Prowadząc działalność gospodarczą, nie zawsze otrzymujemy zapłatę za sprzedane towary i usługi. Przedsiębiorcy w takich przypadkach coraz częściej starają się sprzedać wierzytelność innemu podmiotowi gospodarczemu, co ma na celu odzyskanie części środków finansowych. W jaki sposób wówczas rozliczyć sprzedaż przedawnionej wierzytelności?
Wierzytelność przedawniona – czym jest?
Instytucja przedawnienia zobowiązania jest unormowana w przepisach prawa cywilnego. Przedawnienie to utrata przez wierzyciela prawa dochodzenia roszczenia na skutek upływu terminu. W przypadku zgłoszenia roszczenia przez wierzyciela, po upływie ustawowego terminu, dłużnik może się bronić zarzutem jego przedawnienia. Oznacza to, że roszczenie przedawnione nie wygasa, jednak wierzyciel nie może żądać jego przymusowego wykonania.
Zagadnienia dotyczące przedawnienia roszczeń regulują przepisy art. 117-124 Kodeksu cywilnego (kc). Należy zwrócić uwagę, że o przedawnieniu wierzytelności nie stanowi fakt dokonania odpowiedniego zapisu w księgach rachunkowych, ale spełnienie przesłanek, o których mowa w przepisach kc, w których określono ogólne terminy przedawnienia (patrz art. 118 kc). Kwalifikacji wierzytelności jako przedawnionej nie zmienia możliwość dochodzenia przedawnionego roszczenia, wynikającej z art. 117 § 2 i 411 pkt 3 kc. Na gruncie prawa cywilnego nie można bowiem utożsamiać przedawnienia roszczenia z jego wygaśnięciem.
Przedawnienie roszczenia majątkowego następuje w terminach określonych przez prawo cywilne, natomiast możliwości w zakresie dochodzenia przedawnionego roszczenia na drodze sądowej istnieją nadal pod warunkiem braku zrzeczenia przez dłużnika z korzystania z zarzutu przedawnienia. Tym samym, jeżeli dłużnik zrzeknie się korzystania z zarzutu przedawnienia, roszczenie nadal podlega dochodzeniu.
Sprzedaż przedawnionej wierzytelności – czy stanowi koszty uzyskania przychodów?
Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o CIT kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów ze źródła przychodów lub w celu zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16.
Art. 16 ustawy zawiera wydatki, których nie zaliczamy do kosztów podatkowych. W niektórych jednak przypadkach ustawodawca, po spełnieniu określonych wymagań, zezwala na ich zaliczenie do kosztów podatkowych. Jeden z takich wyjątków możemy znaleźć w art. 16 ust. 1 pkt 39 ustawy o CIT. Ustawodawca co do zasady nie pozwala na zaliczenie do kosztów uzyskania przychodu strat powstałych w wyniku zbycia wierzytelności do kosztów podatkowych można jednak zaliczyć stratę ze zbycia wierzytelności pod warunkiem, że wierzytelność lub jej część były uprzednio zarachowane jako przychód należny (do wysokości uprzednio zarachowanej wierzytelności lub jej części jako przychód należny).
W przepisie tym nie dokonano podziału wierzytelności na przedawnione i nieprzedawnione, jednak taki podział znajdziemy w ustawie. Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 20 ustawy o CIT ogranicza się zaliczenie do kosztów wierzytelności, które stały się przedawnione na gruncie ustawy kc.
Skoro wierzytelności nieściągalnych nie możemy uznać za koszty uzyskania przychodów, to tym bardziej nie ma tutaj znaczenia, czy zostały one wcześniej zarachowane jako przychody.
Powyższe potwierdza interpretacja indywidualna Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 20 września 2016 roku (numer 2461-IBPB-1-2.4510.764.2016.1.MM):
„Organ nie zgadza się ze stanowiskiem Wnioskodawcy, że zakresy przepisów art. 16 ust. 1 pkt. 20 i art. 16 ust.1 pkt. 39 updop są rozłączne i dotyczą odmiennych rodzajowo sytuacji. Wprawdzie w przepisie art. 16 ust. 1 pkt. 39 updop ustawodawca nie dokonuje podziału wierzytelności na przedawnione lub nie, niemniej taki podział w ustawie istnieje i aby skorzystać z uprawnienia, jakie daje art. 16 ust. 1 pkt. 39 updop, należy najpierw zbadać, czy dana wierzytelność spełnia warunek określony w art. 16 ust. 1 pkt. 20 updop, a dokładniej nie mieści się w tym przepisie. Przepisy ustawy czyta się łącznie, co wynika z samej konstrukcji art. 16 ust. 1 i umiejscowienia tego przepisu w całej ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych.
Skoro w art. 16 ust. 1 pkt. 20 updop wskazano, że wierzytelności przedawnione nie mogą stanowić kosztu uzyskania przychodu, to logiczną konsekwencją tego zapisu jest brak możliwości zaliczenia tych wierzytelności do kosztów podatkowych na podstawie kolejnego przepisu, tj. art. 16 ust. 1 pkt. 39 updop”.
Sprzedaż przedawnionej wierzytelności – czy podlega opodatkowaniu VAT?
Zgodnie z przepisem art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług (ustawa o VAT) opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.
Czynności te definiuje odpowiednio art. 7 oraz art. 8 ustawy o VAT. Na podstawie art. 7 ustawy przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.
Z kolei art. 8 ust. 1 ustawy o VAT mówi, że przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7.
Zbycie wierzytelności nie może być także uznane za świadczenie usług przez zbywcę. Zbycie wierzytelności na skutek jej sprzedaży nie stanowi również świadczenia usług, ponieważ jest ono jedynie przejawem wykonania prawa własności w stosunku do wierzytelności powstałej z innego tytułu, np. wcześniejszej dostawy towaru lub świadczenia usługi.
"Mając na uwadze wskazane powyżej przepisy oraz przedstawiony opis stanu faktycznego, stwierdzić należy, że czynności polegającej na zbyciu wierzytelności własnych nie można uznać za dostawę towaru, gdyż wierzytelność stanowi prawo majątkowe, które nie mieści się w dyspozycji art. 2 pkt 6 ustawy, określającego, co należy rozumieć pod pojęciem towaru na potrzeby podatku od towarów i usług.
Zbycie wierzytelności własnej nie stanowi również świadczenia usługi, ponieważ jest ono jedynie przejawem wykonania prawa własności w stosunku do wierzytelności powstałej z innego tytułu (dostawy towaru lub świadczenia usługi). W konsekwencji transakcja, której przedmiotem jest zbycie wierzytelności własnych, pozostaje poza zakresem opodatkowania podatkiem od towarów i usług.
Reasumując, sprzedaż przedawnionej wierzytelności własnej nie będzie stanowić dla wnioskodawcy dostawy towarów ani odpłatnego świadczenia usług w rozumieniu przepisów ustawy i nie będzie podlegać opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług."
