Umowy i statuty spółek prawa handlowego mogą w sobie zawierać, podobnie jak umowy cywilnoprawne, różnego rodzaju postanowienia, które rozszerzają ustawową regulację danego podmiotu. Niektóre z nich mogą w istotny sposób wpłynąć na status wspólników w spółce – mowa o klauzulach tag along i drag along.
Umowa i statut spółki prawa handlowego
Spółka prawa handlowego funkcjonuje na podstawie umowy lub statutu. Kodeks spółek handlowych (ksh) reguluje tę materię tylko w podstawowej kwestii, co oznacza, że wspólnicy lub akcjonariusze mogą samodzielnie rozszerzyć treść takiego zobowiązania o dowolnie obrane elementy. Umowę i statut spółki prawa handlowego możemy porównać do rdzenia spółki, który zawiera najistotniejsze elementy wskazujące na zasady działania tego podmiotu w obrocie prawno-gospodarczym. Tego rodzaju dokumenty mogą być na szczęście modyfikowane w każdym momencie. Oczywiście dodatkowe postanowienia umowne muszą być zgodne z prawem oraz zasadami współżycia społecznego. W przeciwnym wypadku KRS odmówi dokonania wpisu i nie zarejestruje danej spółki.
Umowa lub statut spółki nie muszą zawierać w swej treści postanowień, które miałyby na celu wyłącznie uprzywilejowanie niektórych wspólników. Zapisy mogą bowiem ograniczać ich w ściśle oznaczonym zakresie. Do tego rodzaju dodatkowych postanowień umownych należy klauzula tag along oraz drag along – obie odnoszą się do ograniczania możliwości rozporządzania udziałami lub akcjami w spółkach prawa handlowego.
Klauzula tag along
Podstawą prawną umożliwiającą wprowadzenie klauzuli tag along do umowy lub statutu spółki jest art. 182 ksh: zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć.
Jeżeli zbycie uzależnione jest od zgody spółki, stosuje się przepisy poniższe, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Zgody udziela zarząd w formie pisemnej. W razie gdy zgody odmówiono, sąd rejestrowy może pozwolić na zbycie, jeżeli istnieją ważne powody. W przypadku, o którym mowa powyżej, spółka może w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy przedstawić innego nabywcę. W razie braku porozumienia cenę nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki, po zasięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego. Jeżeli wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty.
Dzięki klauzuli tag along wspólnik lub akcjonariusz może przyłączyć się do transakcji sprzedaży udziałów lub akcji, gdy jest ona realizowana przez innego wspólnika albo akcjonariusza. Takie postanowienie działa z korzyścią dla wspólnika, któremu przysługuje prawo dołączenia do transakcji i jednocześnie ogranicza wspólnika, który chce pozbyć się swoich udziałów lub akcji. Klauzula tag along nie musi działać na korzyść wszystkich wspólników, zdecydowanie częściej ograniczona jest tylko do kilku z nich. Pojawienie się transakcji zbycia udziałów lub akcji nie oznacza także, że wspólnik, który może skorzystać z tag along, będzie chciał w ogóle to zrobić.
Przykład 1.
W umowie spółki z o.o. została zawarta klauzula tag along, z której mogą skorzystać wspólnicy A i B. Spółka liczy sobie łącznie 7 wspólników (A, B, C, D, E, F, G). Wspólnik E postanowił sprzedać część swoich udziałów. Który ze wspólników może dołączyć się do tej transakcji i przymusić wspólnika E do sprzedaży także i jego udziałów?
Będą to wspólnicy A i B, ponieważ na ich rzecz ustanowiono klauzulę tag along. Nawet jeśli wspólnik E nie będzie chciał sprzedać udziałów wspólnika A i B, to tamci mogą go do tego zmusić na podstawie wspomnianej klauzuli umownej. Wspólnicy A i B mogą skorzystać z prawa dołączenia się do przedmiotowej transakcji, ale nie mają takiego obowiązku.
