Rachunek VAT - dla kogo jest obowiązkowy?

Rachunek VAT jest powiązany z mechanizmem podzielonej płatności. Nie jest wykluczone, aby podatnik posiadał dwa rachunki VAT. W naszym artykule zastanowimy się, czy jest możliwe przekazywanie środków pieniężnych pomiędzy takimi rachunkami oraz jakie ewentualne skutki podatkowe są z tym związane.

Kiedy należy posługiwać się rachunkiem VAT?

Jak wskazaliśmy na wstępie, rachunek VAT związany jest z mechanizmem podzielonej płatności. W myśl art. 108a ust. 1a ustawy VAT przy dokonywaniu płatności za nabyte towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy, udokumentowane fakturą, w której kwota należności ogółem przekracza kwotę 15 000 zł lub jej równowartość wyrażoną w walucie obcej, podatnicy są obowiązani zastosować mechanizm podzielonej płatności. Do przeliczania na złote kwot wyrażonych w walucie obcej stosuje się zasady przeliczania kwot stosowane w celu określenia podstawy opodatkowania. 

Powyższy przepis opisuje sytuacje, gdy stosowanie mechanizmu podzielonej płatności jest obligatoryjne. Jednocześnie również na zasadzie dobrowolności w innych przypadkach możliwe jest zastosowanie tego mechanizmu.

Zastosowanie mechanizmu podzielonej płatności polega na tym, że:

1. zapłata kwoty odpowiadającej całości albo części kwoty podatku wynikającej z otrzymanej faktury jest dokonywana na rachunek VAT;
2. zapłata całości albo części kwoty odpowiadającej wartości sprzedaży netto wynikającej z otrzymanej faktury jest dokonywana na rachunek bankowy albo na rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, dla których jest prowadzony rachunek VAT, albo jest rozliczana w inny sposób.

W konsekwencji kwota należności brutto zostaje „rozbita” na kwotę netto oraz na kwotę podatku. Podatek VAT jest kierowany bezpośrednio na przeznaczony do rozliczeń podatkowych rachunek VAT.

Z perspektywy nabywcy należy wskazać, że zapłata z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności dokonywana jest w złotych polskich przy użyciu komunikatu przelewu udostępnionego przez bank lub SKOK przeznaczonego do dokonywania płatności w mechanizmie podzielonej płatności.

Rachunek VAT - zasady działania

W celu omówienia przepisów regulujących otwarcie i prowadzenie rachunku VAT należy sięgnąć do art. 62a oraz art. 62b ustawy – Prawo bankowe.

W przepisach tych wskazano, że dla rachunku rozliczeniowego bank prowadzi rachunek VAT, który jest prowadzony w walucie polskiej. Otwarcie i prowadzenie rachunku VAT nie wymaga zawarcia odrębnej umowy i jest wolne od dodatkowych prowizji oraz opłat dla banku. Dla rachunku VAT nie wydaje się instrumentu płatniczego (np. karty bankomatowej).

Z treści art. 62a ust. 3 ww. ustawy wynika, że dla rachunków rozliczeniowych prowadzonych dla tego samego posiadacza bank prowadzi jeden rachunek VAT, niezależnie od liczby prowadzonych dla tego posiadacza rachunków rozliczeniowych. W przypadku prowadzenia więcej niż jednego rachunku rozliczeniowego dla tego samego posiadacza bank prowadzi, na wniosek tego posiadacza, więcej niż jeden rachunek VAT.

Natomiast zgodnie z art. 62a ust. 4 ustawy w przypadku rachunków rozliczeniowych prowadzonych przez Narodowy Bank Polski dla tego samego posiadacza bank ten prowadzi rachunek VAT dla każdego rachunku rozliczeniowego. Narodowy Bank Polski prowadzi rachunek VAT dla więcej niż jednego rachunku rozliczeniowego tego samego posiadacza na jego wniosek lub na podstawie przepisów o finansach publicznych.

Z treści przepisów ustawy – Prawo bankowe wynika, że podatnik VAT może posiadać więcej niż jeden rachunek VAT.

Dopuszczalność przekazywania środków pieniężnych pomiędzy rachunkami VAT

Ustalając, czy możliwy jest transfer środków pieniężnych pomiędzy rachunkami VAT tego samego podatnika, wskażmy, że zgodnie z art. 62b ust. 1 pkt 3 ustawy – Prawo bankowe rachunek VAT może być uznany wyłącznie środkami pieniężnymi pochodzącymi z tytułu przekazania środków z innego rachunku VAT posiadacza rachunku VAT.

W konsekwencji poprzez rachunek VAT można dokonywać nie tylko zapłaty kwoty podatku, lecz także można transferować środki pomiędzy własnymi rachunkami VAT. Uznanie i obciążenie rachunku VAT jest dokonywane odpowiednio przez obciążenie albo uznanie rachunku rozliczeniowego posiadacza rachunku VAT prowadzonego w tym samym banku. 

Co warte podkreślenia, nie jest możliwe przekazywanie środków pieniężnych pomiędzy rachunkami VAT różnych podatników. Nie jest również możliwe regulowanie zobowiązań wobec kontrahentów przy pomocy środków zgromadzonych na rachunku VAT.

W zakresie skutków podatkowych takiego przelewu możemy wskazać, że w stosunku do przedsiębiorców ustawa PIT przewiduje kategorię przychodów z różnic kursowych (art. 14 ust. 2 pkt 3 ustawy PIT). 

Takie różnice kursowe nie mogą jednak powstać na rachunku VAT, ponieważ warunkiem jest wystąpienie przychodu lub kosztu w walucie obcej, a przepisy ustawy – Prawo bankowe wprost wskazują, że rachunek VAT jest prowadzony wyłącznie w walucie polskiej.

Ponadto na mocy art. 14 ust. 1 ustawy PIT za przychód z działalności gospodarczej uważa się kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. U podatników dokonujących sprzedaży towarów i usług opodatkowanych podatkiem od towarów i usług za przychód z tej sprzedaży uważa się przychód pomniejszony o należny podatek od towarów i usług. 

W sytuacji, gdy przedsiębiorca przekazuje własne środki z jednego rachunku VAT na drugi, nie powstaje żaden przychód należny. Kwota ta cały czas stanowi własność tej samej osoby i z tytułu takiego transferu nie można wyprowadzić wniosku o powstaniu żadnego przychodu podatkowego.

W rezultacie przekazywanie środków pieniężnych pomiędzy dwoma rachunkami VAT jest neutralne na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (tak samo też na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych).

Analogicznie o neutralności możemy w tym przypadku mówić, jeżeli chodzi o przepisy ustawy VAT. Katalog czynności podlegających opodatkowaniu został określony w art. 5 ust. 1 ustawy VAT. Zgodnie z tym przepisem opodatkowaniu podlegają:

1. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju;
2. eksport towarów;
3. import towarów na terytorium kraju;
4. wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju;
5. wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

Jak widać, powyższy wykaz nie określa przekazywania środków pieniężnych pomiędzy rachunkami VAT jako czynności podlegającej opodatkowaniu tym podatkiem.

Przepisy prawa bankowego w znacznym stopniu ograniczają rodzaj operacji bankowych możliwych do wykonania na rachunku VAT. Jednakże za dopuszczalny należy uznać transfer pomiędzy rachunkami VAT tego samego przedsiębiorcy.