy
Podstawowym zadaniem zarządcy jest zachowanie przedsiębiorstwa w takim stanie, aby nie naruszać interesów dłużnika (pozwanego) oraz wierzyciela (powoda). Chodzi o to, że w przypadku wygrania sprawy w sądzie, wierzyciel będzie mógł następnie dochodzić egzekucji swojej wierzytelności z majątku firmy. Przedsiębiorstwo musi zatem być w takim stanie, aby egzekucja ta była możliwa. Z drugiej strony to pozwany może wygrać. W takiej sytuacji musi on mieć możliwość wrócić do prowadzenia swojej firmy, która w dalszym ciągu będzie prawidłowo funkcjonowała i przynosiła dochody.
Zarząd przymusowy polega na podejmowaniu decyzji i dokonywaniu czynności mających na celu zapewnienie racjonalnej gospodarki przedsiębiorstwem. Powinien podejmować niezbędne czynności mające na celu pełne wykorzystanie możliwości eksploatacyjnych i zdolności produkcyjnych przedsiębiorstwa. Będzie to w szczególności:
- prowadzenie właściwej gospodarki ekonomiczno-finansowej;
- dbanie o bezpieczeństwo użytkowania i właściwą eksploatację firmy;
- prowadzenie właściwej gospodarki energetycznej;
- bieżące administrowanie nieruchomościami wchodzącymi w skład przedsiębiorstwa;
- utrzymanie składników przedsiębiorstwa w stanie niepogorszonym zgodnie z ich przeznaczeniem;
- uzasadnione inwestowanie w przedsiębiorstwo.
Zarządca nie może jednak działać tak, jakby był właścicielem firmy i podejmować np. ryzykownych inwestycji. Takie działanie może być uzasadnione, kiedy dokonuje tego przedsiębiorca. W końcu ryzyko może się opłacić i firma się mocno rozwinie. Z drugiej jednak strony przedsięwzięcie może okazać się nietrafione i wówczas przedsiębiorca dużo na tym straci. Może nawet zbankrutować. Jest to jednak jego prawo. Zarządca nie może tak działać. Czynności przez niego podejmowane muszą być racjonalne. Kondycja przedsiębiorstwa nie może się pogorszyć względem momentu, gdy zostało ono „przejęte” w ramach zabezpieczenia.
Zarząd przymusowy a dochody przedsiębiorstwa
Zabezpieczenie na przedsiębiorstwie umożliwia zarządcy uzyskiwanie zysków z działalności firmy. Zarządca ma tutaj obowiązek zawiadomić kontrahentów przedsiębiorstwa, że wszelkie świadczenia należy dokonywać do rąk zarządcy, a nie dłużnika. Chodzi tu o wszystkie dochody generowane przez przedsiębiorstwo. Zyski są przeznaczane na bieżące funkcjonowanie przedsiębiorstwa, w tym na wypłacanie wynagrodzeń pracownikom oraz regulowanie należności wobec urzędu skarbowego i ZUS. Poza tym z zysków zarządca pokrywa swoje wynagrodzenie.
Jeśli chodzi o przychody i koszty, warto wskazać, że zarządca może zaciągać zobowiązania, czyli zawierać nowe umowy. Stroną nawiązanego stosunku prawnego jest tutaj zarządca, ale działa na rachunek dłużnika. Skutki prawne działań zarządcy będą odnosiły się zatem do dłużnika. Wynika z tego, że ryzyko podejmowanych działań zarządcy może mieć wpływ na samego pozwanego.