Podstawowym celem klauzuli tag along jest ochrona wspólników przed przejęciem spółki przez obce osoby. Wspólnik, któremu przysługuje prawo tag along, może bowiem wyjść ze spółki wraz ze wspólnikami, którzy decydują się na sprzedaż swoich udziałów. W takiej sytuacji dochodzi wówczas do spieniężenia udziałów i odebrania zysków z przeprowadzonej transakcji przez wszystkich wspólników. Klauzula tag along pozwala na sprawiedliwą dystrybucję wartości spółki, wymusza bowiem na wspólniku większościowym uwzględnienie udziałów wspólnika mniejszościowego
Postanowienie SN z 27 lutego 2020 roku (sygn. akt I CSK 655/19):
Klauzula tag along nie jest obowiązkowa w żadnej spółce. Wspólnicy lub akcjonariusze nie muszą więc jej w ogóle stosować. Nawet gdy takie postanowienie zostanie wprowadzone do umowy lub statutu, to i tak w przyszłości będzie można je usunąć – będzie to jednak związane z obowiązkiem zmian umowy lub statutu oraz zaktualizowania wpisów w KRS.
Klauzula drag along
Wspólnicy lub akcjonariusze mają możliwość zastosowania jeszcze jednej klauzuli w umowie lub statucie spółki. Chodzi mianowicie o postanowienie typu drag along. W praktyce przyjęło się, że taki zapis jest surowszym obrazem klauzuli tag along. W skrócie polega na możliwości przymuszenia innych wspólników do uczestnictwa w transakcji sprzedaży udziałów wspólnika, który może korzystać z drag along. Klauzula tego rodzaju jest określana także mianem prawa przyciągnięcia.
Przykład 2.
W spółce z o.o. mamy 4 wspólników – A, B, C oraz D. W umowie spółki ustanowiono na rzecz wspólnika B klauzulę drag along. Zadecydował on, że sprzeda wszystkie swoje udziały w spółce na rzecz osoby trzeciej. Jakie prawo przysługuje wspólnikowi B, zakładając, że będzie chciał korzystać z przysługującego mu prawa drag along?
W tym przypadku wspólnik B może zmusić wspólników A, C oraz D do sprzedaży przysługujących im udziałów.
Przykład 3.
Wspólnik A otrzymuje ofertę zakupu swoich udziałów, pod warunkiem jednak, że udziały pozostałych wspólników także zostaną sprzedane. Reszta nie chce jednak odsprzedać swoich udziałów. W umowie spółki wpisano prawo drag along na rzecz wspólnika A. Czy wspólnik A może przymusić do tej transakcji wszystkich pozostałych wspólników?
Tak, ponieważ takie prawo wynika z umowy spółki. Ostatecznie transakcja, w której ramach dojdzie do sprzedaży udziałów przez wszystkich wspólników, może dojść do skutku nawet wbrew woli opornych wspólników.
Klauzula drag along ma na celu umożliwienie danej spółce wyjścia inwestycyjnego. Takie uprawnienie podlega jednak pewnym ograniczeniom, ponieważ można z niego skorzystać dopiero po kilku latach od rozpoczęcia inwestycji przez spółkę. Ponadto skorzystanie z drag along jest dozwolone tylko, gdy cena za kupowane udziały jest nie mniejsza niż ustalona wcześniej wartość. Skuteczność drag along można także uzależnić od zgody określonej liczby wspólników.
Klauzula tag along i drag along - podsumowanie
Klauzule tag along i drag along są fakultatywnymi postanowieniami spotykanymi w umowach i statutach spółek prawa handlowego. Pierwsza z nich nadaje uprawnienie wspólnikowi lub akcjonariuszowi do dołączenia się do transakcji sprzedaży udziałów lub akcji przez innego wspólnika lub akcjonariusza. Druga z kolei pozwala na przymuszenie do sprzedaży udziałów lub akcji wspólników albo akcjonariuszy, którzy pierwotnie nie chcieli się ich wyzbywać – przymuszającym jest wówczas wspólnik lub akcjonariusz, na którego rzecz ustanowiono klauzulę tag along.
