Fundacja rodzinna jako podatnik podatku VAT - czy to konieczne?

Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego instytucji fundacji rodzinnej spowodowało konieczność nowelizacji licznych ustaw podatkowych. Okazuje się jednak, że nie doszło do żadnych zmian, jeżeli chodzi o ustawę VAT. W związku z tym pojawia się pytanie, czy fundacja rodzinna musi rozliczać podatek VAT. Postaramy się udzielić odpowiedzi na pytanie postawione w tytule.

Kto musi rozliczać podatek VAT?

Podstawowe czynności generujące obowiązek podatkowy w VAT to dostawa towarów oraz świadczenie usług. Wskażmy jednak, że nie każda czynność stanowiąca dostawę towarów bądź świadczenie usług podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, ponieważ aby dana czynność podlegała opodatkowaniu tym podatkiem, musi być wykonana przez podmiot, który w związku z jej wykonaniem jest podatnikiem podatku od towarów i usług.

Stosownie do art. 15 ust. 1 ustawy podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o których mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Zgodnie z art. 15 ust. 2 ustawy działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Powyższe przepisy pozwalają stwierdzić, że dostawa towarów bądź świadczenie usług podlegać będą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wyłącznie wówczas, gdy dokonywane będą przez podmiot mający status podatnika, działającego w takim charakterze w odniesieniu do danej transakcji.

Określony w ustawie zakres opodatkowania podatkiem od towarów i usług wskazuje, że do tego, aby faktycznie zaistniało opodatkowanie danej czynności, konieczne jest, aby czynność podlegającą opodatkowaniu wykonał podmiot, który dla tej właśnie czynności będzie działał jako podatnik.

Fundacja rodzinna jako podatnik podatku VAT

Zaprezentowana definicja podatnika ma charakter uniwersalny, co oznacza, że swoim zakresem obejmuje również fundację rodzinną, która zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej jest osobą prawną.

Dla stwierdzenia, czy fundacja rodzinna będzie zobowiązana do zapłaty VAT, konieczne jest też ustalenie drugiego kryterium, tj. wykonywania czynności opodatkowanych, czyli prowadzenia działalności gospodarczej. W tym celu należy przywołać art. 5 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej, gdzie podano, że fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą w rozumieniu art. 3 ustawy Prawo przedsiębiorców tylko w zakresie:

1. zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia,
2. najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie,
3. przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach,
4. nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze,
5. udzielania pożyczek:
1. spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
2. spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
3. beneficjentom;
6. obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
7. produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile liczba produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu, stanowi co najmniej 50% tego produktu;
8. gospodarki leśnej.

Należy zatem stwierdzić, że fundacja może prowadzić działalność gospodarczą. W rezultacie, jeżeli podejmowane przez fundację rodzinną czynności (np. zbywanie mienia) wpisuje się w definicję dostawy towarów albo świadczenia usług, to taka fundacja będzie uznana za podatnika podatku VAT.

Istotą fundacji rodzinnej jest jej utworzenie w celu gromadzenia majątku rodzinnego przedsiębiorstwa, zarządzania nim oraz zabezpieczenia potrzeb finansowych beneficjentów tej fundacji. Jednakże jak wynika z treści interpretacji Dyrektora KIS z 19 lipca 2023 roku (nr 0114-KDIP4-3.4012.205.2023.3.DS), okoliczność ta nie wpływa na uznanie, że fundacja rodzinna prowadzi działalność gospodarczą.

W piśmie tym czytamy, że dla uznania danego podmiotu za podatnika w rozumieniu ustawy o VAT nie ma znaczenia rezultat prowadzonej działalności, a sam fakt jej wykonywania. Oznacza to, że aby uznać działalność podmiotu za działalność gospodarczą, nie jest konieczne, aby przyniosła ona jakiekolwiek efekty. Wystarczy, aby było to takie wykorzystywanie składników majątku, które charakteryzuje się powtarzalnością lub długim okresem trwania. Zatem czerpanie dochodów ze składnika majątku wskazuje na prowadzenie działalności gospodarczej. 

Status podatkowy fundacji rodzinnej

Uzyskanie przez fundację rodzinną statusu podatnika podatku VAT wiąże się z koniecznością wypełnienia wszelkich obowiązków przewidzianych ustawą. Tytułem przykładu wskażmy, że czynny podatnik przed wykonaniem pierwszej czynności opodatkowanej ma obowiązek dokonania zgłoszenia rejestracyjnego VAT-R (art. 96 ust. 1 ustawy o VAT).

Fundacja rodzinna, chcąc złożyć zgłoszenie VAT-R, musi mieć NIP. W tym celu składa ona zgłoszenie identyfikacyjne NIP-2. Przypomnijmy, że fundacje rodzinne nie są podmiotami wpisywanymi do KRS. Zgodnie bowiem z art. 4 ustawy o fundacji rodzinnej fundacja rodzinna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych. Rejestr fundacji rodzinnych prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

Jednocześnie nic nie stoi na przeszkodzie, aby fundacja rodzinna korzystała ze zwolnień od opodatkowania. Fundacja rodzinna może być zwolniona na podstawie art. 113 ustawy o VAT, który podaje, że zwalnia się od podatku sprzedaż dokonywaną przez podatników, u których wartość sprzedaży nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 200 000 zł. Do wartości sprzedaży nie wlicza się kwoty podatku. 

Ponadto możliwe jest, aby fundacja korzystała ze zwolnień przedmiotowych. Przykładowo może skorzystać ze zwolnienia określonego w art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT, który podaje, że zwalnia się od podatku usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę.

Na koniec przypomnijmy, że podatnicy zwolnieni od podatku VAT mogą złożyć zgłoszenie rejestracyjne (art. 96 ust. 3 ustawy o VAT). W takim przypadku naczelnik US dokonuje rejestracji jako podatnika zwolnionego.

W świetle przedstawionych przepisów należy uznać, że fundacja rodzinna może mieć status podatnika podatku VAT. Jednocześnie może ona korzystać z dostępnych zwolnień zarówno o charakterze podmiotowym, jak i przedmiotowym.